Automarket of Mongolia

Чацаргана тариалах нь ямаа маллахаас илүү ашигтай

Увс аймгийн ЗДТГ-ын эдийн засгийн хөгжлийн бодлого, төлөвлөлт хариуцсан ахлах мэрэгжилтэн, аймгийн Чацаргана хөтөлбөрийн зохицуулагч Ж.Доожавтай ярилцлаа

-Та бүгдийн санал са­наачилгаар аймгийн хэм­жээнд чацаргана үйлдвэр­лэж байгаа хүмүүс хуралд­сан. Ямар асуудал хэлэл­цэв?

-Чацаргана эрхлэгчдийн аймгийн зөвлөлгөөнийг зо­хион байгуулахаар манай хөтөлбөрт тусгагдсан бай­сан юм. Энэ арга хэмжээг Мерси Кор олон улсын бай­гуул­лагын дэмжлэгтэйгээр зохион байгуулсан. Зөвлөл­гөөний дараа чацаргана үйлдвэрлэгчдийн холбоо байгуулах асуудал ярилцаж хуучин ажиллаж байсан “Чацаргана үйлдвэрлэгч­дийн холбоо”- г шинэчлэн байгуулж удирдах зөвлө­лийг 21 хүний бүрэлдэхүүн­тэй сонголоо.

-Увсын чацаргана хө­төл­бөрийн хоёр дахь үе шат хэрэгжиж эхэлж бай­гаа юм байна. Энэ талаар таны бодол ?

-2005 онд Чацаргана хө­төл­бөр батлахдаа хоёр үе шаттай хэрэгжүүлнэ гэж заасан байсан. Эхний шат нь 2006-2010 он хоёрдох шат нь 2010-2016 он гэж томёол­сон юм. Эхний шатны зо­рил­тыг ерөнхийдөө амжилт­тай хэрэгжсэн гэж дүгнээд хоёр дахь шатанд хийх аж­лын чиглэл гаргаж зөвлөмж болгосон юм. Энэ зөвлөм­жийн дагуу Чацаргана хө­төл­бөрийн зөвлөлөөс хэрэг­жүүлэх ажлын төлөвлөгөө боловсруулж ИТХ-ын тэр­гүү­лэгчдээр хэлэлцүүлэн батлуулаад ажиллаж эхлэж байна. Засгийн газар 2010 оны гуравдугаар сард Ча­цар­­гана хөтөлбөр батлан гаргалаа. Энэ хөтөлбөрт тус­сан зорилтууд бидний төлөв­лөж байсан асуудлуу­дыг ший­дэхэд ихээ­хэн түл­хэц болохоор байгаад бид олзуурхаж байгаа. Даруул­халгүй шууд хэлэхэд манай аймаг чацарганы асууд­лаар улсын хэмжээнд тэргүүлж байна гэж хэлмээр байна.

-Аймагт хэчнээн га тал­байд чацаргана ургаж байгаа бол ?

-2009 оны жилийн эцсийн байдлаар 400 орчим га талбайд чацаргана жимс жимсгэнэ тариалагдсан байгаа. Үүнээс ургац хураах боломжтой бол­сон 150 орчим га талбайтай.

-Увсын чацаргана бусад бүс нутагт ургаж байгаа чацарганаас давуу чанартай гэх юм. Энэ үнэн болов уу?

-Дэлхийн зэрлэг чацарганы тосны төв нь төв азийн төв хэсэг буюу Бөхмөрөнгийн го­лоос Тэсийн голын хооронд ургадаг гэдгийг чацаргана судалдаг дотоод, гадаадын эрдэмтэд хүлээн зөвшөөрдөг. Улаангом орчимд ургаж байгаа таримал чацарганы дээжийг Япон ул­сад “Ус-Эрдэнэ” ХХК явуулж шинжлүүлсэн дүн бай­даг. Шин­­­­­жилгээ хийсэн Япон эр­дэмтэн дэлхийн бүх чацар­ганы дээжийг харьцуулан суд­лахад Увсын чацаргана хам­гийн өндөр агууламжтай бай­гаа нь тогтоогдсон гэж хэлж байсан.

-Тус аймагт үйлдвэрийн аргаар чацаргана боловс­руулж байгаа үйлдвэр одоо бий юу?

-Байгаа. “Увс хүнс”, “Ус эрдэнэ” гэсэн компанууд үйлд­вэрийн аргаар чацаргана бо­ловс­руулж байна. Түүнээс гадна гар ажиллагаа хосолсон жижиг цехүүд хэд хэд бий. Тухайлбал ГТЭШСтанц, Улаан­­­­­­гом коллеж болон хэд хэдэн иргэд байгаа. Энэ оноос Болгар улстай хамтарсан то­моо­хон үйлдвэр байгуулах ажил эхлэхээр яригдаж бай­гаа. Гэртээ чацарганаа боловс­руулаад хэрэглэж байгаа иргэ­дийн тоо жил тусам өсөж байгаа. Гар аргаар гаргаж бай­гаа тосны чанар харин ч сайн байж мэднэ гэж боддог шүү. Гол нь тэд тосоо бүрэн ялгаж чадахгүй тодорхой ху­вийг нь л авч байгаа байх.

-Чацаргана борлуулах, талбай авах, усалгаа шийдэх гэхчлэн төвөгтэй асуудлууд байна уу?

-Байлгүй яахав. Бэрхшээл­гүй зүйл гэж юу байх вэ. Гэх­дээ уг ажил эрхэлж байгаа хүмүүсийн санаачилгаас бүх асуудал хамаардаг шүү дээ. Хөтөлбөрийн зөвлөлийн зү­гээс бэрхшээлүүдийг хөнгөвч­лөхөд дэмжлэг үзүүлэхэд л гол ажлаа чиглүүлж байна. Ялан­гуяа дотоод гадаад зах зээл олох, борлуулалтын сүлжээ бий болгох, түүхий эд бүтээг­дэхүүний чанарыг алдахгүй хадгалж, савлах, тээвэрлэх гээд шийдвэрлэвэл зохих олон асуудал байна.

-Айл бүхэн, хүн бүр ча­цар­гана тариалж байх шиг. Энэ зөв үү. Шинжлэх ухаа­ны үндэстэй тарималжуулж чадаж байгаа болов уу? Чацаргана тарих, суулгац бэлтгэх тусгай зөвшөөрөл лиценз байх уу?

-Айл өрх бүр чацаргана тариалж эхэлж байгаад би хувьдаа баярлаж явдаг. Тэд өрхийнхээ хэрэгцээг хангадаг болог л дээ. Ногоон масс нэмэг­дэнэ, энэ зөвхөн тэр гэр бүлд бус орчиндоо сайн нөлөөлнө. Тарьсан хүмүүс хэрэглээнд суралцана. Тэр нь гэр бүлийн эрүүл мэндийн, дархлаа сай­жирна. Тэд чацаргана тариа­лах арга ажиллагаанд сурал­цана. Цаашлаад мэрэгшээд ирвэл өөрийн хэрэгцээнээс илүү бү­тээг­дэхүүн үйлдвэрлэж зах зээлд гарна. Чацар­ганыг Ув­сын брэнд бол­гое гэвэл бүх хүмүүс нь түү­нийг эрхэлдэг, бас өөрс­дөө хэрэглэж заншсан байх асуу­дал чухал юм. Хөгжил­тэй ор­нуу­дын брэнд болсон бүтээг­дэхүүнүүдийг харахад тийм байдаг юм билээ. Монголд мал аж ахуйг ямар ч эмзэглэл­гүйгээр эрхлээд явдаг биздээ. Нэг өрх 500 ямаатай байхад амьдрал нь сайжраад л явдаг. Тэгвэл чацарганы нэг бут нэг ямаанаас илүү ашигтай. Ча­цар­ганы бут бэлчээр талх­лахгүй. байгаль орчинд эерэг нөлөөтэй. Нэг ямаанаас зургаан мянгаад төг­рөгийн ноолуур сам­надаг бол нэг бутнаас таван кг жимс хураахад зах зээлийн ханшаар 12 мянгаас илүү орлого олно.

-Чацарганы ач тусын тухай жаахан тодруулаач?

-Манай улсад 60-аад төр­лийн жимс жимсгэнэ ургад­гаас чацарганыг жимсний хаан гэж нэрлэдэг. Энэ нь зүгээр ча­мирхаж өгсөн нэр биш. Бай­галь орчныг хамгаа­лахад чухал үүрэг гүйцэтгэдэг.

С, А, К, Е, В, Р зэрэг хүний биед зайлшгүй хэрэгцээтэй аминдэмүүдийг цогцоор нь агуулдаг. Чацаргана өмөн үү, хорт хавдрыг эсэргүүцэх чад­вартай, хордлого тайлах үйл­чилгээтэй, хоол боловсруулах эрхтний үйл ажиллагааг сайж­руулдаг.

Б.НОРОВ

World’s only one live sight Mazalai(desert beer) has in Mongolia

Everyone knows Phanda is the Chine’s black, brindle animal. And that animals are scarcing. Then an other animal is also scarcing of the world specialy in Mongolia. Because that animal is living only in Mongolia. And it takes everyone’s attention such as a Phanda. international conference is already start to talking about how to protecting Mazalai and what kind of trouble intimidating them.

Mazalai (desert bear) is living only in Mongolia

An interview of secretary O.Dorjraa (Mongolian national center of protecting scarced animal)

-How goes to protecting sacred animal Mazalai?

-Mazalai(desert beer) is the most sacred animal of desert. That kind of animal has a big trouble to growing in our country. Because our country’s weather is too positively. If we can’t get them safety then we will never see that kind of animal again. The government is already headed to conserve them. Now This animals are living in preservation of great desert. but that eaten’s protection is not too much enough. And there hava a too many herders in Mazalai's( 'esert beer) habitat. It would be a nopositive their lifestyle. So that’s why we have to get a mind of international scientists and Mongolian natural touring expedition department. And then we are made an international scientists’s conference in 2004. The conference has made a many advices. For example their decided to protecting Mazalai's (desert beer) habitat and we have to more observe them. Last five years “American institution of conserve a Bear” is helped our national scientists to investigate Mazalai(desert beer).

-Then could you tell us how goes the investigate?

-The Mazalai’s number is decreased. So first we have to protect their habitat. And we are conversing about feed them. Also we are trying to accustorning them in Mongolia or other countrie’s zoo park.

-The female Mazalais are decreasing. Then how to unpairce their gender’s poise?

-Yeah, So if some kind of animal’s males are increasing and females are decreased then they will be scarce. But we think we can save them to taking their DNH in a test tube.

-How long they can take a embryo?

-The Mazalai can have a two cub in once. Actualy we don’t know how many times their can take a embyo. And we think they embryoed when they hibenated.

-What do you mean we will give them feeds. What kind of feeds will you give?

-The good news is we are already gave them some feeds. First we’re gave them a forage, but it’s not enough for them. They have to eat more best feeds has a vitamins and protein. Unfortunaly sometimes the herds are taken Mazalai’s forage for their cattles.

-Now Mazalai’s heads are over 30-40. How many heads has before?

-Actualy this animal has invesgating last 40, 50 years. Before that we only know that is the very interesting animal. Then we’re started to investigate them in 2000 under the contract.

-Can we use the Mazalai for our country’s trip travel?

-I think we can. We are already talking about it. If triping companies are can collecting money for their feeds and habitats than we can work with them. Every mongolians and other country’s tourists are want to watching the Mazalai. Now we are building the Mazalai’s new habitat in Eej-Hairhan. There have a camel farm near that mount. Behind that our new Mazalai’s farm will be a built.

We have to intimating Mazalais

An interview of Mr.Maita Kazuhiko director of Asian black bear investigation zoo

How long you have been investgating the Mazaalai. what is the diferent of the Mazalai and a bear?

-I’m started to invesigating this animal an year ago. The important thing is that two animals are living in diferent nature. The Mazalai is living in desert. And Japan’s bear is living in green land with many trees and mountens.

-How to protecting Mazalai?

-Our contract for Mazalai’s harmless condition’s work will start on next month. It takes them new good feeds and new home. Of course we will be thinking about using them for our tour travel. And we also have to worried about their friendship if can’t then they will eat our family.

What do you fealing when you see the Mazalai?

-20 years ago i was first time heard about Mazalai. And last week i’m see the Mazalai near at 150miles. I hope this animal’s head will be a increase to 50 in 2015.

-In Japan pleople knowing about Mazalai?

-Actualy they realy don’t know about that much. But you know what American president Jeorge Washington was loving the Mazalai. And he has a many taxiderms.

"Sociar mirror" national investigative daily newspaper of Mongolia