- Агуулгын шошго
- “Армон гутал” –ын үйлдвэр (1)
- "Зөрүүд монгол" нэвтрүүлэг (1)
- “Никел Ганбаа”-гийн бүтээсэн монгол мопед (1)
- “Экобус” ХХК автомашины үйлдвэр байгуулагдлаа (1)
- “Эрдэнэс Тавантолгой” ХХК-ны 1072 ширхэг хувьцааны үнэ цэнэ (1)
- “USI” компани аутсоурсинг (1)
- 3D scanner and printer (1)
- 5S good house keeping (1)
- а."Ашигт малтмал ба түүнийг боловсруулах үйлдвэрлэлийн тухай" хуулийн төсөл (1)
- А.БАЯРМАА. "Тээврийн бодлого төлөвлөлтийн математик загварчлал" (1)
- Авто видео зураг (1)
- Авто зураг төсөл outsourcing (1)
- Автомашин үйлдвэрлэл (1)
- Англи хэлийг кино орчуулж сурах арга (1)
- АРДЧИЛАЛЫН ҮЕ ДЭХ ХЭВЛЭЛ МЭДЭЭЛЭЛИЙН ХЭРЭГСЭЛ БА МОНГОЛ УЛСЫН ЭЭЖ (1)
- б.Монгол улсын болгоомжлох ёстой зүйлс буюу төрийн “хар хайрцагны” бодлого (1)
- Баялаг бүтээж байж л баян улс орон болно (1)
- бизнес төслийн агуулга (1)
- Бизнесийн англи хэл (1)
- Бодлогын хүү (1)
- боловсруулах үйлдвэрлэл (1)
- брендүүд (1)
- г.Эдуардо Анинат: Зэсийн орлогоороо тогтворжилтын сан байгуулж хямралыг амжилттай туулж байна (1)
- Газраас эрчим хүч үйлдвэрлэ (1)
- Газрын тосыг орлох занар шинэ боломж (1)
- Д.Жаргалсайхан: МОНГОЛД НЭН ДАРУЙ НЭВТРҮҮЛЭХ ШААРДЛАГАТАЙ ГУРВАН ТӨРЛИЙН САНХҮҮГИЙН ҮЙЛЧИЛГЭЭ БАЙНА (1)
- д.Н. НАЦАГНЯМ. Castle Care-Tech LTD. зохион бүтээгч програм хангамжийн инженер (1)
- Давхар иргэншил монгол иргэдэд хэрэгтэй болж эхэллээ (1)
- ДАЯАРЧЛАЛ ГЭЖ ЧУХАМ ЮУГ ХЭЛЭЭД БАЙГАА ХЭРЭГ ВЭ (1)
- ДЭЛХИЙН ОЮУНЫ ӨМЧИЙН БАЙГУУЛЛАГА УРАЛДААНТ ШАЛГАРУУЛАЛТ ЗОХИОН БАЙГУУЛНА (1)
- ж.МИНИЙ МОНГОЛ. бичсэн Очир-Эрдэнэ (1)
- Жон Перкинс. "Эдийн засгийн алуурчны өчил” номын тухай (1)
- з.Бизнесийн арван алтан зарчим (1)
- Индекцийн гүйдлийг машин үйлдвэрлэлд хэрэглэх нь (1)
- Индукцийн гүйдлийг машин үйлдвэрлэлд хэрэглэх нь (1)
- Л.Одсэр “Чинээлэг малчин бойжуулах төв” ТББ (1)
- М.Чойсүрэн: “Балгасын улаан нуур”-ын цэнгэг усыг уул уурхайд ашиглахад хайран (1)
- МАШИН ҮЙЛДВЭРЛЭЛ ХӨГЖЛИЙН ТҮЛХҮҮР ГАРЦ (1)
- МЕТАЛЛУРГ (1)
- металлурги (1)
- Монгол банкны маапаан (1)
- Монгол улсын газрын зураг (1)
- Монгол улсын хөгжлийн бодлогууд (1)
- Монгол улсын эдийн засаг үйлдвэрлэл үйлчилгээг гадаад ба дотоод орчинд хөгжүүлэх цогц хөтөлбөр (1)
- Монголд автомашин үйлдвэрлэх боломж бий юу? (1)
- Монголчууд бид зөв хуулийг өөрсдөө гаргаж сурах хэрэгтэй (1)
- Монголын автын салбарын эрх зүйн орчин хөрөнгө оруулалт (1)
- Монголын хууль биднийг хамгаалж чадах уу? (1)
- Морин хуурын домог (1)
- Мэдээлэлийн бирж (1)
- нийгмийн харилцааны "Чандмань онол" (1)
- Нүүрсний экспортын тээвэрт цахилгаан чирэгч толгойтой төмөр замын тээвэр онцгой үүрэгтэй (1)
- Реклам сурталчилгаа (1)
- Салхит ууланд салхин сэнс босч эхэлжээ (1)
- Силикон для формовки (1)
- Таны цагийг хэмнэх keyboard дээрх 12 товч үйлдэл (1)
- Техникийн англи хэл (1)
- Томчуудын оролцоотой нүүрсний бизнесийн луйвар (1)
- төслийн тухай үндсэн ойлголт (1)
- Төсөл (1)
- ТЭГ баланс (1)
- Улс төр (1)
- уул уурхай дахь гадаадын хөрөнгө оруулалтын эерэг ба сөрөг хувилбарууд (1)
- Холбоо барих (1)
- Хүснэгт оруулах арга (1)
- Цувих матах технологийн аргууд (1)
- Чандмань онол (1)
- Чацарганы ач тус (1)
- эдийн засаг (1)
- Ядаж жаахан ч гэсэн техник сэтгэлгээтэй хүн хэрэгтэй байна. (1)
- Ямар ч ажил дээр хэрхэн шилдэг нь байх вэ? (1)
- A Urine Powered Generator and Sanitation: Flushed with pride (1)
- Adnxs (AppNexus): салахгүй дагадаг сурталчилгааны технолог (1)
- audio file downloading (1)
- BLOGING HTML (1)
- Bloom energy server (1)
- buggy car (1)
- Carbonfund.org's quality assurance protocol. Highest quality standards (1)
- Criteria of the 50 most Innovative Countries (1)
- Custom Sprinter Van Mercedes Benz Sprinter On 44 Inch Tires (1)
- Earth Generator (1)
- Energy efficient Electronics and Home (1)
- Eugo.G -The Mongolian Art of Shoemaking (1)
- geotermal energy газрын гүний дулаан (1)
- Green 3D үйлдвэр. хуванцар эд ангийн 3D үйлдвэрлэл (1)
- Home size power plant build (1)
- How to Franchise your business (1)
- Hybrid solar system makes rooftop hydrogen (1)
- Image (1)
- image.jip in fotobucket (1)
- INTERNET (1)
- Landcruiser 70 series (1)
- Onoo (1)
- Sheet metal spinning (1)
- Some HOW TO .... 'S INTERNET (1)
- Some HOW TO 'S SPEED UP PC (1)
- SONY брэндийг үндэслэгч Морита (1)
- SPEED UP INTERNET MOZILLA (1)
- UNICAT (1)
- uploading and editing (1)
- Video (1)
- VOLKSWAGEN AMAROK 2.0 4WD (1)
- www.FORMADEL.ru Формы тротуарной плитки (1)
- Xөрөнгийн зах зээл. В.Ганзориг. http://vganzorig.blogspot.com (1)
- Шинэ машин
- Hyundai / KOREA makers/
- Daewoo
- KIA
- SsangYong
- Landrover /GREAT BRITAIN makers/
- Aston Martini
- MAN
- Volvo / SWEDEN makers/
- SAAB
- IVECO
- Renault / FRANCE makers/
- Citroen
- Peugeot
- Skoda / CZECH makers/
- Tatra
- Alfa Romeo / ITALY makers/
- Ferrari
- FIAT
- Maserati
- Lamborgini
- GMC /USA makers/
- Ford
- Chevrolet
- Hummer
- Buick
- Cadillac
- Jeep
- Navistar
- Mercedes Benz / GERMAN makers/
- BMW
- Opel
- Audi
- Volkswagen
- Porshe
- Yamaha /JAPAN makers/
- Kawazaki
- Suzuki
- Mitsubishi Fuso
- Mazda
- Lexus
- Infiniti
- Hino
- Daihatsu
- Komatsu
- Isuzu
- Subaru
- Honda
- Mitsubishi
- Toyota
- Nissan
- Америкийн авто инженерүүдийн холбоо /SAE/
- Дэлхийн авто инженерүүдийн холбоо /FISITA/
- Дэлхийн авто үйлдвэрлэгчдийн холбоо /AIAM/
- Brabus
- Tata
- Wald international
- Tesla
- Lincoln
- Harley-Davidson
- Spyker
- Freightliner truck
- Bentley
22:39 |
Изменить сообщение
What is an Energy Server?
Built with our patented solid oxide fuel cell technology, Bloom's Energy Server™ is a new class of distributed power generator, producing clean, reliable, affordable electricity at the customer site.
Fuel cells are devices that convert fuel into electricity through a clean electro-chemical process rather than dirty combustion. They are like batteries except that they always run. Our particular type of fuel cell technology is different than legacy "hydrogen" fuel cells in three main ways:
Low cost materials – our cells use a common sand-like powder instead of precious
metals like platinum or corrosive materials like acids.
High electrical efficiency – we can convert fuel into electricity at nearly twice the
rate of some legacy technologies
Fuel flexibility – our systems are capable of using either renewable or fossil fuels
Each Bloom Energy Server provides 200kW of power, enough to meet the baseload needs of 160 average homes or an office building... day and night, in roughly the footprint of a standard parking space. For more power simply add more energy servers.
Assuming a 50% future cost reduction, one could argue that the best
case scenario for the 200 kW unit would be a capital (installed) cost
comparable to today's 100 kW units, i.e., around $800,000. Using average
electricity ($0.10/kWh) and natural gas ($3/MMBtu) prices and assuming a
6% per year maintenance/operating cost apart from fuel, the break-even
period for the device comes to over 8 years, based on published
performance numbers.
Parameter Name | Value | Unit / description |
---|---|---|
Fuel (natural gas) flow rate for 200 kW Bloom Energy Server | 1.32 | MMBtu/hr |
Fuel energy in rate in kW (1 MMBTU/hr CH4 = 293 kW) | 386.76 | kW |
Fuel cost | $3.96 | per hour |
Electric output rate | 200 | kW |
System efficiency natural gas -> electricity | 52% | percent conversion of natural gas energy to electrical energy |
Electricity cost | $0.10 | per kWh |
Electricity produced revenue | $20.00 | per hour |
CO2 produced | 773 | lb/MWh |
Run cost savings per bloom box (electricity revenue less fuel cost) | $16.04 | per hour |
Cost savings per year assuming 24X7 full load operation | $140,510.40 | per year |
Capital cost (estimated minimum cost after projected reductions) | $800,000.00 | for each 200 kW unit |
Annual maintenance / operation cost | 6% | as a fraction of capital cost, per year |
Cost savings after maintenance costs | $92,510.40 | per year |
Break even period | 8.6 | years |
These numbers mean that the total lifetime of these systems would need to exceed 15 – 20 years to make an argument for a viable long-term business case without subsidies. The analysis might be somewhat different if the systems are used mainly for peak (power) shaving when electricity costs can exceed $0.15/kWh. However, the intermittent nature of such peak periods would likely reduce the overall impact on the estimated break-even period using average cost figures for electricity and natural gas. A reliable bio-derived source of fuel (bio-gas) would also tip the argument in a favorable direction, however such sources are not typically located near customer sites.
BLOOM BOX
Fuel cell sand plates
KR Shridhar
Adobe
Bank of America
e Bay
MACY'S
Nokia
NASA
____________________________________________________________________________________
ГАЛАН
С сентября 2013 года планируется выпуск новой линейки ТЭНовых котлов. Котел управляется автоматикой, позволяющей ступенчато для уменьшения нагрузки на сеть включать отопление и ступенчато отключать при достижении заданной температуры. Предусмотрена возможность подключения регуляторов температуры воздуха в помещении и блоков управления через сотовую сеть GSM. Для облегчения проблем потребителя при запуске системы отопления и повышения надежности и безопасности ее работы в котел встроены циркуляционный насос, реле протока, автоматический клапан стравливания воздуха из системы и клапан аварийного стравливания давления. Клапан аварийного стравливания срабатывает при превышении давления свыше 3,0 бар. Контроль давления в системе осуществляется по манометру на лицевой панели.
Основные технические данные котлов ГАЛАКС
Характеристика\Модель ГАЛАКС 9 ГАЛАКС 12 ГАЛАКС 15 ГАЛАКС 18 ГАЛАКС 21 ГАЛАКС 24 ГАЛАКС 27 ГАЛАКС 30
Объем отапливаемого помещения, до (м3 ) 225 300 375 450 525 600 675 750
Номинальная потребляемая мощность (кВт) 9 12 15 18 21 24 27 30
Номинальный ток котла по каждой фазе, частота 50 Гц (А) 13,7 18,2 22,7 27,3 31,8 36,4 40,1 45,5
Сечение токопроводящей медной жилы провода подключения, не менее (мм2) 5х2,5 5х4 5х4 5х6 5х6 5х6 5х10 5х10
Сечение токопроводящей медной жилы провода заземления, не менее (мм2) 4 6 6 6 6 6 10 10
Масса котла без теплоносителя, нетто (кг) 26,5 26,5 26,5 27 27,5 27,5 28 28
Dу патрубков для подсоединения котла к отопительной системе G 1"
Габаритные размеры (высота х ширина х глубина) (мм) 600х450х200
Допустимое давление до срабатывания клапана аварийного давления, бар 3
_________________________________________________________________________
PERFECT BODY CLUB
Perfect body club Зуны онцгой хямдрал зарлаж байна. 7 хоног. 2013.7.14
Оюутан сурагч: өглөө ээлж- 30000 ,орой ээлж- 40000
Ажилчид: өглөө ээлж- 40000 ,орой ээлж- 50000
утас 94944449
ТВ-8. "Та чадах уу?" реалити шоу
ТВ-8. "Та чадах уу?" реалити шоу.
2 сарын дотор 15кг турж чадлаа...
Ярлыки:
Bloom energy server
|
0
коммент.
22:23 |
Изменить сообщение
Т.Энхтайван: Газрын гүний дулааныг ашиглавал байгаль орчинд ч ээлтэй
Газрын гүний халаалттай барилга байгууламж баригдсан тухай мэдээллийг сонссон хүмүүс гэр хорооллын айлууд уг технологийг ашиглавал Улаанбаатар утаанаас салчих юм биш байгаа даа хэмээн олзуурхан сонирхож байна. Уг технологийн талаар ЭБЭХ-ий дэд сайд Т.Энхтайвантай ярилцлаа. Тэрбээр газрын гүний дулааны нийгэмлэгийн ерөнхийлөгчөөр ажилладаг юм байна.
-Та бүхэн саяхан газрын гүний халаалттай барилга ашиглалтад хүлээлгэн өгсөн. Яг үнэндээ эрс тэс уур амьсгалтай манай орны хувьд энэ нь үнэмшил муутай сонсогдоод байгаа л даа?
-Газрын гүний дулаан гэхээр манайхан Шаргалжуутын рашаан шиг 40-50 градусын халуун ус гарч ирээд халаачихна гэж ойлгоод байдаг. Зарим нь Төв аймагт дулаан энергитэй газар байгаа учраас тэнд бариад байна уу гээд янз янзаар л ойлгож байх шиг байна. Гэтэл энэ технологи нь Монгол орны төдийгүй дэлхийн бусад орны хаана нь ч ашиглах боломжтой юм. 2-3 метр өрөмдөөд л газар гэсгэлэн 8-10 градусын дулаан болдог. Ерөөсөө дэлхий ертөнц гэдэг маань өөрөө нэг бие, махбодь. Хүн төрөлхтөн л энэ Монгол, Хятад гээд цаасан дээр хил хязгаар тогтоочихоод байгаа болохоос дэлхий ертөнц өөрөө нэг бие мах бодгаль. Тиймээс дэлхий ертөнц өөрөө нарнаас туссан энерги болоод газрын хөрсөнд шингэсэн хур тунадас, газрын гүний энергиэрээ дулаанаа тогтмол барьж байдаг. Аль ч улс орны газрын хөрсийг 2-3 метр ухахад л 5-8 градусын дулаантай байдаг. Төв аймагт эхний барилгыг барьсан гол шалтгаан нь хотод ойр гэдэг утгаар нь сонгосон. Энэ ажлыг эхлүүлэхтэй холбогдуулж бид өнгөрсөн жил Герман, Швейцарь улсад уг технологийг хэрхэн ашиглаж байгааг танилцуулахаар Төв аймгийн удирдлагуудыг авч явсан. Учир нь амьдрал дээр ямар байгааг нь харуулахгүй бол манайхан огт ойлгохгүй байсан юм л даа. Жирийн иргэд битгий хэл Сангийн яам, УИХ хүртэл үүнийг ойлгохгүй, хөрөнгө мөнгө төсөв төлөвлөгөөг нь танаж батлах гэж цаг алдсан.
-Тэгэхээр орон оронд тохирсон технологи гэж байхгүй гэсэн үг үү. Яг яаж халаах юм бэ?
-Газрын гүн дэх 5-8 градусын дулаан гэдэг бол дулааны асар их нөөц. Энэ дулааныг дамжуулдаг тусгай шингэн байх бөгөөд түүнийг тасралтгүй зөөдөг техник технологийг л ашиглаж байна гэсэн үг. Үлгэрлэж хэлэх юм бол энэ нь та бидний хамгийн сайн мэдэх хөргөгчний технологи. Өөрөөр хэлбэл хөргөлтийн эсрэг зарчмаар ажиллаж байгаа гэж ойлгож болно. Хөргөгч нь дотор байгаа дулааныг тасалгаан дотор гаргаад дотроо хүйтэн орчныг бий болгодог. Тэгвэл газрын гүний халаах төхөөрөмж нь газарт байгаа нөөц дулааныг орон байранд оруулахаар тусгай шингэнийг тасралтгүй зөөдөг л төхөөрөмж. Герман улсын төрийн ордон нь газрын гүний дулааны насосоор халдаг. Мөн Швейцарийг үзэсгэлэнтэй байгаль, тунгалаг агаартай гэж ярьдаг. Гэтэл тэндхийн бүх хотууд нь газрын гүний дулааны насосоор халдаг. Алслагдсан фермерийн аж ахуй зэргээрээ тус улс манайхтай төстэй. Ганц ялгаа нь тийшээ засмал зам болоод цахилгаан эрчим хүчний шугам очдог. Тэндхийн хүмүүс нь ямар ч утаа үйлдвэрлэхгүй газрын гүний дулаанаар хаусаа халаана. Тэнд цэвэр эрчим хүчний ашиглалт дээд түвшинд байдаг учраас бидний сайхан гэж яриад байдаг цэвэр агаар, хүний эрүүл мэндэд таатай орчин бүрдээд байгаа юм.
-Манайх гэхдээ Швейцарь биш шүү дээ. Өвөлдөө -40-50 хүрдэг. Энэ тохиолдолд газрын гүний дулаан алдагдахгүй юу?
-Тиймээ, Швейцарь болоод барууны орнуудад -15 градусаас хэтрэхгүй. Манайд одоо ч шөнөдөө -40 градус хүрч байна шүү дээ. Энэ технологид дулааны насосынхоо хүчин чадлыг л нэмэгдүүлж тавина. Жишээ нь, Швейцарьт 200 ам метр талбайтай дундаж хаусын халаалтыг шийдэхдээ 100 метрийн гүн, 25-30 мм-ийн диамертэй хоёр цооног өрөмдөж гаргадаг бол Монголд дөрвөн цооног өрөмдөнө гэсэн үг. Бид энэ жил Төв аймгийн сургууль, цэцэрлэг, эмнэлгийн 1100 ам метр барилгыг дулааны насосоор халаах ажлыг эхлүүлээд байна. Энэ ажлыг тойрогтоо эхлүүлэхэд шадар сайд М.Энхболд ихээхэн дэмжлэг үзүүлсэн. Саяхан цэцэрлэгийн барилгад дулааны насос суурилуулж 18-20 градусын дулаантай нэг сар гаруй хугацаанд хэвийн ажиллаж байна.
-Ийм маягаар шийдсэн байгууламж манайд өөр хаана байна?
-Бидний эхлүүлсэн ажлын хүрээнд Төв аймгийн барилгаас гадна өнгөрсөн жил манай Сэргээгдэх эрчим хүчний төв "Ster color" компанитай хамтран хувийн хауст туршсан. Зарим нэг компаниуд Хятадын технологи оруулж ирсэн гэж сонссон. Тэр нь яаж ажиллаж байгааг сайн мэдэхгүй. Бидний энэ техник, технологи чинь Герман Швейцарийнх.
-1100 ам метр талбайтай барилгын халаалтыг хэдий хэрийн зардлаар суурилуулсан юм бол?
-Төв аймгийн цэцэрлэгийн барилгын халаалтыг шийдэхэд 500 сая орчим төгрөг зарцуулсан. Гэхдээ энэ ажлаар сум суурингийн сургууль цэцэрлэгийн халаалтыг шийдэж болох юм байна гэдэг нь харагдаж байгаа. Саяын барилга ашиглалтад орохоос өмнө тус цэцэрлэг сард 2-2.5 сая төгрөг дулааны зардалд өгдөг байсан юм байна. Одоо ашиглалтад ороод нэг сар болоход цахилгааны зардал 400-500 мянган төгрөг гарч байна гэсэн. Тэгэхээр зардал 4-5 дахин багасч байна. Хөрөнгө оруулалтын зардлыг эс тооцвол ашиглалтын зардал 4-5 дахин багасч байна. Үүнээс гадна олон хүн цалинжуулах шаардлагагүй. Нэг сургуульд цахилгаанч, сан техникч хоёрын нэг нь л байхад хангалттай.
-Энэ технологийг олон давхар барилгад ашиглаж болох уу?
-Барилгын өндөр, нам ямар ч хамаагүй. Газрын гүний дулааны насосыг хүчин чадлыг нь нэмнэ, өрөмдөх нүхний тоо л өснө гэсэн үг. Жишээ нь, Төв аймгийн 1100 ам метр талбайтай цэцэрлэгийн барилгыг халаахын тулд тус бүр нь 100 метрийн гүнтэй 24 нүх өрөмдсөн. Гол зардал энэ өрөмдлөгийн зардалд гараад байгаа юм. Манайд өрөмдлөгийн ханш метр нь зуун мянган төгрөг гэж үзэхэд 240 сая төгрөг нь өрөмдлөгийн зардалд зарцуулагдаж байгаа юм. Хамгийн гол нь уг технологийг суурилуулахад анхны хөрөнгө оруулалт их шаардагдах учраас тухайн байшин, барилгыг барихдаа анхнаас нь дулаан алдахааргүй барих хэрэгтэй. Үүнийг цаашдаа сум суурин газарт суурилуулах зорилт тавин ажиллаж байгаа. Үүнийг л би Монголын дулааны эрчим хүчинд хувьсгал болно гэж хэлээд байгаа юм. Ингэснээр сум суурин газрын уурын зуух гэдэг зүйл үеэ өнгөрөөнө. Энэ техник технологийн хамгийн гол онцлог нь ажиллах хүч шаарддаггүй. Баталгаат хугацаа нь 15-20 жил. Германд очиж сургуулиудын тоног төхөөрөмжтэй танилцаж байхдаа манайхан "Төхөөрөмжийг суурилуулаад хэдэн жил болж байна" гэж асуухад 17 жил болж байна гэж байсан. Овор хэмжээний хувьд ч авсаархан. Жишээ нь 200 ам.метр талбай бүхий хаусыг халаах дулааны насос нь томхон хөргөгч шиг л хэмжээтэй. Мөн орчин үеийн техник технологи учраас тохируулга сайтай. Тухайлбал, сумын төвийн Улаан булан байнга ашиглагддаггүй. Энэ тохиолдолд үзвэр, хуралгүй үедээ 0 градуст тохируулаад хөлдөөхгүй бага цахилгаан зараад байх боломжтой.
-Гэр хорооллын айл өрх ашиглаж болох уу. Заавал байшин, хаус гэхээсээ илүүтэй Монгол гэрийн халаалтыг энэ маягаар шийдэж болох уу?
-Болохгүй юмгүй л дээ. 200 ам метр талбайтай хаус гэдэг нь манайхаар бол чинээлэг айл. Харин нийтлэг өрх айл 5х8 харьцаатай нэг давхар байшинтай. Энэ нь дунджаар 40 ам метр талбай болно. Үүнд 20 орчим сая төгрөгийн хөрөнгө оруулалт хийхэд газрын гүний дулааныг ашиглах боломжтой. Гэхдээ үүний анхдагч эх үүсвэр цахилгаан эрчим хүч. Хотоос зайдуу 200 ам метр бүхий талбайтай хаустай айл цахилгаан халаагуур ашиглахад сарын төлбөр нь саяас сая 200 мянган төгрөг гардаг. Гэтэл уг төхөөрөмжийг суурилуулснаар сардаа 250-300 мянган төгрөг цахилгаанд төлөх боломж бүрдэнэ гэсэн нэг судалгаа гарч байна. Эхний хөрөнгө оруулалтыг л шийдчих юм бол цаашдаа ямар нэгэн асуудалгүй, дээрээс нь байгаль орчинд ашиг тустай юм. Бид эхний ээлжинд 331 сум болоод аймгийн төвүүдийн Тамгын газар, цэцэрлэг сургууль, эмнэлгүүдийн халаалтыг уг төхөөрөмжөөр шийдэх зорилт тавиад байна. Хамгийн түрүүнд Төв аймгийн Эрдэнэ сумын халаалтыг бүхлээр нь шийдэхээр төсвийг нь шийдүүлчихээд байгаа. Эрдэнэ сумыг сонгосон шалтгаан нь нэгдүгээрт, шинэ техник технологийг анхнаас нь зөв ашиглах, наладка тохируулга хийх, төвөөс удирдаж хянахад амар. Хоёрдугаарт, орон нутгийнханд нийслэлд ирээд буцахад нь үзүүлэхэд ойрхон, зардал чирэгдэлгүйг нь бодолцсон. Ховд юм уу, Увсад барьчихвал бусад газрын хүмүүс тэр бүр тийшээ яваад үзэж танилцаад байх боломжгүй учраас ойр газрыг эхний ээлжинд сонгосон.
-Газрын гүний халаалтын нийгэмлэг манайд хэзээ байгуулагдсан юм бэ. Ер нь аль оронд энэ төхөөрөмжийг өргөнөөр ашиглаж байна?
-Барууны орнуудад тухайлбал ХБНГУ-д шинээр баригдаж байгаа 10 барилгын долоог нь газрын гүнийн дулааны насос ашиглахаар зөвшөөрөл олгодог юм билээ. Бид 2008 онд Герман улсын Весманн компаний Швейцарь дахь үйлдвэртэй танилцаад энэ техник технологийг Монголд оруулж ирэхээр болсон. Энэ хүрээнд Монголынхоо инженер техникчдийг Герман Швейцарьт сургалт явуулж танилцуулсан. Өнгөрсөн өвөл Эрчим хүчний инженер техникчид Монголын газрын гүний дулааны насосны нийгэмлэг байгуулж намайг ерөнхийлөгчөөр сонгож ажиллуулсан. АНУ-ын Оклохамагийн их сургууль дээр төвтэй олон улсын газрын гүний дулааны нийгэмлэг гэж бий. Бидний төлөөлөгчид тэнд очиж энэ байгууллагад манайх гишүүнээр элссэн. Тус байгууллагад гишүүнээр элссэнээр дэлхийд эрэлттэй болж байгаа дээрх техник технологийн дэвшлийн талаар мэдээлэл, гарын авлага солилцож байна. Мөн харилцан хамтран ажиллаж хүн сургаж байгаа. Өнгөрсөн зун 10-аад инженер техникчдийг Оклохомад аваачиж сургалтанд сургасан.
-Байгаль, цаг уурын өөрчлөлттэй холбогдуулж байгальд хоргүй цэвэр эрчим хүчний хэрэглээг дэлхий нийтээрээ дэмждэг болжээ?
-Нөхөн төлжих чадвартай байгалийн сэргээгдэх эрчим хүчийг ашиглая гэдэг асуудал дэлхий нийтэд хурцаар тавигдаж байна. Ерөөсөө хүн төрөлхтний өөрийнх нь хөгжил бол эрчим хүчний хэрэглээ юм. Хэдий чинээ их эрчим хүчийг үйлдвэрлэнэ тэр хэмжээгээр хүн төрөлхтний хөгжлийг тодорхойлох эрин цаг үед бид амьдарч байна. Цаашдаа ч хүн төрөлхтний эрчим хүчний хэрэглээ тасралтгүй хөгжинө. Байгалийн органик бодисыг түлж, хүлэмжийн хий гаргаж, байгаль орчноо бохирдуулдгийг өдгөө Киотогийн протоколоос эхлээд дэлхий нийтээрээ шахалт үзүүлж, улмаар олон улсын гэрээ хэлэлцээр, конвенцууд байгуулагдсан. Үүнтэй холбоотойгоор ХБНГУ, Дани улсын санаачилгаар дэлхийн олон улсын сэргээгдэх эрчим хүчний агентлаг шинээр байгуулагдаж манайх 14 дэх гишүүн орноор бүртгэгдсэн. Энэ дашрамд хэлэхэд Олон улсын Сэргээгдэх эрчим хүчний агентлагийг зохион байгуулах Бонн, Вашингтон, Египет, Абу-Дабигийн олон улсын хуралд Засгийн газраа төлөөлж оролцож явахдаа энэ санааг олж мэргэжлийн нөхдийн хамт энэ санаачилга ажлыг эхлүүлсэндээ баяртай байгаа. Энэ агентлаг 2020 он гэхэд хүн төрөлхтөн нийт эрчим хүчнийхээ 20 хувийг СЭХ-ээс гаргах зорилт тавин ажиллаж байна. Одоогийн байдлаар барууны зарим орнуудад сэргээгдэх эрчим хүчний хэмжээ нь нийт эрчим хүчнийхээ 20 хувиас илүү гарчихсан явж байна. Манай улсын хувьд өнөөдөр 3.5 хувьтай байна. Цаашдаа бид 2020-2025 онд дэлхийн хэмжээний зорилтод хүрэхээр ажиллах болно.
Д.ЦОГЗОЛМАА
ЭБЭХ-ний дэд сайд Т.Энхтайван "Сэргээгдэх эрчим хүчний нэгэн эх үүсвэр болох газрын гүний дулааныг орон нутагт ашиглах анхны загвар бэлэн боллоо. Бид энэ дэвшилтэт технологийг нэвтрүүлэх гэж сүүлийн хоёр жил шаргуу ажилласан. Аливаа байгууллага жилийн зардлын ихэнх хэсгийг халаалтад зарцуулдаг. Энэ байдлыг халж, газрын гүний дулаанаар Зүүндэлгэр багийн цэцэрлэгийг халааж эхэллээ" гэж ярьсан юм.
Дулааны насосны онцлог нь газрын хөрсний тодорхой хувьд жилийн турш оршдог дулааныг ашиглан, 34 квт дулаан гаргахын тулд 1 квт эрчим хүч хэрэглэх юм байна. Герман, Швейцарийн тоног төхөөрөмжийг суурилуулж, тус улсын мэргэжилтнүүдтэй хамтран ажиллажээ. Анх 2007 онд Түлш эрчим хүчний яамны төлөөлөгчид, дээрх технологийг судлахаар Исланд руу явсан байна. Удалгүй "Монголын газрын гүний насосны нийгэмлэг"-ийг байгуулж, АНУ-ын Оклахамагийн Их сургуульд төвтэй "Олон улсын газрын гүний дулааны насосны нийгэмлэг"-т гишүүнээр элсэж, монголын инженер техникийг сурган бэлтгэх, ажлыг эхлүүлжээ. Энэ талаар Шадар сайд М.Энхболдоос зарим зүйлийг тодрууллаа.
-2010 оны улсын Tөcвөөрэхний ээлжинд Зүүндэлгэр багийн "Ирээдүй"цэцэрлэгийнбарилгынхалаалтыг хөрсний дулаан ашиглан шийдвэрлэлээ, Үүний үр дун нь хэр байх бол?
-Халаалтын байгууламжийг бүхэлд нь шийдэх болоогүй байна. Нүүрс түлж, усан халаалтын зуухаар халаадаг уламжлалт арга нь ихээхэн хэмжээний нүүрс, шатахуун, зардал гаргаж, мөн байгаль орчинд сөрөг нөлөө үзүүлдэг. Ийм уурын зуухны ашигт үйлийн коэффицент бага, шаталт муу, гар ажиллагаа ихтэй, хөдөлмөрлөх нөхцөл хангалтгүй зэрэг олон сул талтай. Энэ нь төр засгийн анхаарлыг ихээр татаж байгаа. Харин хөрсний дулааныг ашиглах аргыг өнөөдөр Европын хөгжилтэй улс орнууд нэлээд өргөн хэмжээгээр хэрэглэж байна. Дулааны насосны гүйцэтгэлийн коэффицент 2.91 байгаа нь жилд 137 мянган квт эрчим хүч хэмнэх боломж юм. Энэ төхөөрөмж нь 15-20 жилийн хугацаанд ямар нэгэн засвар хийхгүйгээр, өөрөө шууд автоматаар дулаанаа тохируулдаг.
Цаашид үүнийг бусад орон нутагтхэрэгжүүлэх үү?
-Сум суурингийн халаалтад шинэ технологи нэвтрүүлэх зорилгоор сэргээгдэх эрчим хүчний гол үүсвэр болох газрын гүний дулааны насос ашиглах боломжийг судалж, төрөлх нутаг Төв аймагтаа анхны туршилтыг амжилттай хийлээ. Цаашид бусад аймаг, суманд нэвтрүүлэх бүрэн боломжтой. Тиймээс ирэх жил сумдын түвшинд туршиж үзэх нь зүйтэй гэж УИХ, Засгийн газар үзсэн.
-Тэгвэл ирэх оны улсын төсөвт сумдад дулааны насос нэвтрүүлэх зардлыг оруулсан гэсэн үг үү?
-2011 оны төсвөөр Төв аймгийн Эрдэнэ сумын байгууллагуудыг газрын халаалтын системээр бүрэн хангах ажлыг хийхээр төлөвлөж байна. Эрс тэс уур амьсгалтай манайх шиг орны хувьд газрын хөрсний дулааныг ашиглах нь их ач холбогдолтой. Улсын төсвийн зардлын нэлээд хувийг дулааны зардал эзэлдэг.
-Газрын дулааныг ашиглах тоног төхөөрөмжийг суулгах мэргэжилтнүүдийг хэрхэн бэлтгэсэн бэ?
-Бид үүнийг европын хэд хэдэн оронд судласан. Суурилуулах бүх тоног төхөөрөмжийг Швейцарийн эрдэм шинжилгээний байгууллага, ХБНГУ-ын мэргэжилтнүүд, өнгөрсөн сард ирж тохируулсан гэлээ. "Ирээдүй" цэцэрлэгт 100 метрийн гүнтэй, 24 цооног өрөмдөж, түүнд дулаан дамжуулах хуванцар хоолойнуудыг суулгаж, 90 квт-ын хүчин чадалтай дулааны насосыг суурилуулсан байна. Дээрх гурван байгууламжид дулааны насос суурилуулахын тулд 1.3 тэрбум төгрөг зарцуулжээ. Төв аймгийн Засаг дарга Ц.Энхбат "Агаарын бохирдлын асуудал Зуунмод хот төдийгүй бусад аймаг, суманд тодорхой хэмжээгээр илрэх болсон. Энэ байдлаас гарах нэг арга нь газрын гүний дулаанаар барилгыг халаах асуудал юм. Энэ туршилтыг манай аймгаас эхлүүлж, дараа жил Эрдэнэ суманд үргэлжлүүлэх болсонд талархаж байна" гэж ярилаа
-Та бүхэн саяхан газрын гүний халаалттай барилга ашиглалтад хүлээлгэн өгсөн. Яг үнэндээ эрс тэс уур амьсгалтай манай орны хувьд энэ нь үнэмшил муутай сонсогдоод байгаа л даа?
-Газрын гүний дулаан гэхээр манайхан Шаргалжуутын рашаан шиг 40-50 градусын халуун ус гарч ирээд халаачихна гэж ойлгоод байдаг. Зарим нь Төв аймагт дулаан энергитэй газар байгаа учраас тэнд бариад байна уу гээд янз янзаар л ойлгож байх шиг байна. Гэтэл энэ технологи нь Монгол орны төдийгүй дэлхийн бусад орны хаана нь ч ашиглах боломжтой юм. 2-3 метр өрөмдөөд л газар гэсгэлэн 8-10 градусын дулаан болдог. Ерөөсөө дэлхий ертөнц гэдэг маань өөрөө нэг бие, махбодь. Хүн төрөлхтөн л энэ Монгол, Хятад гээд цаасан дээр хил хязгаар тогтоочихоод байгаа болохоос дэлхий ертөнц өөрөө нэг бие мах бодгаль. Тиймээс дэлхий ертөнц өөрөө нарнаас туссан энерги болоод газрын хөрсөнд шингэсэн хур тунадас, газрын гүний энергиэрээ дулаанаа тогтмол барьж байдаг. Аль ч улс орны газрын хөрсийг 2-3 метр ухахад л 5-8 градусын дулаантай байдаг. Төв аймагт эхний барилгыг барьсан гол шалтгаан нь хотод ойр гэдэг утгаар нь сонгосон. Энэ ажлыг эхлүүлэхтэй холбогдуулж бид өнгөрсөн жил Герман, Швейцарь улсад уг технологийг хэрхэн ашиглаж байгааг танилцуулахаар Төв аймгийн удирдлагуудыг авч явсан. Учир нь амьдрал дээр ямар байгааг нь харуулахгүй бол манайхан огт ойлгохгүй байсан юм л даа. Жирийн иргэд битгий хэл Сангийн яам, УИХ хүртэл үүнийг ойлгохгүй, хөрөнгө мөнгө төсөв төлөвлөгөөг нь танаж батлах гэж цаг алдсан.
-Тэгэхээр орон оронд тохирсон технологи гэж байхгүй гэсэн үг үү. Яг яаж халаах юм бэ?
-Газрын гүн дэх 5-8 градусын дулаан гэдэг бол дулааны асар их нөөц. Энэ дулааныг дамжуулдаг тусгай шингэн байх бөгөөд түүнийг тасралтгүй зөөдөг техник технологийг л ашиглаж байна гэсэн үг. Үлгэрлэж хэлэх юм бол энэ нь та бидний хамгийн сайн мэдэх хөргөгчний технологи. Өөрөөр хэлбэл хөргөлтийн эсрэг зарчмаар ажиллаж байгаа гэж ойлгож болно. Хөргөгч нь дотор байгаа дулааныг тасалгаан дотор гаргаад дотроо хүйтэн орчныг бий болгодог. Тэгвэл газрын гүний халаах төхөөрөмж нь газарт байгаа нөөц дулааныг орон байранд оруулахаар тусгай шингэнийг тасралтгүй зөөдөг л төхөөрөмж. Герман улсын төрийн ордон нь газрын гүний дулааны насосоор халдаг. Мөн Швейцарийг үзэсгэлэнтэй байгаль, тунгалаг агаартай гэж ярьдаг. Гэтэл тэндхийн бүх хотууд нь газрын гүний дулааны насосоор халдаг. Алслагдсан фермерийн аж ахуй зэргээрээ тус улс манайхтай төстэй. Ганц ялгаа нь тийшээ засмал зам болоод цахилгаан эрчим хүчний шугам очдог. Тэндхийн хүмүүс нь ямар ч утаа үйлдвэрлэхгүй газрын гүний дулаанаар хаусаа халаана. Тэнд цэвэр эрчим хүчний ашиглалт дээд түвшинд байдаг учраас бидний сайхан гэж яриад байдаг цэвэр агаар, хүний эрүүл мэндэд таатай орчин бүрдээд байгаа юм.
-Манайх гэхдээ Швейцарь биш шүү дээ. Өвөлдөө -40-50 хүрдэг. Энэ тохиолдолд газрын гүний дулаан алдагдахгүй юу?
-Тиймээ, Швейцарь болоод барууны орнуудад -15 градусаас хэтрэхгүй. Манайд одоо ч шөнөдөө -40 градус хүрч байна шүү дээ. Энэ технологид дулааны насосынхоо хүчин чадлыг л нэмэгдүүлж тавина. Жишээ нь, Швейцарьт 200 ам метр талбайтай дундаж хаусын халаалтыг шийдэхдээ 100 метрийн гүн, 25-30 мм-ийн диамертэй хоёр цооног өрөмдөж гаргадаг бол Монголд дөрвөн цооног өрөмдөнө гэсэн үг. Бид энэ жил Төв аймгийн сургууль, цэцэрлэг, эмнэлгийн 1100 ам метр барилгыг дулааны насосоор халаах ажлыг эхлүүлээд байна. Энэ ажлыг тойрогтоо эхлүүлэхэд шадар сайд М.Энхболд ихээхэн дэмжлэг үзүүлсэн. Саяхан цэцэрлэгийн барилгад дулааны насос суурилуулж 18-20 градусын дулаантай нэг сар гаруй хугацаанд хэвийн ажиллаж байна.
-Ийм маягаар шийдсэн байгууламж манайд өөр хаана байна?
-Бидний эхлүүлсэн ажлын хүрээнд Төв аймгийн барилгаас гадна өнгөрсөн жил манай Сэргээгдэх эрчим хүчний төв "Ster color" компанитай хамтран хувийн хауст туршсан. Зарим нэг компаниуд Хятадын технологи оруулж ирсэн гэж сонссон. Тэр нь яаж ажиллаж байгааг сайн мэдэхгүй. Бидний энэ техник, технологи чинь Герман Швейцарийнх.
-1100 ам метр талбайтай барилгын халаалтыг хэдий хэрийн зардлаар суурилуулсан юм бол?
-Төв аймгийн цэцэрлэгийн барилгын халаалтыг шийдэхэд 500 сая орчим төгрөг зарцуулсан. Гэхдээ энэ ажлаар сум суурингийн сургууль цэцэрлэгийн халаалтыг шийдэж болох юм байна гэдэг нь харагдаж байгаа. Саяын барилга ашиглалтад орохоос өмнө тус цэцэрлэг сард 2-2.5 сая төгрөг дулааны зардалд өгдөг байсан юм байна. Одоо ашиглалтад ороод нэг сар болоход цахилгааны зардал 400-500 мянган төгрөг гарч байна гэсэн. Тэгэхээр зардал 4-5 дахин багасч байна. Хөрөнгө оруулалтын зардлыг эс тооцвол ашиглалтын зардал 4-5 дахин багасч байна. Үүнээс гадна олон хүн цалинжуулах шаардлагагүй. Нэг сургуульд цахилгаанч, сан техникч хоёрын нэг нь л байхад хангалттай.
-Энэ технологийг олон давхар барилгад ашиглаж болох уу?
-Барилгын өндөр, нам ямар ч хамаагүй. Газрын гүний дулааны насосыг хүчин чадлыг нь нэмнэ, өрөмдөх нүхний тоо л өснө гэсэн үг. Жишээ нь, Төв аймгийн 1100 ам метр талбайтай цэцэрлэгийн барилгыг халаахын тулд тус бүр нь 100 метрийн гүнтэй 24 нүх өрөмдсөн. Гол зардал энэ өрөмдлөгийн зардалд гараад байгаа юм. Манайд өрөмдлөгийн ханш метр нь зуун мянган төгрөг гэж үзэхэд 240 сая төгрөг нь өрөмдлөгийн зардалд зарцуулагдаж байгаа юм. Хамгийн гол нь уг технологийг суурилуулахад анхны хөрөнгө оруулалт их шаардагдах учраас тухайн байшин, барилгыг барихдаа анхнаас нь дулаан алдахааргүй барих хэрэгтэй. Үүнийг цаашдаа сум суурин газарт суурилуулах зорилт тавин ажиллаж байгаа. Үүнийг л би Монголын дулааны эрчим хүчинд хувьсгал болно гэж хэлээд байгаа юм. Ингэснээр сум суурин газрын уурын зуух гэдэг зүйл үеэ өнгөрөөнө. Энэ техник технологийн хамгийн гол онцлог нь ажиллах хүч шаарддаггүй. Баталгаат хугацаа нь 15-20 жил. Германд очиж сургуулиудын тоног төхөөрөмжтэй танилцаж байхдаа манайхан "Төхөөрөмжийг суурилуулаад хэдэн жил болж байна" гэж асуухад 17 жил болж байна гэж байсан. Овор хэмжээний хувьд ч авсаархан. Жишээ нь 200 ам.метр талбай бүхий хаусыг халаах дулааны насос нь томхон хөргөгч шиг л хэмжээтэй. Мөн орчин үеийн техник технологи учраас тохируулга сайтай. Тухайлбал, сумын төвийн Улаан булан байнга ашиглагддаггүй. Энэ тохиолдолд үзвэр, хуралгүй үедээ 0 градуст тохируулаад хөлдөөхгүй бага цахилгаан зараад байх боломжтой.
-Гэр хорооллын айл өрх ашиглаж болох уу. Заавал байшин, хаус гэхээсээ илүүтэй Монгол гэрийн халаалтыг энэ маягаар шийдэж болох уу?
-Болохгүй юмгүй л дээ. 200 ам метр талбайтай хаус гэдэг нь манайхаар бол чинээлэг айл. Харин нийтлэг өрх айл 5х8 харьцаатай нэг давхар байшинтай. Энэ нь дунджаар 40 ам метр талбай болно. Үүнд 20 орчим сая төгрөгийн хөрөнгө оруулалт хийхэд газрын гүний дулааныг ашиглах боломжтой. Гэхдээ үүний анхдагч эх үүсвэр цахилгаан эрчим хүч. Хотоос зайдуу 200 ам метр бүхий талбайтай хаустай айл цахилгаан халаагуур ашиглахад сарын төлбөр нь саяас сая 200 мянган төгрөг гардаг. Гэтэл уг төхөөрөмжийг суурилуулснаар сардаа 250-300 мянган төгрөг цахилгаанд төлөх боломж бүрдэнэ гэсэн нэг судалгаа гарч байна. Эхний хөрөнгө оруулалтыг л шийдчих юм бол цаашдаа ямар нэгэн асуудалгүй, дээрээс нь байгаль орчинд ашиг тустай юм. Бид эхний ээлжинд 331 сум болоод аймгийн төвүүдийн Тамгын газар, цэцэрлэг сургууль, эмнэлгүүдийн халаалтыг уг төхөөрөмжөөр шийдэх зорилт тавиад байна. Хамгийн түрүүнд Төв аймгийн Эрдэнэ сумын халаалтыг бүхлээр нь шийдэхээр төсвийг нь шийдүүлчихээд байгаа. Эрдэнэ сумыг сонгосон шалтгаан нь нэгдүгээрт, шинэ техник технологийг анхнаас нь зөв ашиглах, наладка тохируулга хийх, төвөөс удирдаж хянахад амар. Хоёрдугаарт, орон нутгийнханд нийслэлд ирээд буцахад нь үзүүлэхэд ойрхон, зардал чирэгдэлгүйг нь бодолцсон. Ховд юм уу, Увсад барьчихвал бусад газрын хүмүүс тэр бүр тийшээ яваад үзэж танилцаад байх боломжгүй учраас ойр газрыг эхний ээлжинд сонгосон.
-Газрын гүний халаалтын нийгэмлэг манайд хэзээ байгуулагдсан юм бэ. Ер нь аль оронд энэ төхөөрөмжийг өргөнөөр ашиглаж байна?
-Барууны орнуудад тухайлбал ХБНГУ-д шинээр баригдаж байгаа 10 барилгын долоог нь газрын гүнийн дулааны насос ашиглахаар зөвшөөрөл олгодог юм билээ. Бид 2008 онд Герман улсын Весманн компаний Швейцарь дахь үйлдвэртэй танилцаад энэ техник технологийг Монголд оруулж ирэхээр болсон. Энэ хүрээнд Монголынхоо инженер техникчдийг Герман Швейцарьт сургалт явуулж танилцуулсан. Өнгөрсөн өвөл Эрчим хүчний инженер техникчид Монголын газрын гүний дулааны насосны нийгэмлэг байгуулж намайг ерөнхийлөгчөөр сонгож ажиллуулсан. АНУ-ын Оклохамагийн их сургууль дээр төвтэй олон улсын газрын гүний дулааны нийгэмлэг гэж бий. Бидний төлөөлөгчид тэнд очиж энэ байгууллагад манайх гишүүнээр элссэн. Тус байгууллагад гишүүнээр элссэнээр дэлхийд эрэлттэй болж байгаа дээрх техник технологийн дэвшлийн талаар мэдээлэл, гарын авлага солилцож байна. Мөн харилцан хамтран ажиллаж хүн сургаж байгаа. Өнгөрсөн зун 10-аад инженер техникчдийг Оклохомад аваачиж сургалтанд сургасан.
-Байгаль, цаг уурын өөрчлөлттэй холбогдуулж байгальд хоргүй цэвэр эрчим хүчний хэрэглээг дэлхий нийтээрээ дэмждэг болжээ?
-Нөхөн төлжих чадвартай байгалийн сэргээгдэх эрчим хүчийг ашиглая гэдэг асуудал дэлхий нийтэд хурцаар тавигдаж байна. Ерөөсөө хүн төрөлхтний өөрийнх нь хөгжил бол эрчим хүчний хэрэглээ юм. Хэдий чинээ их эрчим хүчийг үйлдвэрлэнэ тэр хэмжээгээр хүн төрөлхтний хөгжлийг тодорхойлох эрин цаг үед бид амьдарч байна. Цаашдаа ч хүн төрөлхтний эрчим хүчний хэрэглээ тасралтгүй хөгжинө. Байгалийн органик бодисыг түлж, хүлэмжийн хий гаргаж, байгаль орчноо бохирдуулдгийг өдгөө Киотогийн протоколоос эхлээд дэлхий нийтээрээ шахалт үзүүлж, улмаар олон улсын гэрээ хэлэлцээр, конвенцууд байгуулагдсан. Үүнтэй холбоотойгоор ХБНГУ, Дани улсын санаачилгаар дэлхийн олон улсын сэргээгдэх эрчим хүчний агентлаг шинээр байгуулагдаж манайх 14 дэх гишүүн орноор бүртгэгдсэн. Энэ дашрамд хэлэхэд Олон улсын Сэргээгдэх эрчим хүчний агентлагийг зохион байгуулах Бонн, Вашингтон, Египет, Абу-Дабигийн олон улсын хуралд Засгийн газраа төлөөлж оролцож явахдаа энэ санааг олж мэргэжлийн нөхдийн хамт энэ санаачилга ажлыг эхлүүлсэндээ баяртай байгаа. Энэ агентлаг 2020 он гэхэд хүн төрөлхтөн нийт эрчим хүчнийхээ 20 хувийг СЭХ-ээс гаргах зорилт тавин ажиллаж байна. Одоогийн байдлаар барууны зарим орнуудад сэргээгдэх эрчим хүчний хэмжээ нь нийт эрчим хүчнийхээ 20 хувиас илүү гарчихсан явж байна. Манай улсын хувьд өнөөдөр 3.5 хувьтай байна. Цаашдаа бид 2020-2025 онд дэлхийн хэмжээний зорилтод хүрэхээр ажиллах болно.
Д.ЦОГЗОЛМАА
Хөрсний дулаанаар агаарын бохирдлыг шийдэж болно
vip76.mn 2010 оны
12-р сарын 06
Сэргээгдэх эрчим хүчний үндэсний төв, төрийн өмчит үйлдвэрийн газар, "Мон-Угсралт" ХХК хамтран Төв аймгийн Зүүндэлгэр багийн сургууль, цэцэрлэг, аймгийн Нэгдсэн эмнэлэгийн барилгуудыг хөрсний гүний дулаанаар халаах ажлыг улсын төсвөөр хийж байна. Эхний ээлжинд цэцэрлэгийн барилгын халаалтыг шийдэж, энэ сарын 3-ны өдөр хүлээлгэн өгсөн юм. Нээлтэд УИХ-ын дэд дарга Н.Энхболд, УИХ-ын гишүүн, Шадар сайд М.Энхболд, УИХ-ын гишүүн Б.Дондог, Ш.Батболд, Батлан хамгаалахын сайд Л.Болд, Төв аймгийн Засаг дарга Ц.Энхбат, ЭБЭХ-ний дэд сайд Т.Энхтайван зэрэг бусад төлөөлөгч оролцлоо. Сэргээгдэх эрчим хүчний үндэсний төвийн захирал Ж.Осгонбаатар "Зүүндэлгэр багийн "Ирээдүй" цэцэрлэгийн газарт гүний дулааны насосыг суурилуулах ажил дууслаа. Энэ нь гүний дулааныг насосоор дамжуулж, дулааны эрчим хүч болгон ашиглах өртөг, технологийн ашиглалтын зардал бага төхөөрөмж юм. Цаашид орон нутаг, сум сууринд энэ технологийг ашиглах бүрэн боломжтойг туршилт харууллаа" гэж ярилаа. Цэцэрлэгийн барилга 1100 орчим м2 талбайтай бөгөөд 50-60 хүүхэд сургах хүчин чадалтай аж. Зуунмодын цэцэрлэг, эмнэлэг, сургуулийн дулаанд жилд 170 тн нүүрс зарцуулж, агаар мандлыг 150 гаруй кг нүүрсхүчлийн хийгээр бохирдуулж байжээ. Харин газрын дулааныг ашигласнаар энэ зардал 5-10 дахин буурна гэж үзэж байна.ЭБЭХ-ний дэд сайд Т.Энхтайван "Сэргээгдэх эрчим хүчний нэгэн эх үүсвэр болох газрын гүний дулааныг орон нутагт ашиглах анхны загвар бэлэн боллоо. Бид энэ дэвшилтэт технологийг нэвтрүүлэх гэж сүүлийн хоёр жил шаргуу ажилласан. Аливаа байгууллага жилийн зардлын ихэнх хэсгийг халаалтад зарцуулдаг. Энэ байдлыг халж, газрын гүний дулаанаар Зүүндэлгэр багийн цэцэрлэгийг халааж эхэллээ" гэж ярьсан юм.
Дулааны насосны онцлог нь газрын хөрсний тодорхой хувьд жилийн турш оршдог дулааныг ашиглан, 34 квт дулаан гаргахын тулд 1 квт эрчим хүч хэрэглэх юм байна. Герман, Швейцарийн тоног төхөөрөмжийг суурилуулж, тус улсын мэргэжилтнүүдтэй хамтран ажиллажээ. Анх 2007 онд Түлш эрчим хүчний яамны төлөөлөгчид, дээрх технологийг судлахаар Исланд руу явсан байна. Удалгүй "Монголын газрын гүний насосны нийгэмлэг"-ийг байгуулж, АНУ-ын Оклахамагийн Их сургуульд төвтэй "Олон улсын газрын гүний дулааны насосны нийгэмлэг"-т гишүүнээр элсэж, монголын инженер техникийг сурган бэлтгэх, ажлыг эхлүүлжээ. Энэ талаар Шадар сайд М.Энхболдоос зарим зүйлийг тодрууллаа.
-2010 оны улсын Tөcвөөрэхний ээлжинд Зүүндэлгэр багийн "Ирээдүй"цэцэрлэгийнбарилгынхалаалтыг хөрсний дулаан ашиглан шийдвэрлэлээ, Үүний үр дун нь хэр байх бол?
-Халаалтын байгууламжийг бүхэлд нь шийдэх болоогүй байна. Нүүрс түлж, усан халаалтын зуухаар халаадаг уламжлалт арга нь ихээхэн хэмжээний нүүрс, шатахуун, зардал гаргаж, мөн байгаль орчинд сөрөг нөлөө үзүүлдэг. Ийм уурын зуухны ашигт үйлийн коэффицент бага, шаталт муу, гар ажиллагаа ихтэй, хөдөлмөрлөх нөхцөл хангалтгүй зэрэг олон сул талтай. Энэ нь төр засгийн анхаарлыг ихээр татаж байгаа. Харин хөрсний дулааныг ашиглах аргыг өнөөдөр Европын хөгжилтэй улс орнууд нэлээд өргөн хэмжээгээр хэрэглэж байна. Дулааны насосны гүйцэтгэлийн коэффицент 2.91 байгаа нь жилд 137 мянган квт эрчим хүч хэмнэх боломж юм. Энэ төхөөрөмж нь 15-20 жилийн хугацаанд ямар нэгэн засвар хийхгүйгээр, өөрөө шууд автоматаар дулаанаа тохируулдаг.
Цаашид үүнийг бусад орон нутагтхэрэгжүүлэх үү?
-Сум суурингийн халаалтад шинэ технологи нэвтрүүлэх зорилгоор сэргээгдэх эрчим хүчний гол үүсвэр болох газрын гүний дулааны насос ашиглах боломжийг судалж, төрөлх нутаг Төв аймагтаа анхны туршилтыг амжилттай хийлээ. Цаашид бусад аймаг, суманд нэвтрүүлэх бүрэн боломжтой. Тиймээс ирэх жил сумдын түвшинд туршиж үзэх нь зүйтэй гэж УИХ, Засгийн газар үзсэн.
-Тэгвэл ирэх оны улсын төсөвт сумдад дулааны насос нэвтрүүлэх зардлыг оруулсан гэсэн үг үү?
-2011 оны төсвөөр Төв аймгийн Эрдэнэ сумын байгууллагуудыг газрын халаалтын системээр бүрэн хангах ажлыг хийхээр төлөвлөж байна. Эрс тэс уур амьсгалтай манайх шиг орны хувьд газрын хөрсний дулааныг ашиглах нь их ач холбогдолтой. Улсын төсвийн зардлын нэлээд хувийг дулааны зардал эзэлдэг.
-Газрын дулааныг ашиглах тоног төхөөрөмжийг суулгах мэргэжилтнүүдийг хэрхэн бэлтгэсэн бэ?
-Бид үүнийг европын хэд хэдэн оронд судласан. Суурилуулах бүх тоног төхөөрөмжийг Швейцарийн эрдэм шинжилгээний байгууллага, ХБНГУ-ын мэргэжилтнүүд, өнгөрсөн сард ирж тохируулсан гэлээ. "Ирээдүй" цэцэрлэгт 100 метрийн гүнтэй, 24 цооног өрөмдөж, түүнд дулаан дамжуулах хуванцар хоолойнуудыг суулгаж, 90 квт-ын хүчин чадалтай дулааны насосыг суурилуулсан байна. Дээрх гурван байгууламжид дулааны насос суурилуулахын тулд 1.3 тэрбум төгрөг зарцуулжээ. Төв аймгийн Засаг дарга Ц.Энхбат "Агаарын бохирдлын асуудал Зуунмод хот төдийгүй бусад аймаг, суманд тодорхой хэмжээгээр илрэх болсон. Энэ байдлаас гарах нэг арга нь газрын гүний дулаанаар барилгыг халаах асуудал юм. Энэ туршилтыг манай аймгаас эхлүүлж, дараа жил Эрдэнэ суманд үргэлжлүүлэх болсонд талархаж байна" гэж ярилаа
)))))))))))))))))))))))))))))))))))) xxxxxxxxxxxxxxxxx (((((((((((((((((((((((((((((((((((((((((
Geothermal heating for Mongolian customers
06:23 |
Изменить сообщение
"Түмний зорилт
Төрийн менежмент" цувралд...
Би хамгийн сайн найз хамтран зүтгэгчээ олов бололтой. Хөөрхий минь өнөөдөр хэвлэлийн бага хурал дээр ганцаараа байна. Учрыг нь олохоороо ард түмэн бүгд түрхрэн дэмжих болноо... Амжилт!
“Эрдэнэс Тавантолгой” ХХК-ны 1072 ширхэг
хувьцааны үнэ цэнэ
“Эрдэнэс Тавантолгой” ХХК-ны 1072 ширхэг хувьцааныхаа оронд нэг сая төгрөг авна гэсэн иргэдийг буцаан хувьцаа авах боломжтой болгож өгөхийг “Хувьцаа эзэмшигч, хөрөнгө оруулагчдын эрхийг хамгаалах төв” НҮТББ-аас Засгийн газарт хүсэхээр болжээ.
Учир нь тухайн үед хувьцааны талаар ойлголтгүй байсан иргэд бэлэн мөнгө болгох хүсэлтийг өөрийн оршин суух хороогоороо дамжуулан өгсөн байдаг. Гэвч иргэн бүрд олгож буй уг хувьцаа цаашдаа өсч, сая төгрөгөөс илүү үнэтэй болох боломжтой тул иргэдийн эрх ашгийг хамгаалах үүднээс ийнхүү хүсэлт тавихаар болоод байгаа гэнэ.
Түүнчлэн эх орны баялагийг Монгол улсын иргэн бүрд хувьцаа хэлбэрээр олгох ажлыг шат дараатай хэрэгжүүлэхийг УИХ болон Засгийн газарт хүсэх юм.
Энэхүү нийтэд үйлчлэх төрийн бус байгууллагын хувьд байгуулагдаад 4 сар болж буй бөгөөд иргэдэд эдийн засгийн тэр тусмаа хөрөнгийн зах зээл, үнэт цаас, хувьцааны талаар мэдлэг олгох чиглэлээр үйл ажиллагаа явуулдаг байна.
Сүүлийн үед иргэдийн зүгээс сая төгрөг авахаас татгалзаж хувьцаагаа авахаа илэрхийлэн тус ТББ-т олноор хандаж буй бөгөөд одоогийн байдлаар 1000 гаруй өргөдөл цуглараад байгаа гэнэ.
Тухайн үед нэг сая төгрөгөө бэлнээр авна гэж 1,5 сая иргэн өргөдөл өгч байсан талаар тус ТББ-ын үүсгэн байгуулагч Э.Алтаншагай хэлсэн юм.
Мөн тэрбээр “Иргэдийн хувьд нэг сая төгрөг авснаас хувьцаагаа авсан нь хамаагүй ашигтай. Нэг ширхэг хувьцааны нэрлэсэн үнэ 932 төгрөг байгаа. Энэ үнэ өснө үү гэхээс буурахгүй. Ирээдүйд нэгж хувьцааны үнэ хамгийн багадаа 40 мянган төгрөгт хүрэх тооцоо байна. Иргэн бүр банкинд данстай байдаг шиг үнэт цаасны данстай байх хэрэгтэй” гэлээ.
Одоогийн байдлаар 750 мянган гаруй иргэн үнэт цаасны дансаа брокерын компанид хандаж нээлгэсэн байна.
Хаяг: Урт Цагааны урд.. Монгол-Тайваний төвтэй байр 4-р давхар. 409 тоот өрөө
А.Сүрэн
Gogo.mn 2013.10.10
Google translate-д монгол хэл орсоныг тохиолдуулан дээрх нийтлэлийг
англи хэл рүү орчуулан оруулав .
. "Erdenes Tavantolgoi " LLC , 1072 shares of stock instead of a million people to receive shares that can be returned to " shareholder and investor rights protection center " was sought from NÜTBB government .Because the people did not understand about the stock at the time the request to cash his residence is given through the committee . But every citizen of the shares offered in the future growth and millions because they can be more expensive to make such requests and in order to protect the interests of citizens .In addition , domestic resources, provide in every Mongolian citizen shares may request the parliament and the government to implement the next stage of the work .This non - governmental organization established to serve the public for 4 months, the citizens and the economy , especially the stock market , bond and stock awareness activities are conducted .Recently by million people refuse to receive shares that many of the NGOs in expressing them , and are currently more than 1,000 applicants gathered .One million in cash at the time will be about 1.5 million citizens had applied for the NGO's founder told E.Altanshagai .And he said , " than one million shares from receiving benefits for citizens . Shares of a nominal value of 932 MNT . Is this price increase , rather than decrease . Future share price is estimated to reach at least 40 thousand MNT . Should , like every citizen , have a bank account , securities account , " he said .Currently , over 750 thousand people , securities brokerage company has opened access to the account .A.SurenGogo.mn 2013.10.10
ЕЕЕЕЕЕЕЕЕЕЕЕЕЕЕЕЕЕЕЕЕЕЕЕЕЕЕЕЕЕЕЕЕЕЕЕЕЕЕЕЕЕЕЕЕЕЕЕЕЕЕЕЕЕЕЕЕЕЕЕЕЕЕЕЕЕЕЕ
Тавантолгойг ашиглах хөрөнгийг бид өөрсдөө
босгох боломж бий
Н.Хажидсүрэн
Монгол Улсын аж үйлдвэрийн гавъяат ажилтан, ШУТИС-ийн доктор,
профессор Д.Дондовтой ярилцаа. Тэрбээр 1967 оноос хойш нүүрсний
салбарт ажиллаж буй, энэ чиглэлээрх манай урдаа барьдаг эрдэмтдийн нэг
бөгөөд тавантолгой орд газрыг ямар хувилбараар ашиглах боломжтойг
нэгтгэн дүгнэсэн судалгаагаа өнгөрсөн жил УИХ-ын ажлын хэсэгт бэлтгэж
өгчээ. Түүний тайланд тулгуурлан тавантолгойн нүүрсний ордыг хамтран
ашиглах хэлэлцээ хийх, хөрөнгө оруулалтын гэрээний төсөл бэлтгэх ажлын
хэсэг чиглэл чиглэлээр илтгэл бэлэн болгохоор ажиллаж байгаа юм.
Доктор, профессор Д.Дондовтой ярилцлаа.
-Та Монгол Улсын нүүрсний салбараар мэргэшсэн хүн.
Ер нь хэдийнээс Тавантолгойн ордтой холбогдсон бэ. Тавантолгойг ашиглах
санаа оноо хэзээ гарч эхэлсэн юм бол?
Жаахан түүх ярих хэрэг гарах нь дээ. Шарын голын уурхай ид хэрэглэж, Налайхын нүүрсний уурхайн хүчин чадал багассан үед би ажиллаж байсан юм. 1970-аад оны сүүл, 1980-аад оны эхээр Монгол улс нүүрсээ хаанаас хангах вэ гэсэн бодлогын чанартай асуудал салбарын мэргэжилтнүүдийн өмнө тавигдсан юм. Тэр үед би Шарын голын уурхайн ерөнхий инженер хийж байлаа. Өвдөг худагийн нүүрсний уурхайг барьж байгуулах зорилт олигтой хэрэгжээгүй тэр үетэй давхцаад Тавантолгой ордыг ашиглах асуудал гарч ирсэн ч төвийн эдийн засгийн бүсээс дэндүү холдоод байсан. Тэгтэл Багануурын бүсэд нүүрсний илрэл байна, ирээдүйтэй байж магадгүй гэсэн санаа оноо гардаг юм байна. Яг энэ үед Эрдэнэт үйлдвэрийн уулын ажлыг гүйцэтгэсэн ЗХУ-ын анги ажлаа дуусгаад буцах гэж байсан юм. Хайгуулын энэ ангийг Багануурт татаж ажиллуулах шийдвэрийг Монгол, Зөвлөлтийн удирдлагууд гаргаж, Багануурын ордыг илрүүлж хайгуул, зураг төсөл, уурхайг барьж байгуулах ажлыг гүйцэтгүүлсэн. Би 1978 онд Багануурт очоод 1990 оныг дуустал уурхайн бүтээн байгуулалтад гар бие оролцсон хүн л дээ. Ингээд нэг хэсэгтээ нүүрсээр хангах асуудал шийдэгдсэн.
1990-ээд он гарангуут манай нүүрсний хэрэглээ 10-аад сая тоннд хүрсэн. Налайхын уурхай зогсонги байдалд орж, Шарын голын уурхайн хүчин чадал багасхаар чинь ганц Багануурын уурхай зүтгээд дийлэхээ болино шүү дээ. Дараагийн эх үүсвэрийг хайх ажил өрнөсөн.
-Тэгэхээр Тавантолгойн орд анхаарал татаж эхэлжээ дээ?
-Тавантолгойн асуудал босч ирсэн үед би Түлш эрчим хүчний яамны нүүрс хариуцсан дэд сайдаар ажиллаж байсан юм. Энэ үеэс л миний ажил үйлс Тавантолгойтой холбогдсон юм даа. 1990 он гэхэд Тавантолгойн орд газарт Монголын геологийн анги бие даан улсын хөрөнгөөр хайгуул хийчихсэн байсан үе л дээ. Тиймээс бид ЗХУ-ын Ленинградын Гипрошахт институтэд захиалга өгч Тавантолгойн ордод олборлолт явуулах техник эдийн засгийн үндэслэл /ТЭЗҮ/-ийг хийлгэсэн. Их туршлагатай газар л даа. Шарын гол, Өвдөг худагийн уурхайн ТЭЗҮ, Багануурын уурхайн зураг төслийг гурван үе шаттайгаар 100 хувь хийсэн байгууллага. Түүнээс хойш Тавантолгойн уурхайчид, түлш эрчим хүчний салбарын удирдлагын анхаарлаас ер хаягдаагүй. Байнга зүүлттэй явсаар ирсэн.
-Тухайн үед дэлхийн хэмжээний орддоо ТЭЗҮ хийлгэж, ард түмний өмчлөлд үлдээж чадсан нь монголчууд бидний аз юм даа. Та бүхний тооцоолж байснаас өдгөө өөрчлөгдөх зүйл бишгүй л гарах байх. Одоо Тавантолгойг ашиглахад ямар бэрхшээл учрах бол?
-Ер нь Тавантолгойд хийгдэх ажлын талаар 20 жилийн өмнө бид барьж авах юмтай болчихсон. Одоо уул геологи нь хэвээрээ, техник технологи нь сүртэй өөрчлөгдөөгүй. Зах зээл, улс төр, эдийн засаг л ганцхан үлдээд байна шүү дээ. Тавантолгойг ил аргаар ашиглах нь тодорхой. Уул уурхайн тоног төхөөрөмжид сүрхий хувьсгал одоохондоо гараагүй байна. Том алхдаг экскаваторууд тавигдах биз. Хүнд даацын машины хувьд Оросынх биш гэхэд Америк, Японых ажиллах байх. Экскаваторын хувьд хүссэн хүсээгүй орос техникийг ашиглана. Сибирь, Якутын хүнд хүйтэн нөхцөлд ажилладаг экскаваторууд манайд тохиромжтой. Ер нь экскаваторыг АНУ, Герман, Швед, Орос хийж байна. Ухдаг төхөөрөмж нь оросынх, тээвэрлэдэг төхөөрөмж нь барууных байх биз.
-Тавантолгойг яаж ашиглах вэ гэдэг тодорхой хувилбар гаргаж чадахгүй цаг алдаад байна. Ордыг ашиглахын өмнө боловсон хүчнээ бэлтгэх ёстой. Манай нүүрсний салбарын боловсон хүчин өнөөгийн шаардлагыг хэр хангах вэ?
-Монгол Улсын хөгжил уул уурхай дээр нэлээн дөрөөлж байж хөгжинө.
Мал аж ахуй, газар тариалангаас авсан юмаа дотоодын хэрэгцээгээ хангана уу гэхээс гадагшаа их хэмжээгээр гаргахгүй. Тэгэхээр мөнгө олох ганц эх үүсвэр бол уул уурхай. Уул уурхай дотроо хамгийн боломжтой, хамгийн найдвар тавьж болохуйц зүйл бол нүүрс. Яагаад нүүрс гэж яриад байна гэхээр нүүрсэнд хайртайдаа биш шүү дээ. Нүүрс нэгдүгээрт, асар өргөн тархацтай байдаг. Хоёрдугаарт, монголчууд нүүрс ухаж олборлож сурсан. Гуравдугаарт, нүүрсэн дээр ажиллах туршлагатай хүмүүс бий. Ахмад, дунд, залуу үе нь ч энэ салбарт бие даан ажиллах боломжтой. Гадаадаас зөвлөх урьж авчрах ямар ч шаардлагагүй.
-Уул уурхай гэхээр манайхан гадныхныг шүтэх хандлагатай байдаг. Бид өөрсдийн хүчээр олборлох боломжтой гэж үү?
-Монголчууд нүүрс ухаж гаргаж чадаж байгаагийн ганц жишээ нь "Энержи Ресурс" ХХК. Өнгөрсөн оны хоёрдугаар сараас эхлээд чамлахааргүй нүүрс олборлосон гэдэг чинь бид өөрсдөө чаддаг гэдгийг харуулж байгаа хэрэг.
-Таны хэлдгээр монголчууд алт зэсийг бодвол нүүрсээ ашиглах туршлага илүү. Төр засгаас дэмжээд өгвөл өөрсдөө ч хайгуул хийчих боломжтой биз дээ.
-Нүүрс бол алт, зэс биш, хүдрийн уурхай биш. Ийм ашигт малтмалын хайгуул хийхэд асар их зардал гаргадаг, эрсдэл ихтэй. Харин нүүрс бол нэг л бариад авах юм бол эргэн тойрондоо илэрцтэй. Тиймээс нүүрсний бүх хайгуулыг монголчууд өөрсдөө хиймээр байх юм. Хайгуулаа хийгээд олсон ашигт малтмал тухайн хүний өмч байх ёстой гэсэн хуультай улс, манайх. Гадаадын хүн хайгуул хийвэл гадны хүний өмч болно. Монгол хүн хайгуул хийвэл монгол хүнийх болно. Төрд ч, хувь хүмүүст ч мөнгө байна. Өөрсдөө нүүрсээ хайя. Би их үндэсний үзэлтэй хүн шүү дээ. Монголчууд хайхаар чинь Монголын эдийн засагт шингэнэ, монгол төр, монгол хүний л өмч болно шүү дээ. Энэ талаар хуульд асуудал их байна. Өөрчилж болдоггүй юм байх даа.
-Тухайлбал ямар хуулиуд вэ?
-Ашигт малтмалын тухай хууль. Хов хоосон газар лиценз авчихаад тэрийгээ банкинд барьцаалах хууль эрх зүйн орчныг манайх бүрдүүлсэн байна. Гаднаас хөрөнгө оруулж болно, ашгаа хувааж авч болно, гагцхүү нөөцөө зарж болохгүй гэсэн заалт байх ёстой. Хувийн өмч учраас зарж үрсэн ч, шатаасан ч миний эрх гэж ярих гээд байна. Үндсэн хуульд зааснаар газрын доорхи баялаг бол монголын ард түмний өмч.
-Нүүрсний томоохон ордуудаа улсын мэдэлд байлгах хэрэгтэй гэж Та хэлэх гээд байна уу?
-Нүүрсний гурван орд байна. Тавантолгойн бүлэг орд, Багануураас эхлээд Баянжаргалан, Хөмүүлтэй, Шивээ-Овоог хамарсан Нялга Чойрын бүлэг орд, Нарийн сухайтын орд. Энэ гурвыг л төр шууд мэдэлдээ байлгах ёстой. Ийм маягаар ажиллавал эдгээр ордоос маш их мөнгө олох нь гарцаагүй.
-Тавантолгойг ашиглахдаа хэнтэй хамтрахаа шийдэх гэж төр толгойгоо гашилгаж байх шиг байна. Таны бодлоор хэнтэй хорших боломжтой вэ?
-Тавантолгойг түргэн хугацаанд ашиглалтад оруулмаар байна. Хөрөнг мөнгөний хувьд хүндрэлтэй байх шиг байна. Австралитай хорших уу, Хятадтай хамтрах уу, Оростой хамтрах уу гэж яриад л байна. Гурав дахь этгээдтэй хамтрах санаа бодол ч гарч байна. Харин гурав дахь хүн чинь Оростой хамтарч байгаа бол бид орохгүй, эсвэл Хятадтай хоршиж байгаа бол бид орохгүй гэж хэлэхийг үгүйсгэхгүй. Ерөөсөө Орос, Хятадыг хаяад гадныхантай хамтрах бодол зарим хүмүүст бий. Тэгвэл хоёр хөрш, хилийн асуудал яах вэ?
Иймэрхүү асуудлаа сайн тооцоолж байж шийдэл гаргах хэрэгтэй.
-Зөв л гарц олох хэрэгтэй юм байна даа?
-Мэргэжилтнүүдийн хувьд нүүрсээ хамгийн сайн аргаар бүрэн гүйцэд олборлох, хүнээ бэлтгэх л үүрэгтэй. Бидний гаргаад өгсөн нүүрсийг хааш нь ямар үнээр олборлох вэ гэдэг чинь төрийн үүрэг. Үүний төлөө ажилладаг Гадаад хэргийн яам байхад бид наанаас нь Орос, Хятадтай хамтар гэж хэлэх ямар ч утгагүй биз дээ. Төр засаг байгаа юм чинь тэд асуудлаа шийдэг л дээ. Харин шийдвэр гаргах дээд төвшинд ухаантай хүн байх ёстой. Шийдвэр гаргахад гадныхан нөлөөлөх явдал гардаг. Хамгийн аюултай юм чинь энэ.
-Сая амралтын өдрүүдээр Тавантолгойн талаар хоёр талын нэвтрүүлэг зурагтаар цацаад олны толгой эргүүлээд байх юм. Тодорхойгүй байдал ноёлоод байвал иргэд хэнд нь итгэхээ мэдэхгүй болох нь дээ?
-Би сая хэлсэн дээ. Бид эдийн засгийн хамгийн үр ашигтай зүйлийг нь гаргаад өгье гэж.
-Оюутолгойн гэрээ байгуулагдах үед уул уурхайн салбарын эрдэмтэд санал бодлоо их илэрхийлсэн. Эрдэмтэд төрийн бодлого боловсруулахад амбицаа сайн гаргаж баймаар. Та бүхний санал бодлыг хүлээж авсан байлгүй дээ?
-Гаргаад юм болсонгүй шив дээ. Хичнээн амбиц гаргаад төр хүлээж авахгүй бол хэрэггүй биз дээ. Өөрт тохиолдсон жишээ татъя л даа. 2005 оны үед УИХ-аас Аудитын газарт Оюутолгой дээр хийгдэж байгаа геологи хайгуулын ажилд гүйцэтгэлийн аудит хийх үүрэг өгсөн юм. Уул уурхайн мэргэжилтэн хэрэг болоод тэнд намайг татаж ажиллуулдаг юм байна. Бичиж өгсөн тайлан маань УИХ, Аудитын газар очсон л доо. Миний тавьсан саналаас ганц нь ч Оюутолгойн гэрээнд тусгагдаагүй. УИХ захирамжаа гаргаад Аудитын газарт үүрэг өгч байхад Оюутолгойн хөрөнгө оруулалтын гэрээнд орох л ёстой. Гэтэл ямар ч үр дүнгүй л өнгөрсөн.
Жаахан түүх ярих хэрэг гарах нь дээ. Шарын голын уурхай ид хэрэглэж, Налайхын нүүрсний уурхайн хүчин чадал багассан үед би ажиллаж байсан юм. 1970-аад оны сүүл, 1980-аад оны эхээр Монгол улс нүүрсээ хаанаас хангах вэ гэсэн бодлогын чанартай асуудал салбарын мэргэжилтнүүдийн өмнө тавигдсан юм. Тэр үед би Шарын голын уурхайн ерөнхий инженер хийж байлаа. Өвдөг худагийн нүүрсний уурхайг барьж байгуулах зорилт олигтой хэрэгжээгүй тэр үетэй давхцаад Тавантолгой ордыг ашиглах асуудал гарч ирсэн ч төвийн эдийн засгийн бүсээс дэндүү холдоод байсан. Тэгтэл Багануурын бүсэд нүүрсний илрэл байна, ирээдүйтэй байж магадгүй гэсэн санаа оноо гардаг юм байна. Яг энэ үед Эрдэнэт үйлдвэрийн уулын ажлыг гүйцэтгэсэн ЗХУ-ын анги ажлаа дуусгаад буцах гэж байсан юм. Хайгуулын энэ ангийг Багануурт татаж ажиллуулах шийдвэрийг Монгол, Зөвлөлтийн удирдлагууд гаргаж, Багануурын ордыг илрүүлж хайгуул, зураг төсөл, уурхайг барьж байгуулах ажлыг гүйцэтгүүлсэн. Би 1978 онд Багануурт очоод 1990 оныг дуустал уурхайн бүтээн байгуулалтад гар бие оролцсон хүн л дээ. Ингээд нэг хэсэгтээ нүүрсээр хангах асуудал шийдэгдсэн.
1990-ээд он гарангуут манай нүүрсний хэрэглээ 10-аад сая тоннд хүрсэн. Налайхын уурхай зогсонги байдалд орж, Шарын голын уурхайн хүчин чадал багасхаар чинь ганц Багануурын уурхай зүтгээд дийлэхээ болино шүү дээ. Дараагийн эх үүсвэрийг хайх ажил өрнөсөн.
-Тэгэхээр Тавантолгойн орд анхаарал татаж эхэлжээ дээ?
-Тавантолгойн асуудал босч ирсэн үед би Түлш эрчим хүчний яамны нүүрс хариуцсан дэд сайдаар ажиллаж байсан юм. Энэ үеэс л миний ажил үйлс Тавантолгойтой холбогдсон юм даа. 1990 он гэхэд Тавантолгойн орд газарт Монголын геологийн анги бие даан улсын хөрөнгөөр хайгуул хийчихсэн байсан үе л дээ. Тиймээс бид ЗХУ-ын Ленинградын Гипрошахт институтэд захиалга өгч Тавантолгойн ордод олборлолт явуулах техник эдийн засгийн үндэслэл /ТЭЗҮ/-ийг хийлгэсэн. Их туршлагатай газар л даа. Шарын гол, Өвдөг худагийн уурхайн ТЭЗҮ, Багануурын уурхайн зураг төслийг гурван үе шаттайгаар 100 хувь хийсэн байгууллага. Түүнээс хойш Тавантолгойн уурхайчид, түлш эрчим хүчний салбарын удирдлагын анхаарлаас ер хаягдаагүй. Байнга зүүлттэй явсаар ирсэн.
-Тухайн үед дэлхийн хэмжээний орддоо ТЭЗҮ хийлгэж, ард түмний өмчлөлд үлдээж чадсан нь монголчууд бидний аз юм даа. Та бүхний тооцоолж байснаас өдгөө өөрчлөгдөх зүйл бишгүй л гарах байх. Одоо Тавантолгойг ашиглахад ямар бэрхшээл учрах бол?
-Ер нь Тавантолгойд хийгдэх ажлын талаар 20 жилийн өмнө бид барьж авах юмтай болчихсон. Одоо уул геологи нь хэвээрээ, техник технологи нь сүртэй өөрчлөгдөөгүй. Зах зээл, улс төр, эдийн засаг л ганцхан үлдээд байна шүү дээ. Тавантолгойг ил аргаар ашиглах нь тодорхой. Уул уурхайн тоног төхөөрөмжид сүрхий хувьсгал одоохондоо гараагүй байна. Том алхдаг экскаваторууд тавигдах биз. Хүнд даацын машины хувьд Оросынх биш гэхэд Америк, Японых ажиллах байх. Экскаваторын хувьд хүссэн хүсээгүй орос техникийг ашиглана. Сибирь, Якутын хүнд хүйтэн нөхцөлд ажилладаг экскаваторууд манайд тохиромжтой. Ер нь экскаваторыг АНУ, Герман, Швед, Орос хийж байна. Ухдаг төхөөрөмж нь оросынх, тээвэрлэдэг төхөөрөмж нь барууных байх биз.
-Тавантолгойг яаж ашиглах вэ гэдэг тодорхой хувилбар гаргаж чадахгүй цаг алдаад байна. Ордыг ашиглахын өмнө боловсон хүчнээ бэлтгэх ёстой. Манай нүүрсний салбарын боловсон хүчин өнөөгийн шаардлагыг хэр хангах вэ?
-Монгол Улсын хөгжил уул уурхай дээр нэлээн дөрөөлж байж хөгжинө.
Мал аж ахуй, газар тариалангаас авсан юмаа дотоодын хэрэгцээгээ хангана уу гэхээс гадагшаа их хэмжээгээр гаргахгүй. Тэгэхээр мөнгө олох ганц эх үүсвэр бол уул уурхай. Уул уурхай дотроо хамгийн боломжтой, хамгийн найдвар тавьж болохуйц зүйл бол нүүрс. Яагаад нүүрс гэж яриад байна гэхээр нүүрсэнд хайртайдаа биш шүү дээ. Нүүрс нэгдүгээрт, асар өргөн тархацтай байдаг. Хоёрдугаарт, монголчууд нүүрс ухаж олборлож сурсан. Гуравдугаарт, нүүрсэн дээр ажиллах туршлагатай хүмүүс бий. Ахмад, дунд, залуу үе нь ч энэ салбарт бие даан ажиллах боломжтой. Гадаадаас зөвлөх урьж авчрах ямар ч шаардлагагүй.
-Уул уурхай гэхээр манайхан гадныхныг шүтэх хандлагатай байдаг. Бид өөрсдийн хүчээр олборлох боломжтой гэж үү?
-Монголчууд нүүрс ухаж гаргаж чадаж байгаагийн ганц жишээ нь "Энержи Ресурс" ХХК. Өнгөрсөн оны хоёрдугаар сараас эхлээд чамлахааргүй нүүрс олборлосон гэдэг чинь бид өөрсдөө чаддаг гэдгийг харуулж байгаа хэрэг.
-Таны хэлдгээр монголчууд алт зэсийг бодвол нүүрсээ ашиглах туршлага илүү. Төр засгаас дэмжээд өгвөл өөрсдөө ч хайгуул хийчих боломжтой биз дээ.
-Нүүрс бол алт, зэс биш, хүдрийн уурхай биш. Ийм ашигт малтмалын хайгуул хийхэд асар их зардал гаргадаг, эрсдэл ихтэй. Харин нүүрс бол нэг л бариад авах юм бол эргэн тойрондоо илэрцтэй. Тиймээс нүүрсний бүх хайгуулыг монголчууд өөрсдөө хиймээр байх юм. Хайгуулаа хийгээд олсон ашигт малтмал тухайн хүний өмч байх ёстой гэсэн хуультай улс, манайх. Гадаадын хүн хайгуул хийвэл гадны хүний өмч болно. Монгол хүн хайгуул хийвэл монгол хүнийх болно. Төрд ч, хувь хүмүүст ч мөнгө байна. Өөрсдөө нүүрсээ хайя. Би их үндэсний үзэлтэй хүн шүү дээ. Монголчууд хайхаар чинь Монголын эдийн засагт шингэнэ, монгол төр, монгол хүний л өмч болно шүү дээ. Энэ талаар хуульд асуудал их байна. Өөрчилж болдоггүй юм байх даа.
-Тухайлбал ямар хуулиуд вэ?
-Ашигт малтмалын тухай хууль. Хов хоосон газар лиценз авчихаад тэрийгээ банкинд барьцаалах хууль эрх зүйн орчныг манайх бүрдүүлсэн байна. Гаднаас хөрөнгө оруулж болно, ашгаа хувааж авч болно, гагцхүү нөөцөө зарж болохгүй гэсэн заалт байх ёстой. Хувийн өмч учраас зарж үрсэн ч, шатаасан ч миний эрх гэж ярих гээд байна. Үндсэн хуульд зааснаар газрын доорхи баялаг бол монголын ард түмний өмч.
-Нүүрсний томоохон ордуудаа улсын мэдэлд байлгах хэрэгтэй гэж Та хэлэх гээд байна уу?
-Нүүрсний гурван орд байна. Тавантолгойн бүлэг орд, Багануураас эхлээд Баянжаргалан, Хөмүүлтэй, Шивээ-Овоог хамарсан Нялга Чойрын бүлэг орд, Нарийн сухайтын орд. Энэ гурвыг л төр шууд мэдэлдээ байлгах ёстой. Ийм маягаар ажиллавал эдгээр ордоос маш их мөнгө олох нь гарцаагүй.
-Тавантолгойг ашиглахдаа хэнтэй хамтрахаа шийдэх гэж төр толгойгоо гашилгаж байх шиг байна. Таны бодлоор хэнтэй хорших боломжтой вэ?
-Тавантолгойг түргэн хугацаанд ашиглалтад оруулмаар байна. Хөрөнг мөнгөний хувьд хүндрэлтэй байх шиг байна. Австралитай хорших уу, Хятадтай хамтрах уу, Оростой хамтрах уу гэж яриад л байна. Гурав дахь этгээдтэй хамтрах санаа бодол ч гарч байна. Харин гурав дахь хүн чинь Оростой хамтарч байгаа бол бид орохгүй, эсвэл Хятадтай хоршиж байгаа бол бид орохгүй гэж хэлэхийг үгүйсгэхгүй. Ерөөсөө Орос, Хятадыг хаяад гадныхантай хамтрах бодол зарим хүмүүст бий. Тэгвэл хоёр хөрш, хилийн асуудал яах вэ?
Иймэрхүү асуудлаа сайн тооцоолж байж шийдэл гаргах хэрэгтэй.
-Зөв л гарц олох хэрэгтэй юм байна даа?
-Мэргэжилтнүүдийн хувьд нүүрсээ хамгийн сайн аргаар бүрэн гүйцэд олборлох, хүнээ бэлтгэх л үүрэгтэй. Бидний гаргаад өгсөн нүүрсийг хааш нь ямар үнээр олборлох вэ гэдэг чинь төрийн үүрэг. Үүний төлөө ажилладаг Гадаад хэргийн яам байхад бид наанаас нь Орос, Хятадтай хамтар гэж хэлэх ямар ч утгагүй биз дээ. Төр засаг байгаа юм чинь тэд асуудлаа шийдэг л дээ. Харин шийдвэр гаргах дээд төвшинд ухаантай хүн байх ёстой. Шийдвэр гаргахад гадныхан нөлөөлөх явдал гардаг. Хамгийн аюултай юм чинь энэ.
-Сая амралтын өдрүүдээр Тавантолгойн талаар хоёр талын нэвтрүүлэг зурагтаар цацаад олны толгой эргүүлээд байх юм. Тодорхойгүй байдал ноёлоод байвал иргэд хэнд нь итгэхээ мэдэхгүй болох нь дээ?
-Би сая хэлсэн дээ. Бид эдийн засгийн хамгийн үр ашигтай зүйлийг нь гаргаад өгье гэж.
-Оюутолгойн гэрээ байгуулагдах үед уул уурхайн салбарын эрдэмтэд санал бодлоо их илэрхийлсэн. Эрдэмтэд төрийн бодлого боловсруулахад амбицаа сайн гаргаж баймаар. Та бүхний санал бодлыг хүлээж авсан байлгүй дээ?
-Гаргаад юм болсонгүй шив дээ. Хичнээн амбиц гаргаад төр хүлээж авахгүй бол хэрэггүй биз дээ. Өөрт тохиолдсон жишээ татъя л даа. 2005 оны үед УИХ-аас Аудитын газарт Оюутолгой дээр хийгдэж байгаа геологи хайгуулын ажилд гүйцэтгэлийн аудит хийх үүрэг өгсөн юм. Уул уурхайн мэргэжилтэн хэрэг болоод тэнд намайг татаж ажиллуулдаг юм байна. Бичиж өгсөн тайлан маань УИХ, Аудитын газар очсон л доо. Миний тавьсан саналаас ганц нь ч Оюутолгойн гэрээнд тусгагдаагүй. УИХ захирамжаа гаргаад Аудитын газарт үүрэг өгч байхад Оюутолгойн хөрөнгө оруулалтын гэрээнд орох л ёстой. Гэтэл ямар ч үр дүнгүй л өнгөрсөн.
Таван толгойн нүүрсний ордын геологийн нөөц
ОХУ-ын Гипрошахт институтын үнэлгээ
Ордын хэсэг |
Нүүрсний төрөл |
А,В,С1 /мян.тн/ | С2, Р1,Р2 /мян.тн/ | Нийт /мян.тн/ |
Тавантолгой |
Коксжих нүүрс | 728,627 | 766,373 | 1,495,000 |
Эрчим хүчний нүүрс | 498,173 |
3,080,827 |
3,579,000 |
|
Коксжих ба эрчим хүчний нүүрс | 1,226,800 |
3,847,200 |
5,074,000 |
|
Зүүн |
Коксжих нүүрс | - | 34,278 | 34,278 |
Эрчим хүчний нүүрс | 82,809 |
425,174 |
507,983 |
|
Коксжих ба эрчим хүчний нүүрс | 82,809 |
459,452 |
542,261 |
|
Бортолгой |
Коксжих нүүрс | - | - | - |
Эрчим хүчний нүүрс | - | 392,945 |
392,945 |
|
Коксжих ба эрчим хүчний нүүрс | - | 392,946 |
392,946 |
|
Нийт |
Коксжих нүүрс | 728,627 | 800,651 | 1,529,276 |
Эрчим хүчний нүүрс | 580,983 |
3,898,947 |
4,479,930 |
|
Коксжих ба эрчим хүчний нүүрс | 1,309,609 |
4,699,598 |
6,009,207 |
Авирмэд, Хурц хоёр л үзээд байдаг, үнэн хэрэгтээ энэ хоёрын үгийг ч тоохгүй байгаа биз дээ.
-Тавантолгойг ашиглахдаа монголчуудын өөрсдийнх нь хүчийг ашиглах саналыг хүмүүс их тавьдаг. Ер нь бид хөрөнгөө босгох боломж байгаа юу?
-Бололгүй яахав. Хөрөнгө оруулалтыг Тавантолгойгоос өөрөөс нь гаргах хэрэгтэй.
-Яаж гаргах юм бэ. Тийм хэмжээний мөнгө байхгүй гэдэг биз дээ?
-Яг зөв. Энэ жил гадаадад зургаан сая тонн нүүрс гаргасны 4.5 саяыг нь Тавантолгойгоос олборложээ. Тонн нүүрсийг хамгийн багаар 40 ам.доллар гэж бодъё. Тэгвэл хэдэн төгрөг орох уу. Жижигхэн компаниуд зургаан сая тонн нүүрс гаргаад байхад төр, "Эрдэнэс МГЛ" ХХК 60 саяыг гаргаж болно биз дээ. Яах гэж хүн болгонд 70 мянган төгрөг өгөх гээд зүтгээд байгаан. Тэр мөнгөөрөө Тавантолгойн уурхайгаа босго л доо. Сайжруулсан замаа тавиад Хятадын хэрэгцээ буураагүй байгаа үед хоёр жил нүүрсээ зөөг л дээ. 100 сая тонн нүүрс олборловол 7.5 тэрбум доллар гэсэн үг. Үүний тал хувь нь өөрийн өртөг гэж тооцвол үлдсэн нь Тавантолгойг босгоход хангалттай хөрөнгө. Гэх мэтчилэнгээр өөрсдөө хөрөнгөө босгоё л доо. "Манайх том ордтой, хамтарч ашиглая" гэж гадаадынхныг царайчлахын оронд төр өөрөө зоригтой ажиллаад үз л дээ. Ингэсэн тохиолдолд нүүрс зардаг, борлуулдаг зах зээлийг олох, үнэ өртгийг тогоох ажлыг төр хариуцах хэрэгтэй. Төрд энэ талаар жинхэнэ хар хайрцагны бодлого барьдаг хүмүүс баймаар байна. Нарийн сухайт гээд яриад байна. Энэ орд Өмнөговь аймгийн Гурвантэс сумаас зүүн тийшээ 245 км үргэлжилсэн нүүрсний судалтай. Одоо гадны мэдэлд оччихсон. Ийм харалган ажил хийж болохгүй.
-Ийм том ордоо гадныханд алдчихна гэдэг эмгэнэл юм даа. Эрдэмтдийн үгийг сонсохгүй болохоор заримдаа бухимдана биз?
-Зарим үед боож үхмээр санагддаг байхгүй юу /инээв/. Тэгэхээр нь "яршиг яршиг ингэж өөрийгөө зовоож байхаар" гээд л гадаа гарч жаахан алхаж байж тайвширдаг юм. Дараа нь номоо бичээд суудаг юм. 245 км үргэлжилсэн нүүрсээ гадныханд л өгчихсөн байхгүй юу. Оюутолгойг хар л даа буцааж авах ямар ч боломжгүй.
-Тавантолгой ордын нөөц нэмэгдэх боломжтой гэж "Эрдэнэс МГЛ" ХХК-ийн гүйцэтгэх захирал мэдэгдсэн. Нөөц өсөх боломж бий юу?
-Тэр бол мэдлэггүй хүмүүсийн яриа. Нөөц хоёр дахин нэмэгдэх боломжтой гэж гадаадынхан хэлсэн гээд төрийн том компани удирдаж байгаа хүн ярьж байна лээ. Энэ бол том алдаа. Тийм алдаатай мэдээлэл дэлхий нийтэд цацагдвал "энэ монголын чинь төрийн өмчийн компанийн захиралтай юу ч ярьж болох юм байна" гэсэн дүгнэлт хийж магадгүй шүү.
-Тавантолгойн ТЭЗҮ-ийг хийхэд хамтарч ажиллаж байсан орос эрдэмтэн өнгөрсөн жил Монголд ирсэн гэж сонссон юм байна.
-1991 онд хийсэн Тавантолгойн орд газрыг ашиглах ТЭЗҮ чинь 130 боть номоос бүрддэг юм. Түүний ерөнхий инженер хүн л дээ. Ноднингийн дөрөвдүгээр сард ирсэн. Одоогийн нөхцөлд ямар технологиор хичнээн хэмжээний олборлолт хийж болох вэ гэдгээр дүгнэлт гаргасан юм.
-Ер нь Таны тооцоогоор Тавантолгойгоос жилд хичнээн тонн нүүрс олборлох боломжтой вэ?
-Тавантолгойн төрийн эзэмшил талбай дээр жилд 40-45 сая тонн нүүрс олборлох цогцолбор барих боломжтой. Үүний 25 сая нь коксжих нүүрс. Цаана үлдэх эрчим хүчний 20 сая тонн нүүрсийг зарна гэж байхгүй учраас Тавантолгойд ийм хэмжээний нүүрс шатаадаг цахилгаан станц байх нь зайлшгүй. Гарсан цахилгааныг дамжуулдаг өндөр хүчдэл байх ёстой. Тэр нь Хятад руу явахаас өөр хаашаа ч явахгүй. Хятадад эрчим хүчний нүүрс маш хэрэгтэй байгаа. Тавантолгойд байгуулах үйлдвэр 25 сая тонн нүүрс 25 сая тонн нүүрс баяжуулах гэх мэтээр ингэж цогц байдлаар Тавантолгойг яам нэгтгэж яримаар байна. "Энержи ресурс" Тавантолгойд дөрвөн сая тонн нүүрс баяжуулах үйлдвэр байгуулна гээд байгаа шүү дээ.
-Нэг л орд юм чинь дэд бүтэц нь салангид байж болохгүй биз дээ?
-Болохгүй. Төмөр зам, авто зам, хот баяжуулах фабрик, цахилгаан станц нь нэг. Ухсан юмнуудаа тус тусдаа зөөдөг нь хаашаа байдаг юм гэхээс дэд бүтэц нэг л баймаар. Үүнийг нэгдсэн төлөвлөлт бодлогоор төр зохицуулж өгөх хэрэгтэй. Тавантолгойг зөв авч гараасай, Оюутолгойн алдаа эндэгдлийг бүү давтаасай гэж бодож байна.
-Оюутолгойтой харьцуулахад Тавантолгойн төсөл монголчуудад богино хугацаанд үр өгөөжөө өгөх төсөл биз дээ?
-Хамаагүй хурдан. Ашиглалтын технологи нь хялбар, үр дүнгээ түргэн өгнө. Хот, дэд бүтэц нь Оюутолгой шиг биш. Оюутолгой бол нийтийн орон сууц барьж байгаад л зөөврийн хүмүүсээр ажил хийлгэх гээд байна шүү дээ. Тавантолгой бол тэгэхгүй. Цогтцэций сум Багануур шиг хотожсон тосгон болох боломжтой.
-Тавантолгойг ашиглахдаа монголчуудын өөрсдийнх нь хүчийг ашиглах саналыг хүмүүс их тавьдаг. Ер нь бид хөрөнгөө босгох боломж байгаа юу?
-Бололгүй яахав. Хөрөнгө оруулалтыг Тавантолгойгоос өөрөөс нь гаргах хэрэгтэй.
-Яаж гаргах юм бэ. Тийм хэмжээний мөнгө байхгүй гэдэг биз дээ?
-Яг зөв. Энэ жил гадаадад зургаан сая тонн нүүрс гаргасны 4.5 саяыг нь Тавантолгойгоос олборложээ. Тонн нүүрсийг хамгийн багаар 40 ам.доллар гэж бодъё. Тэгвэл хэдэн төгрөг орох уу. Жижигхэн компаниуд зургаан сая тонн нүүрс гаргаад байхад төр, "Эрдэнэс МГЛ" ХХК 60 саяыг гаргаж болно биз дээ. Яах гэж хүн болгонд 70 мянган төгрөг өгөх гээд зүтгээд байгаан. Тэр мөнгөөрөө Тавантолгойн уурхайгаа босго л доо. Сайжруулсан замаа тавиад Хятадын хэрэгцээ буураагүй байгаа үед хоёр жил нүүрсээ зөөг л дээ. 100 сая тонн нүүрс олборловол 7.5 тэрбум доллар гэсэн үг. Үүний тал хувь нь өөрийн өртөг гэж тооцвол үлдсэн нь Тавантолгойг босгоход хангалттай хөрөнгө. Гэх мэтчилэнгээр өөрсдөө хөрөнгөө босгоё л доо. "Манайх том ордтой, хамтарч ашиглая" гэж гадаадынхныг царайчлахын оронд төр өөрөө зоригтой ажиллаад үз л дээ. Ингэсэн тохиолдолд нүүрс зардаг, борлуулдаг зах зээлийг олох, үнэ өртгийг тогоох ажлыг төр хариуцах хэрэгтэй. Төрд энэ талаар жинхэнэ хар хайрцагны бодлого барьдаг хүмүүс баймаар байна. Нарийн сухайт гээд яриад байна. Энэ орд Өмнөговь аймгийн Гурвантэс сумаас зүүн тийшээ 245 км үргэлжилсэн нүүрсний судалтай. Одоо гадны мэдэлд оччихсон. Ийм харалган ажил хийж болохгүй.
-Ийм том ордоо гадныханд алдчихна гэдэг эмгэнэл юм даа. Эрдэмтдийн үгийг сонсохгүй болохоор заримдаа бухимдана биз?
-Зарим үед боож үхмээр санагддаг байхгүй юу /инээв/. Тэгэхээр нь "яршиг яршиг ингэж өөрийгөө зовоож байхаар" гээд л гадаа гарч жаахан алхаж байж тайвширдаг юм. Дараа нь номоо бичээд суудаг юм. 245 км үргэлжилсэн нүүрсээ гадныханд л өгчихсөн байхгүй юу. Оюутолгойг хар л даа буцааж авах ямар ч боломжгүй.
-Тавантолгой ордын нөөц нэмэгдэх боломжтой гэж "Эрдэнэс МГЛ" ХХК-ийн гүйцэтгэх захирал мэдэгдсэн. Нөөц өсөх боломж бий юу?
-Тэр бол мэдлэггүй хүмүүсийн яриа. Нөөц хоёр дахин нэмэгдэх боломжтой гэж гадаадынхан хэлсэн гээд төрийн том компани удирдаж байгаа хүн ярьж байна лээ. Энэ бол том алдаа. Тийм алдаатай мэдээлэл дэлхий нийтэд цацагдвал "энэ монголын чинь төрийн өмчийн компанийн захиралтай юу ч ярьж болох юм байна" гэсэн дүгнэлт хийж магадгүй шүү.
-Тавантолгойн ТЭЗҮ-ийг хийхэд хамтарч ажиллаж байсан орос эрдэмтэн өнгөрсөн жил Монголд ирсэн гэж сонссон юм байна.
-1991 онд хийсэн Тавантолгойн орд газрыг ашиглах ТЭЗҮ чинь 130 боть номоос бүрддэг юм. Түүний ерөнхий инженер хүн л дээ. Ноднингийн дөрөвдүгээр сард ирсэн. Одоогийн нөхцөлд ямар технологиор хичнээн хэмжээний олборлолт хийж болох вэ гэдгээр дүгнэлт гаргасан юм.
-Ер нь Таны тооцоогоор Тавантолгойгоос жилд хичнээн тонн нүүрс олборлох боломжтой вэ?
-Тавантолгойн төрийн эзэмшил талбай дээр жилд 40-45 сая тонн нүүрс олборлох цогцолбор барих боломжтой. Үүний 25 сая нь коксжих нүүрс. Цаана үлдэх эрчим хүчний 20 сая тонн нүүрсийг зарна гэж байхгүй учраас Тавантолгойд ийм хэмжээний нүүрс шатаадаг цахилгаан станц байх нь зайлшгүй. Гарсан цахилгааныг дамжуулдаг өндөр хүчдэл байх ёстой. Тэр нь Хятад руу явахаас өөр хаашаа ч явахгүй. Хятадад эрчим хүчний нүүрс маш хэрэгтэй байгаа. Тавантолгойд байгуулах үйлдвэр 25 сая тонн нүүрс 25 сая тонн нүүрс баяжуулах гэх мэтээр ингэж цогц байдлаар Тавантолгойг яам нэгтгэж яримаар байна. "Энержи ресурс" Тавантолгойд дөрвөн сая тонн нүүрс баяжуулах үйлдвэр байгуулна гээд байгаа шүү дээ.
-Нэг л орд юм чинь дэд бүтэц нь салангид байж болохгүй биз дээ?
-Болохгүй. Төмөр зам, авто зам, хот баяжуулах фабрик, цахилгаан станц нь нэг. Ухсан юмнуудаа тус тусдаа зөөдөг нь хаашаа байдаг юм гэхээс дэд бүтэц нэг л баймаар. Үүнийг нэгдсэн төлөвлөлт бодлогоор төр зохицуулж өгөх хэрэгтэй. Тавантолгойг зөв авч гараасай, Оюутолгойн алдаа эндэгдлийг бүү давтаасай гэж бодож байна.
-Оюутолгойтой харьцуулахад Тавантолгойн төсөл монголчуудад богино хугацаанд үр өгөөжөө өгөх төсөл биз дээ?
-Хамаагүй хурдан. Ашиглалтын технологи нь хялбар, үр дүнгээ түргэн өгнө. Хот, дэд бүтэц нь Оюутолгой шиг биш. Оюутолгой бол нийтийн орон сууц барьж байгаад л зөөврийн хүмүүсээр ажил хийлгэх гээд байна шүү дээ. Тавантолгой бол тэгэхгүй. Цогтцэций сум Багануур шиг хотожсон тосгон болох боломжтой.
Таван толгой төслийн үндсэн асуудлууд
1. Таван толгойн нүүрсний ордыг ашиглах хувилбар A. Ордын нөөц B. Ордыг бүхлээр нь ашиглах C. Ордыг хуваан ашиглах D. Олборлолтын хэмжээ 2. Төмөр замын асуудал A. Төмөр замын чиглэлүүд B. Төмөр замын хөрөнгө оруулалт, эзэмшил C. Төмөр замын тээврийн бодлого, зохицуулалт, тариф болон бусад гуравдахь этгээдийн бүтээгдэхүүн тээвэрлэх баталгаа D. Төмөр замын цариг 3. Автозам 4. Цахилгаан эрчим хүчний хангамж A. Цахилгаан станцын хүчин чадал, хөрөнгө оруулалт, эзэмшил B. Цахилгаан дамжуулах шугам 5. Усны хангамж A. Усны одоогийн тогтоогдсон нөөц B. Усны хайгуул шинэ эх үүсвэр C. Усны хангамжийн бодлого, зохицуулалтын асуудал 6. Нүүрсний боловсруулалт A. Нүүрс угаах үйлдвэр B. Кокс болон эцсийн бүтээгдэхүүн хийх боломж 7. Монгол улсад орох шууд ба шууд бус үр өгөөж 8. Нүүрсний зах зээл, борлуулалт, үнэ, далайн боомт 9. Таван толгой ордын одоогийн байдал ба шийдвэрлэх асуудлууд 10. Засгийн газраас шийдвэр гаргах, чиглэл өгөх асуудлууд 11. Хөрөнгө оруулагчдыг сонгох ерөнхий нөхцөл шалгуур |
-Тавантолгой орд Оюутолгой шиг
хэдэн жилээр улстөрд уягдаж магадгүй юм. Үнэндээ эдийн засгийн
эргэлтэнд ортлоо хэдэн жил гацахыг таашгүй. Тавантолгойгоос өмнө
хөдөлгөж ашиг олчих бололцоотой өөр орд бий юу?
-Байлгүй яахав. Шивээ-Овоо бол 2.8 тэрбум тонн нөөцтэй. Ордыг түшиглэн асар том цахилгаан станц баримаар байгаа юм. Монгол, Хятадын засгийн газар, хоёр Ерөнхийлөгчийн төвшинд санал солилцоод зөвшилцлийн гэрээнд гарын үсэг зурсан юм билээ. Төмөр зам, өндөр хүчдэл нь бэлэн байна. Магадгүй Тавантолгойгоос түрүүлж ашиг өгөх хувилбар байж болох юм. Жилд 10 сая тонн нүүрс олборлож бүгдийг газар дээр нь шатааж эрчим хүч үйлдвэрлээд, эрчим хүчээ тал тал тийш нь цацвал их бололцоотой. Жаахан сүйхээтэй ажиллавал энэ нь манай нүүрсний салбарын нэгдүгээр ээлжийн бодлого байж болох талтай.
-Дэлхий нийтээрээ сэргээгдэх эрчим хүч рүү хошуурч байхад нүүрс ашгаа өгөх үү гэсэн эргэлзээ үүсч байна. Нүүрснээс татгалзах цаг ойрхон байна уу?
-Нүүрснээс татгалзатлаа өдий. Олон улсын эрчим хүчний байгууллагын
Судалгаагаар ойрын хоёр жилийн дотор эрчим хүчний үйлдвэрлэлд нүүрсний хэрэглээ буурахгүй хандлагатай байна. Мэдээж сэргээгдэх эрчим хүч өсөх боловч хязгаарлагдмал. Улс орон болгон жигд биш. Салхитай, нартай орон байна. Нар үздэггүй бүрхэг улсуудад ямар нарны эрчим хүч байхав. Сэргээгдэх эрчим хүч байх ёстой, цаашид хүрээгээ тэлэх боловч нийт эрчим хүчний хэрэглээнд эзлэх хувийн жин нь айхтар өсөхгүй. Цөмийн эрчим хүчний хэрэглээ өсөх хандлагатай ч олон улсын бодлогын чанартай учраас хязгаарлагдмал байж таараа. Тиймээс нүүрсний эзлэх хувийн жин буурахгүй. Эрчим хүчний хэрэглээ өсөх тусам нүүрс байр сууриа алдахгүй.
-Дэлхийн зах зээлд энэ жилээс нүүрсний үнэ өсөх прогнозыг шинжээчид гаргаж байна.
-Ерөнхийдөө өсөх хандлагатай л байна. Одоогийн үнэ муу үнэ биш шүү дээ.
Үнэн сонин 2010.01.14 №008
-Байлгүй яахав. Шивээ-Овоо бол 2.8 тэрбум тонн нөөцтэй. Ордыг түшиглэн асар том цахилгаан станц баримаар байгаа юм. Монгол, Хятадын засгийн газар, хоёр Ерөнхийлөгчийн төвшинд санал солилцоод зөвшилцлийн гэрээнд гарын үсэг зурсан юм билээ. Төмөр зам, өндөр хүчдэл нь бэлэн байна. Магадгүй Тавантолгойгоос түрүүлж ашиг өгөх хувилбар байж болох юм. Жилд 10 сая тонн нүүрс олборлож бүгдийг газар дээр нь шатааж эрчим хүч үйлдвэрлээд, эрчим хүчээ тал тал тийш нь цацвал их бололцоотой. Жаахан сүйхээтэй ажиллавал энэ нь манай нүүрсний салбарын нэгдүгээр ээлжийн бодлого байж болох талтай.
-Дэлхий нийтээрээ сэргээгдэх эрчим хүч рүү хошуурч байхад нүүрс ашгаа өгөх үү гэсэн эргэлзээ үүсч байна. Нүүрснээс татгалзах цаг ойрхон байна уу?
-Нүүрснээс татгалзатлаа өдий. Олон улсын эрчим хүчний байгууллагын
Судалгаагаар ойрын хоёр жилийн дотор эрчим хүчний үйлдвэрлэлд нүүрсний хэрэглээ буурахгүй хандлагатай байна. Мэдээж сэргээгдэх эрчим хүч өсөх боловч хязгаарлагдмал. Улс орон болгон жигд биш. Салхитай, нартай орон байна. Нар үздэггүй бүрхэг улсуудад ямар нарны эрчим хүч байхав. Сэргээгдэх эрчим хүч байх ёстой, цаашид хүрээгээ тэлэх боловч нийт эрчим хүчний хэрэглээнд эзлэх хувийн жин нь айхтар өсөхгүй. Цөмийн эрчим хүчний хэрэглээ өсөх хандлагатай ч олон улсын бодлогын чанартай учраас хязгаарлагдмал байж таараа. Тиймээс нүүрсний эзлэх хувийн жин буурахгүй. Эрчим хүчний хэрэглээ өсөх тусам нүүрс байр сууриа алдахгүй.
-Дэлхийн зах зээлд энэ жилээс нүүрсний үнэ өсөх прогнозыг шинжээчид гаргаж байна.
-Ерөнхийдөө өсөх хандлагатай л байна. Одоогийн үнэ муу үнэ биш шүү дээ.
Үнэн сонин 2010.01.14 №008
Подписаться на:
Сообщения (Atom)
- Линкүүд
____ Их үзсэн ____
-
“Түмний зорилт Төрийн менежмент” цуврал. Улс төр, эдийн засаг, нийгмийн харилцааны "Чандмань онол" Тэгшитгэх гэж тэнэгтэ...
-
“Түмний зорилт Төрийн менежмент” цуврал. Монголын уул уурхайн салбар дахь гадаадын хөрөнгө оруулалтын эерэг ба сөрөг хувилбаруудыг...
-
Япон автомашин захиалга. (976)-99013026 Монголчууд бидэнд бусдын ирийг нь мохтол унаж хэрэглэсэн машин хэрэгтэй юу? эсвэл эх орныхоо э...
-
Төмөрлөгийн үйлдвэрт хөрөнгө оруулахыг уриаллаа 2012.8.10 http://news.zindaa.mn Өнөөдөр 11.00 цагаас УИХ-ын гишүүн С.Ганбаат...
-
2009/09/28 • Сэдэв нь: Бизнес таймс Энэ хүн бол амьдаараа домог болсон цөөн хүний нэг. Тэрээр маш олон талт хүн байв. Физикч, инженер, зо...
-
“Түмний зорилт Төрийн менежмент” цуврал Монгол улсын эдийн засаг, үйлдвэрлэл, үйлчилгээг гадаад ба дотоод орчинд хөгжүүлэх цогц хөтөлбөр ...
-
Бизнесийн англи хэл: Хичээл 1: Үүнийг орчуул: SABREL Ref:JC/BB BROUN and BOOTS chemicals 37, Oxford Rd, LEYCESTER (G.B) ...
-
2009-09-18 20:50 www.automarket.mn 2013-10-23 16:58 ____________________________________________________________________________...
-
ДАЯАРЧЛАЛ ГЭЖ ЧУХАМ ЮУГ ХЭЛЭЭД БАЙГАА ХЭРЭГ ВЭ http://ubman.mn/policy-and-economica-in-our-life/35-policy-a-economica-in-our-life/218-n...
-
MAN truck-ны чирэгч толгойн шинэ загварыг хэрхэн зохион бүтээж, хийж байгаа нь Цахилгаан тээвэр компаниас дараахь зураг төсли...