- Агуулгын шошго
- “Армон гутал” –ын үйлдвэр (1)
- "Зөрүүд монгол" нэвтрүүлэг (1)
- “Никел Ганбаа”-гийн бүтээсэн монгол мопед (1)
- “Экобус” ХХК автомашины үйлдвэр байгуулагдлаа (1)
- “Эрдэнэс Тавантолгой” ХХК-ны 1072 ширхэг хувьцааны үнэ цэнэ (1)
- “USI” компани аутсоурсинг (1)
- 3D scanner and printer (1)
- 5S good house keeping (1)
- а."Ашигт малтмал ба түүнийг боловсруулах үйлдвэрлэлийн тухай" хуулийн төсөл (1)
- А.БАЯРМАА. "Тээврийн бодлого төлөвлөлтийн математик загварчлал" (1)
- Авто видео зураг (1)
- Авто зураг төсөл outsourcing (1)
- Автомашин үйлдвэрлэл (1)
- Англи хэлийг кино орчуулж сурах арга (1)
- АРДЧИЛАЛЫН ҮЕ ДЭХ ХЭВЛЭЛ МЭДЭЭЛЭЛИЙН ХЭРЭГСЭЛ БА МОНГОЛ УЛСЫН ЭЭЖ (1)
- б.Монгол улсын болгоомжлох ёстой зүйлс буюу төрийн “хар хайрцагны” бодлого (1)
- Баялаг бүтээж байж л баян улс орон болно (1)
- бизнес төслийн агуулга (1)
- Бизнесийн англи хэл (1)
- Бодлогын хүү (1)
- боловсруулах үйлдвэрлэл (1)
- брендүүд (1)
- г.Эдуардо Анинат: Зэсийн орлогоороо тогтворжилтын сан байгуулж хямралыг амжилттай туулж байна (1)
- Газраас эрчим хүч үйлдвэрлэ (1)
- Газрын тосыг орлох занар шинэ боломж (1)
- Д.Жаргалсайхан: МОНГОЛД НЭН ДАРУЙ НЭВТРҮҮЛЭХ ШААРДЛАГАТАЙ ГУРВАН ТӨРЛИЙН САНХҮҮГИЙН ҮЙЛЧИЛГЭЭ БАЙНА (1)
- д.Н. НАЦАГНЯМ. Castle Care-Tech LTD. зохион бүтээгч програм хангамжийн инженер (1)
- Давхар иргэншил монгол иргэдэд хэрэгтэй болж эхэллээ (1)
- ДАЯАРЧЛАЛ ГЭЖ ЧУХАМ ЮУГ ХЭЛЭЭД БАЙГАА ХЭРЭГ ВЭ (1)
- ДЭЛХИЙН ОЮУНЫ ӨМЧИЙН БАЙГУУЛЛАГА УРАЛДААНТ ШАЛГАРУУЛАЛТ ЗОХИОН БАЙГУУЛНА (1)
- ж.МИНИЙ МОНГОЛ. бичсэн Очир-Эрдэнэ (1)
- Жон Перкинс. "Эдийн засгийн алуурчны өчил” номын тухай (1)
- з.Бизнесийн арван алтан зарчим (1)
- Индекцийн гүйдлийг машин үйлдвэрлэлд хэрэглэх нь (1)
- Индукцийн гүйдлийг машин үйлдвэрлэлд хэрэглэх нь (1)
- Л.Одсэр “Чинээлэг малчин бойжуулах төв” ТББ (1)
- М.Чойсүрэн: “Балгасын улаан нуур”-ын цэнгэг усыг уул уурхайд ашиглахад хайран (1)
- МАШИН ҮЙЛДВЭРЛЭЛ ХӨГЖЛИЙН ТҮЛХҮҮР ГАРЦ (1)
- МЕТАЛЛУРГ (1)
- металлурги (1)
- Монгол банкны маапаан (1)
- Монгол улсын газрын зураг (1)
- Монгол улсын хөгжлийн бодлогууд (1)
- Монгол улсын эдийн засаг үйлдвэрлэл үйлчилгээг гадаад ба дотоод орчинд хөгжүүлэх цогц хөтөлбөр (1)
- Монголд автомашин үйлдвэрлэх боломж бий юу? (1)
- Монголчууд бид зөв хуулийг өөрсдөө гаргаж сурах хэрэгтэй (1)
- Монголын автын салбарын эрх зүйн орчин хөрөнгө оруулалт (1)
- Монголын хууль биднийг хамгаалж чадах уу? (1)
- Морин хуурын домог (1)
- Мэдээлэлийн бирж (1)
- нийгмийн харилцааны "Чандмань онол" (1)
- Нүүрсний экспортын тээвэрт цахилгаан чирэгч толгойтой төмөр замын тээвэр онцгой үүрэгтэй (1)
- Реклам сурталчилгаа (1)
- Салхит ууланд салхин сэнс босч эхэлжээ (1)
- Силикон для формовки (1)
- Таны цагийг хэмнэх keyboard дээрх 12 товч үйлдэл (1)
- Техникийн англи хэл (1)
- Томчуудын оролцоотой нүүрсний бизнесийн луйвар (1)
- төслийн тухай үндсэн ойлголт (1)
- Төсөл (1)
- ТЭГ баланс (1)
- Улс төр (1)
- уул уурхай дахь гадаадын хөрөнгө оруулалтын эерэг ба сөрөг хувилбарууд (1)
- Холбоо барих (1)
- Хүснэгт оруулах арга (1)
- Цувих матах технологийн аргууд (1)
- Чандмань онол (1)
- Чацарганы ач тус (1)
- эдийн засаг (1)
- Ядаж жаахан ч гэсэн техник сэтгэлгээтэй хүн хэрэгтэй байна. (1)
- Ямар ч ажил дээр хэрхэн шилдэг нь байх вэ? (1)
- A Urine Powered Generator and Sanitation: Flushed with pride (1)
- Adnxs (AppNexus): салахгүй дагадаг сурталчилгааны технолог (1)
- audio file downloading (1)
- BLOGING HTML (1)
- Bloom energy server (1)
- buggy car (1)
- Carbonfund.org's quality assurance protocol. Highest quality standards (1)
- Criteria of the 50 most Innovative Countries (1)
- Custom Sprinter Van Mercedes Benz Sprinter On 44 Inch Tires (1)
- Earth Generator (1)
- Energy efficient Electronics and Home (1)
- Eugo.G -The Mongolian Art of Shoemaking (1)
- geotermal energy газрын гүний дулаан (1)
- Green 3D үйлдвэр. хуванцар эд ангийн 3D үйлдвэрлэл (1)
- Home size power plant build (1)
- How to Franchise your business (1)
- Hybrid solar system makes rooftop hydrogen (1)
- Image (1)
- image.jip in fotobucket (1)
- INTERNET (1)
- Landcruiser 70 series (1)
- Onoo (1)
- Sheet metal spinning (1)
- Some HOW TO .... 'S INTERNET (1)
- Some HOW TO 'S SPEED UP PC (1)
- SONY брэндийг үндэслэгч Морита (1)
- SPEED UP INTERNET MOZILLA (1)
- UNICAT (1)
- uploading and editing (1)
- Video (1)
- VOLKSWAGEN AMAROK 2.0 4WD (1)
- www.FORMADEL.ru Формы тротуарной плитки (1)
- Xөрөнгийн зах зээл. В.Ганзориг. http://vganzorig.blogspot.com (1)
- Шинэ машин
- Hyundai / KOREA makers/
- Daewoo
- KIA
- SsangYong
- Landrover /GREAT BRITAIN makers/
- Aston Martini
- MAN
- Volvo / SWEDEN makers/
- SAAB
- IVECO
- Renault / FRANCE makers/
- Citroen
- Peugeot
- Skoda / CZECH makers/
- Tatra
- Alfa Romeo / ITALY makers/
- Ferrari
- FIAT
- Maserati
- Lamborgini
- GMC /USA makers/
- Ford
- Chevrolet
- Hummer
- Buick
- Cadillac
- Jeep
- Navistar
- Mercedes Benz / GERMAN makers/
- BMW
- Opel
- Audi
- Volkswagen
- Porshe
- Yamaha /JAPAN makers/
- Kawazaki
- Suzuki
- Mitsubishi Fuso
- Mazda
- Lexus
- Infiniti
- Hino
- Daihatsu
- Komatsu
- Isuzu
- Subaru
- Honda
- Mitsubishi
- Toyota
- Nissan
- Америкийн авто инженерүүдийн холбоо /SAE/
- Дэлхийн авто инженерүүдийн холбоо /FISITA/
- Дэлхийн авто үйлдвэрлэгчдийн холбоо /AIAM/
- Brabus
- Tata
- Wald international
- Tesla
- Lincoln
- Harley-Davidson
- Spyker
- Freightliner truck
- Bentley
10:43 |
Изменить сообщение
2009/04/17 • Сэдэв нь: Монголын мэдээ
Зэс
олборлолтоороо тэргүүлдэг Чили улс дэлхий нийтээрээ өртөөд байгаа эдийн
засгийн хямралыг ажралгүй даван гарч байгаа үлгэр жишээ орон билээ.
Өчигдөр тус улсын Сангийн сайд асан доктор Эдуардо Анинат монголын
сэтгүүлчидтэй уулзаж хямралыг хэрхэн амжилттай даван туулж байгаа
туршлагаа хуваалцсан юм.
Тэрбээр
ярилцлагынхаа эхэнд манай хоёр улсад адил төстэй зүйл их байдаг.
Тухайлбал Чили, Монгол улс адилхан эрдэс баялагийн үлэмж нөөцтэй.
Тиймээс миний хувьд монголын сэтгүүлчидтэй ойлголцож, ярилцахад илүү
дехөм байх биз ээ гэсэн. Ингээд Чили улсын Сангийн сайд асан доктор
Эдуардо Анинатын сэтгүүлчдийн асуултад хэрхэн хариулсаныг уншигчиддаа
хүргэе.
-Чили улс дэлхийг хямраасан хямралыг амжилттай даван туулж байгаа орон. Энэ туршлагаасаа хуваалцахгүй юу?
-Зэсийн
үнэ өндөр байхад улсын хэмжээнд хуримтлал байгуулсан. Тэгээд зэсийн үнэ
унахад хуримтлалаасаа хөрөнгө авч хоёр жил ашиглаж байна. Тэгэхээр ямар
ч улс орон төдийгүй айл өрх өөрийн гэсэн хуримтлалтай байж, түүнийгээ
зохицуулаххэрэгтэй. Сорилтыг даван туулах бэлтгэл, боломжтой байна гэдэг
сайхан зүйл. Манайх зэсийн орлогоороо тогтворжилтын сан байгуулсан. Энэ
нь Засгийн газрын сан. Энэ санг долоон жилийн турш ажиллуулж байгаа.
Тийм ч учраас бид энэ эдийн засгийн хямралын тогтвортойгоор даван туулж
байна.
-Та Чили улсын Сангийн сайдаар ажиллаж байсан, санхүүгийн туршлагатай улс төрч. Манай улсад
гарсан арга зам болох “Тогтворжилтын сан”-г байгуулах боломж байгаа болов уу?
-”Тогтворжилтын
сан” гэдэг энэхүү бат бэх санг чиличүүд бид хуулиа дээдлэх баримтлалаар
бий болгосон. Бүхий л зүй зохицтой бүтэцтэй холбоотой асуудлыг ил тод
байлгаж хуримтлагдаж байгаа хөрөнгийн талаарх мэдээлэл ил тод байсан.
Энгийн үгээр хэлэхэд буруу зан үйлээс хол болгох хамгийн оновчтой
зүйлийг маш товч тодорхой хуультай байхад оршино.
Монгол Улсын
тухайд хамгийн түрүүнд эрдэс баялгаа олборлож орлого бий болгох
хэрэгтэй. Миний бодлоор танайд нэг боломж байгаа. Намайг эрдэс баялагтай
олон орноор явж байхад тэд зөвхөн хүнд нөхцөл байдлаас яаж гарах талаар
ярьж байсан. Харин шинэ хөрөнгө оруулалтын тухай ярьж байгаагүй. Харин
танай улсад хөрөнгө оруулалтын тухай яригдаж, зарим ажил хийгдэж эхэлсэн
гэж би ойлгосон. Тиймээс боломжтой. Нэг зүйлийг тодруулахад хөрөнгө
оруулалтын гэрээг хийсэн тохиолдолд хоёр талд ижил ашигтайгаар хийх нь
чухал. Үүнийг Засгийн газрын гишүүд маш сайн тооцох хэрэгтэй юм. Мэдээж
өөрийн орны баялаг учраас засгийн газар ч бай, жирийн иргэд ч бай
адилхан ашиг хүртэх эрхтэй. Хөрөнгө оруулагчийн зүгээс өөрийн хөрөнгөө
оруулж байгаа учраас бас ашиг хүртэх хэрэгтэй. Үүнд хоёр шинж тэмдэг
ажиглагдаж байна. Түүнчлэн нэг зүйл ажиглагдаж байгааг дурдах хэрэгтэй
юм. Одоо явагдаж байгаа хэлэлцээр үүрд үргэлжлэхгүй. Мөн төгс төгөлдөр
гэрээ ч гэж байдаггүй юм. Тиймээс хамгийн гол нь бодитой, цаашид
ажиллахуиц олон улсын жишгээр гэрээ байгуулах нь чухал.
-Олборлолтоос олсон орлогоо иргэддээ хувьцаа маягаар олгох нь зөв зүйл биш үү?
-Шууд
хувьцаа маягаар өгнө гэдэг нь тийм ч оновчтой санал биш гэж бодож
байна. Өнөөгийн сайхан санаа биш. Харин дараа нь төсөвт тодорхой хөрөнгө
хуримтлагдсаны дараа ард иргэдийнхээ эрүүл мэнд боловсролд энэ
хөрөнгийг зарцуулж болно. Бэлэн мөнгө ярвигтай асуудал. Манайх хэдэн
жилийн өмнө улсдаа өрхийн орлогын судалгаа санал асуулга явуулсан.
Тэгээд тодорхой хөрөнгийг ядуу иргэддээ дэмжлэг үзүүлэх маягаар өгч
байсан.
-Зэсийн олборлолтоороо тэргүүлэгч орны хувьд зэсийн үнийн цаашдын төлвийг тодорхойлсон байх?
-Тонн зэсийн үнийг урт хугацаанд 3750 ам.доллар гэж тооццог.
-Эдийн
засгийг тогтвортой болгоход сайн засаглал чухал. Сайн засаглалыг
тогтвортой болгоход сайн засаглал чухал. Сайн засаглалыг бий болгохын
тулд яах ёстой вэ?
-Хөрөнгө оруулагчдын хувьд сайн засаглалыг
шаарддаг. Сайн засаглал гэдэг нь аливаа зүйл тодорхой байхыг хэлнэ. Мөн
хууль, эрх зүйн орчин зохистой бүрдсэн байх шаардлагатай. Зарим жижиг
улсад сайн засаглалыг аж ахуйн нэгж, байгууллагын хариуцлагатай холбож
үздэг.
П.НАНСАЛМАА
Оюутолгойн технологийг онцлох нь
www.news.mn 2013 оны 1 сарын 24
Өнгөрсөн оны Монголын уул
уурхайн салбарын онцлох үйл явдлын нэг нь яах аргагүй Оюутолгойн
баяжуулах үйлдвэрийн нээлт юм. 30 гаруй жилийн тэртээ Эрдэнэтийн
зэс-молибдений ордыг түшиглэн Эрдэнэт УБҮ-ийг байгуулснаас хойш Монголд
төдийгүй дэлхийд томд тооцогдох зэс баяжуулах үйлдвэр ашиглалтад орсноор
Монголын уул уурхай, аж үйлдвэрийн салбарын хөгжил нэг шат ахилаа
хэмээн салбарын мэргэжилтэн, инженерүүд үнэлж байна.Оюутолгойн баяжуулах үйлдвэр нь хоногт 100.000 тонн хүдэр, жилд 35 сая тонн хүдэр боловсруулах хүчин чадалтай. Технологийн хувьд дэлхий нийтэд хүлээн зөвшөөрөгдөж, батлагдсан эрсдэлгүй, орчин үеийн тоног төхөөрөмж бүхий, бүрэн автоматчилагдсан үйлдвэр. 90-95 хувийн автоматжуулалттай учир хүний гар ажиллагаа бага. Технологийн ихэнх процессыг автоматаар хяналтын өрөөнөөс Delta V удирдлагын системээр удирдах бөгөөд Төвд нь 2-3 хүн ажиллана хэмээн мэргэжилтнүүд танилцуулав.
Үйлдвэрийг маш богино хугацаанд буюу хоёр жил хагасын дотор ашиглалтад оруулсан нь том амжилт хэмээн “Оюутолгой” компанийн Гүйцэтгэх захирал Макрей онцолсон. Зарим тоон үзүүлэлтийг харьцуулж үзвэл уг баяжуулах үйлдвэрийг барихад 62 мянган тонн бетон /4 орцтой, 9 давхар 346 орон сууц барих хэмжээний бетон/, 581 км кабель шугам /УБ-Оюутолгой хүрэх зай/, 23 мянган тонн ган төмөр /3 ширхэг Эйфелийн цамхаг барих төмөр/ орж, 44 орны 18 мянган инженер техникийн ажилчид оролцсон томоохон бүтээн байгуулалт юм.
Баяжуулах үйлдвэрийн технологи нь “Эрдэнэт” үйлдвэртэй адилхан. Нунтаглалтын хоёр үндсэн шугамтай. Нунтаглалт дээр 11.6 метрийн диаметртэй, 7.3 метрийн урт, хагас өөрөө нунтаглах тээрэм /SAG MILL/ байх бөгөөд цахилгаан хөдөлгүүрийн систем дээр үндэслэгдсэн, Монголд байхгүй том цахилгаан хөдөлгүүртэй тээрэм. Өдөрт нэг тээрэм нь 50 мянган тонн хүдэр бутлах хүчин чадалтай, дэлхийд хамгийн томд тооцогдох аж.
Эхний шатны нунтаглалт явагдсаны дараа нарийн ширхэгтэй хүдэр дахин хөвүүлэн баяжуулалт руу шилждэг. Хөвүүлэн баяжуулалтаас алт, зэс агуулсан ашигтай эрдсүүдийг баяжмалд ялгаж авдаг. Түүнийгээ шүүгээд эцсийн баяжмал үйлдвэрлэдэг технологитой.
Үйлдвэр эхний жилүүдэд ил уурхайгаас олборлосон хүдрийг баяжуулна. Ил уурхайн хүдрийн зэсийн дундаж агуулга 0.6 хувь. Ийм агуулгатай хүдрийг баяжуулаад 25 хувийн зэсийн агуулгатай баяжмал болгон үйлдвэрлэх юм. Өөрөөр хэлбэл нэг тонн хүдэрт 6 кг зэс орж байхад, баяжуулсны дараа нэг тонн баяжмалд 250 кг зэс болгож экспортолно гэсэн үг. 2016 оноос далд уурхайгаас олборлох хүдрийг баяжуулна. Далд уурхайгаас 2 орчим хувийн зэсийн агуулгатай хүдэр олборлож, ил уурхайн хүдэртэйгээ дундажлагдаад 1.8 орчим хувийн зэсийн агуулгатай хүдрийг 2019 оноос баяжуулж эхлэх төлөвлөгөөтэй.
Оюутолгойн баяжуулах үйлдвэрийг “Эрдэнэт” үйлдвэртэй харьцуулах хүн олон. “Эрдэнэт” үйлдвэр анх 16 сая тонн хүдэр боловсруулах хүчин чадалтайгаар үйл ажиллагаагаа эхэлж байсан бол, өнөөдөр 26 сая орчим тонны хүчин чадалтай ажиллаж байгаа хэмээн Оюутолгойн мэргэжилтнүүд тайлбарлав. Үүнтэй харьцуулахад Оюутолгойн үйлдвэр эхний ээлжинд жилд 35 сая тонн хүдэр баяжуулах бөгөөд өргөтгөл хийгдэн бүрэн хүчин чадлаараа ажиллавал жилд 56 сая тонн хүдэр баяжуулах боломжтой. Эрдэнэтээс хоёр дахин том гэсэн үг.
Эхний үе шатанд өдөрт 100 мянган тонн хүдэр боловсруулахад өдөрт 2000 тонн, жилд 730 мянган тонн баяжмал үйлдвэрлэх юм. Харин далд уурхайг ашиглаж, бүрэн хүчин чадлаараа ажиллаж эхлэх үед жилд хоёр сая тонн баяжмал үйлдвэрлэж, экспортлох юм.
С.Болд-Эрдэнэ
China Casts Its Shadow on Mongolia
The wall street journalBy PETER STEIN
ULAANBAATAR, Mongolia—China's unstoppable economic growth and its implications for the world inspire both optimism and fear. In the U.S. and Europe, many businesses see a vast and growing market, even as their workers face China's low production costs and increasingly sophisticated technical capabilities.In Mongolia, China's role as the catalyst for interest in this desert land's untapped mineral and energy resources has fueled optimism. Chinese demand for coal, copper and other Mongolian resources means anyone investing in the businesses that excavate them has a guaranteed market right next door.
But some in this traditional land of conquerors fear the China it once ruled may now swallow the tiny Mongolian economy.
"In my opinion, it's not a question of whether Mongolia will get money or not, but of the very existence of Mongolia as an independent country," says Gombosuren Arslan, who leads a Mongolian political group called the Just Society Front. He wonders: "will Mongolia become a colony of China?"
China is already Mongolia's biggest foreign investor, and new funds are pouring in. In recent months, China's sovereign-wealth fund, China Investment Corp., has agreed to invest $1.2 billion in mining companies with Mongolian assets. That sum is about a quarter of Mongolia's gross domestic product, but less than half a percent of CIC's total assets of $300 billion.
Mongolia's leadership is, by necessity, adept at maintaining an equilibrium between the two powers that surround this country of 2.6 million people.
In an interview last week, Mongolia's new prime minister, Batbold Sukhbaatar, said he welcomed Chinese investment, but he was also careful to promote "balanced interest and balanced investment" from a number of countries. The translation: we'd like some other investors in here too, thank you.
One person close to the prime minister said that is one reason Mongolia is eager to see Peabody Energy Corp. of St. Louis play a role in the development of Mongolia's next big resource project, the Tavan Tolgoi coal mine. Peabody is one of a number of parties interested in the project; China's Shenhua Group in another interested party, a person close to the talks has said.
Arshad Sayed, World Bank country manager in Ulaanbaatar, sees an admirable restraint in China's behavior toward Mongolia. "It's very different than Africa, where China is very brazen," he says—that is, much more willing to throw its weight around and not afraid to be seen doing it.
Perhaps China is motivated by concern over its international reputation, Mr. Sayed suggests. Or maybe it is an understanding that economics and geography are already in the country's favor. Pushing too hard could prompt an anti-China backlash that might lead Mongolia to seek closer ties with Russia.
There does seem to be a certain inevitability to China's rising influence over Mongolia, especially as the older Russian-educated elite are replaced by a generation with a different perspective. My 20-year-old translator says she studied Russian in school when she was young but lost interest when she got older. Now, she says as she plays a favorite Mandarin pop song on her cellphone, she'd rather learn Chinese.
Write to Peter Stein at peter.stein@wsj.com
Бат-Эрдэнэ нэртэй хүн бүр адилгүй чанартай
Төрөл:Нийтлэл, Онцлох мэдээ / сэтгэгдэлгүй
Энэ цаг үед улстөрд “Ноён нуруу” хэрхэн гаргадгийг УИХ-ын гишүүн Бадмаанямбуугийн Бат-Эрдэнэ харуулж байгаа гэлтэй. Тэгвэл яг эсрэгээрээ улстөрийг наймааны зах болгож, мөн чанараар нь бус мөнгөний үнэ цэнээр улстөр хийж байгаа нэгэн бол Дашдэмбэрэлийн Бат-Эрдэнэ.
Энэ хоёр хүний нэр адилхан ч бусад бүх зүйл нь Африк, Антрактидууд шиг эрс тэс. Нам гэдэг пайзыг хойш тавиад наад захын шинжүүдийг нь энд харьцуулж үзье. Нэгийг нь магтаж, нөгөөг нь муулахыг зорилгүй бодит үнэнээр нь хүргэж байна.
Юуны өмнө Оюутолгойн гэрээг өөрчлөх тухай УИХ-ын санал хураалтанд эрхэм гишүүд хэрхэн санал өгсөнийг сануулах нь зүйтэй. Дархан аварга Б.Бат-Эрдэнэ уг гэрээг шинэчлэн өөрчлөх, “Ажнай”-н Д.Бат-Эрдэнэ тус гэрээг хэвээр үлдээхээр кноп дарсан. Оюутолгойн гэрээний Монголын эзэмших хувь ихэснэ гэдэг бол монголчуудад ашигтай гэх энгийн ойлголт. Харин гэрээг өөрчлөхийн тулд эхнээс нь одоог хүртэл гүйж, гуйж, шаардаж байгаа хүн нь Дархан аварга Б.Бат-Эрдэнэ. Тэгвэл Оюутолгойг Тавантолгой гэж төсөөлөөд үзье. Энэ тохиолдолд “Ажнайн”-н Д.Бат-Эрдэнэ өөрт ногдох хувьцаагаа нэмэгдүүлэхийг хичээх болов уу, хэвээр нь үлдээхийг хүсэх болов уу? Өнгөрсөн замналаас нь харвал “Ажнайн”-н Д.Бат-Эрдэнэ нь Тавантолгой дахь өөрт ногдох хувьцаагаа цаг ямагт өсгөсөөр иржээ. Тэр ч бүү хэл ихээхэн хэмжээний хувьцаа бусдаас луйвардсан ч гэх баримт сэлт байдаг. Энэ бол нэр нэгт Бат-Эрдэнүүдийн эхний ялгаа. Тодруулж хэлбэл Дархан аварга нийтийн төлөө гүйдэг бол Ажнай харин зөвхөн өөрийнхөө төлөө хөдөлдөг гэх ялгаа.
Бас нэг онцлох ёстой зүйл бол яах аргагүй нэр хүнд. Эрхэм хоёр гишүүн хоёулаа олонд танигдсан, хэн ч асуусан хэлээд өгөхөөр алдартнууд. Гэвч нэр хүнд нь мөн л хоёр туйл хэлбэрээр хүмүүст хүрдэг. Хэрэв Дархан аварга Б.Бат-Эрдэнэээс энэ талаар асуувал тэрээр магадгүй бүхэл бүтэн амьдралаа ярьж байж нэр хүндийг хэрхэн олж авсанаа сая тайлбарлаж болох байх. Хоёр сая долоон зуун мянган хүн түүнийг нэгэн сэтгэлээр хүндэтгэн хайрладаг гэвэл хэн ч маргахгүй. Түүний нэр хүнд бол насан туршийнх нь ил тод, шударга хөдөлмөрийн үр дүн. Харин Ажнайн хэмээх эрхэмийн олны танил болсон түүхэн замнал дээрхээс өөр. Үүнийг энд дахин нурших хэрэг байхгүй гэдгийг та хүлээн зөвшөөрөх байх.
Өөр нэгэн ялгаа гэвэл албан тушаалаа ашиглах зориулалтынх нь ялгаа. Дархан аварга Б.Бат-Эрдэнэ Батлан хамгаалахын сайд биш ч сайдын хэртэй ажиллаж, улс орныхоо аюулгүй байдалд санаа зовинож буйг олон жишээ харуулна. Харин “Ажнайн”-н Д.Бат-Эрдэнэ тус яамных нь сайд болсон ч тусгаар орныхоо аюулгүй байдалд анхаарал хандуулах нь ашиг сонирхолтой нь зөрчилдөж буй. Газар нутгаа сэндийчилж уул усныхаа бүрэн бүтэн байдалд сайд өөрөө халддаг гэж хэлж ч болно. Энэ эрхэмийн хувьд сайдын суудал бол илүү их ашиг олохын гараа нь гэхэд хилсдэхгүй болов уу. Хятадуудаар дүүрсэн Өмнөговь аймгаас сонгогдсон эрхэм гишүүн “Ажнайн”-н Д.Бат-Эрдэнийг салбарынх нь тулгамдсан ажлууд хүлээж байхад хувийн наймаагаа эхлүүлж томоохон обектуудыг үнэ цохин худалдан авч эхлээд байгаа.
Хүн өөрт тохирсон ажлаа хийх нь илүү амжилтанд хүргэдэг гэдгийг “Ажнайн”-н Д.Бат-Эрдэнэ өөрийн биеэр харуулж байгаа хүний хувьд Засгийн газраас өөртөө зориулан Худалдаа наймаа хариуцсан яам гэж байгуулаад сайдаар нь суусан бол Монголд ашигтай байх байсан болов уу. Магадгүй эсэргээрээ ч байхыг үгүйсгэхгүй. Хүн бүр адилгүй, хүлэг болгон жороогүй гэгчээр дуудах нэр нь адилхан ч дуурсгах гавъяа хийгээд гай барцад нь яалт ч үгүй өөр болох нь энэ ээ.
О.Сондор
2012.09.20
__________________________________________________________________________________
Монголчууд бид ямар хөгжлийн гарцыг хүсч байна вэ?
Огноо: 2013-04-10 16:02:46
Монгол улс түүхэндээ гадаадын хөрөнгө оруулалтаар томоохон 3 том бүтээн байгуулалтын төсөл хэрэгжиж байна.
1. ОХУ-ын Засгийн Газарын хөрөнгө оруулалтаар хөрш орнуудтайгаа холбогдсон Төмөр Замын төсөл 1949 оноос өнөөдрийг хүртэл хэрэгжиж одоо 50, 50%-ийн харьцаатай байгаа. 60 гаруй жил болсон ч цаашид ч үргэлжлэх биз. Оросын Засгийн Газар объектоо барьцаалж, зээл авч манайд ноогдох хэсэгт нь хүүтэй зээл бодоогүй зэрэг нь монголчууд бидэнд таалагддаг.
2. ОХУ-ын Засгийн Газарын хөрөнгө оруулалтаар зэс, молибдины Эрдэнэт үйлдвэрийн төсөл. 1978 оноос ашиглалтанд орж Монголын тал 51%, ОХУ 49%-ийн хувьцааг тохирч Монголын тал 10 хүрэхгүй хувийг орон сууц зэрэгт оруулж, үлдсэн 90%-ийг нь ОХУ-ын Засгийн Газар үйлдвэрийг нь Эрдэнэт хоттой нь босгосон. Төсөл нь 35 жил болсон ч цаашид хэдий хүртэл үргэлжлэхийг мэдэхгүй. Тухайн үедээ га газрыг 15 төгрөгөөр бодогдсон зэрэг одоо эргээд гэрээний зарим заалтад өөрчлөх ёстой зүйлүүд бий юу? Бий.
3. Англи, Австралийн хувийн хөрөнгө оруулалттай Рио-Тинто,Канадын Айвенхау компаниудын хамтарсан консерциумийн хэрэгжүүлж байгаа Оюу-Толгойн төсөл. Харьцаа нь 66:34. Хөрөнгө оруулалтаа нөхөөд 51%-даа хүрэх хугацааг 30 жилээр гэрээнд тусгасан зэрэг өөрчлөх шаардлагатай зүйл бий юу? Бий. Харин гэрээг өөрчлөх цаг хугацаа нь одоо мөн үү? Баялгийг нээгч буюу перво-открыватель нь хэн бэ? гэдгийг ч мартах учиргүй.
Дээрх 1 дэх төсөлд ОХУ-ын Засгийн Газарт өөр хөрөнгө оруулах орон байсан уу? Эх орны дайны дараах хоригдлууддаа ажлын фронт нээсэн үү? Үнэгүй шахам ажиллах хүч байсан уу? Ямар ч гэсэн олзны Власовын армийнхан бүтээн байгуулсныг л бид мэднэ.Ашигтай бөгөөд урт удаан жилийн явцад ашиг нь гарна гэж үзсэнийг бид мэдэхгүй. Ямар ч гэсэн өөрт ноогдох хэсгээ манайд худалдаад гаръя л гээгүй байна. Хөрөнгө оруулалтаа хэдийд ямар хугацаанд нөхөөд, түүнээс хойш тухайн жилийнхээ орлогоос ямар ч гэсэн ашиг хүртэж байгаа нь мэдээж.
Бараг мөнгө оруулалгүй оролцсон монголчууд бид өндөр ашиг хүртсэнээс гадна гадныхнаас ихийг сурч, хүнээ хөгжүүлснээр өнөөдөр Төмөр зам, Эрдэнэтийг монголчууд удирдаад л явж байгаа нь л үнэн.
Үүнээс харахад гадны хөрөнгө оруулалтыг хөрөнгө оруулалтаа нөхсөн л бол одоо гарцгаа гэсэн сэтгэлгээгээр биш, харин ч дээрх 1,2-т дурьдсан хөрөнгө оруулалтыг л хүсээд байгаа бус уу? Тийм л бол дээрх 2 төслийг хэрэгжүүлэхэд гэрээ байгуулахад гар бие оролцсон хүмүүс ч бидний дунд байж л байна.
Монголчууд бид л урт хугацааны хөрөнгө оруулалтыг л сонговол хөрөнгө оруулагчид 20 жил түүнээс дээш жилээр ашигаа хамтран хүртэх төслийг л сонирхож байна.
Дээрх 3 төслийн хувьд Монголчууд ямар ч эрсдэл хүлээж байгаагүй, харин хөрөнгө оруулагч тал 100% эрсдэлийг хүлээж байсан. Ашигаа хийж чадаагүй бол тэд л хөрөнгөө алдахаас биш, бид юу алдах билээ?
Тэгээд ч өмнөх 3 төслийг монголчууд бид эхлээд удирдаж байсан түүх байгаа ч үгүй, харин бусдын хөрөнгөөр бүтээн байгуулалт хийлгэе гэхээр“ Шинэчлэлийн Засгийн Газар төмөр зам, агаарын тээвэр, харилцаа холбоо, стратегийн ордууддаа шидэт 51%”-г нь төр эзэмшин, төрөөс томилосон хүнээр менежмэнтээ хийлгэхээр шийдвэрлэжээ.
Ер нь төслийн хөрөнгө мөнгийг шийдэж байгаа тал нь төслийн удирдлагыг сонгодог болохоос улс төрийн сонголтоор тавигдсан хэн нэгэн хүнд итгэж, гадныхан хөрөнгө оруулна гэж байх уу?
Хөрөнгө оруулалт гэдэг бол тухайн хүндээ маш том риск хийж, шийдвэр гаргадаг хэрвээ эрсдэлээ буруу тооцсон бол өөрөө л хохироод үлддэг тул төр нь ч бай, хамтрагчаасаа өр нэхдэггүй хатуу тоглоом. Хэн оруулах нь гол нь биш чөтгөр ч оруулсан ч бай түүнийг хүндэтгэх ёстой. Бүгд л ашиг хүртэгсэд тул гадаадын хөрөнгө оруулагчдад ашиг хүртэх хугацааг нь бодох л хэрэгтэй. Харин бид өөрсдөө гадаадын хөрөнгө оруулалтанд бэлэн байна уу?
Хамгийн гол нь бид өөрсдийнхээ сэтгэлгээгээ өөрчлөж, тэднээс сурч аваад цаашид үргэлжлүүлэх л шаардлага байна.
Монголын төрийн эрх баригчид хамаг функцүүддээ “шидэт 51 хувь” буюу менежмэнтийг нь бариад гадаад дотоодын хөрөнгө оруулагчдыг тэнэг юм чинь хөрөнгөө оруулж л таарна гэж үзвэл Монгол улсын хөгжилд чөдөр тушаа болж, монголчууд бид л модон тэвштэйгээ л үлдэнэ..
Өнгөрсөн түүхээсээ ч харсан эрүүл сэтгэлгээгээр ч бодоход ийм амбицаар цаашид хол явахгүй тул бусдаас сурч хүнээ хөгжүүлэхэд олон улсын хэллэгээр”rent white guy” буюу “цагаан арьстнийг хөлслөх” гэсэн загварыг нэвтрүүлэх, эсвэл РРР-ийн зарчмаар дотоодын хөрөнгө оруулагч нартай хамтарч байж л хөгжих учиртай.
Монголын төр хөгжлийн бодлогоо таван нүүдлийн цаадахыг боль гэхэд гурван нүүдлийн цаадахыг харж чадаж байна уу?
Хэрэв нэг жилээр төлөвлөе гэвэл тариа тарь.
Хэрэв арван жилээр төлөвлье гэвэл мод тарь.
Хэрэв насаараа төлөвлье гэвэл хүнээ хөгжүүл гэсэн зарчимаар хөгжүүлсэн нэг жишээ бол Сингапурын Темесек холдинг компани юм. 1961 онд Малайзаас тусгаарлан тусгаар тогтнолоо олсон Сингапур улс Агаарын тээвэр, Цахилгаан холбоо ер нь бүх л салбараа хамруулан төрийн өмчид хамаарах функцүүддээ гадны хөрөнгө оруулалтыг татахын тулд Темасек холдинг компаныг байгуулан багынхаа 90%-ийг гаднаас бүрдүүлэн аравхан хувьд нь сингапурчууд ажиллуулан менежмэнтийг нь сурч авснаар өнөөдөр 60%-д нь л сингапурчууд ажиллаж байна.
Мөн Сингапур Айр Лайнз компаныхаа 70%ийг гадныханд өгч дэлхийн ноймор нэг компани болсныхоо дараа л өнөөдрийн байдлаар дөнгөж 56%ийг Темасек эзэмшиж байна.Энэ мэтчилэн сингапурчууд бусад салбартаа ч гадны хөрөнгө оруулалтад өндөр ач холбогдол өгч, төр нь бизнесээсээ тусгаарласан улс төрийн шийдэлд хүрчээ.
Өнөөдөр Темасек холдинг компани төрийн стратегийн бүх салбарынхаа компаниудын активуудыг эзэмшин, зах зээлийн үнэ нь 250 тэрбум ам.доллар буюу Азийн хамгийн том хөрөнгө оруулалтын компани болжээ.
Уул уурхайн ямар ч баялаггүй Сингапурын энэ хөрөнгө оруулалтын компани хэдхэн жилийн дотор ийм амжилтанд хүрч чадсан учир нь урт удаанаар хөгжлөө төлөвлөн хүнээ хөгжүүлэн тэдний мэдлэгт суурилсан бизнесийг хөгжүүлсэн явдал юм. Харин манайх бол:
1-рт: 51 хувийг л эзэмшихгүй бол алдчих байх гэсэн гэнэн бодлын цаана ашиг сонирхолын зөрчилтэй, менежмэнтийг нь авч, Бэрс нь пешка гаргах санаатай.
2-рт: Төр-бизнес гэсэн нэг төвтэй, засгийн эрхийг авмагц Бэрс нь хүүгээ түрж байгаа нь хүндээ биш механизмдаа байна.
3-рт: Хүмүүсээ гадны орнуудад сургадаг, өөрсдөө ч өндөр боловсрол эзэмшдэг боловч ажлын байрыг нь улс төрчид бөглөөд суучихдаг тул мэдлэгээрээ ирж ажиллах боломжгүй.
4-рт: Аливаа төсөл дээр олон улсын багыг ажиллуулж тэднээс өөрсдөө суралцах боломжийг олгодоггүй.
Ямар ч ядуу улсад ч төрийн эрх мэдэл гэж том хүчин зүйл байдаг. Темасек ч хөрөнгө мөнгөгүй байсан ч түүнд төрөөс нь итгэж өгсөн салбарууд, тэдний менежмэнтийг удирдах эрх мэдэл, ерөнхийлөгч, ерөнхий сайд нь ч нөлөөлж чаддагүй хууль баталж өгсөнд л учир нь байгаа юм.
Төр бизнэсээсээ салчихвал хийх ажилгүй болчих гээд байгаа юм уу? Байшин баръя гэвэл эмнэлэг сургууль, цэцэрлэг гээд, зам баръя гэвэл хөдөө орон нутгийн зам эрчим хүч гээд нийгмийн зөндөө л ажил байна. Өнөөдрийн байдлаар Засгийн Газар дотоодын нийт бүтээгдэхүүний 40 хувиар төсвөө бүрдүүлсэн, мөн том ажил олгогч мөн үү? гэвэл мөн. Сонгуульд ялсан нам нь төрийн албан хаагчдаа л томилоно биз, аж ахуйн нэгжийн ТҮЗ-д хөндлөнгөөс нь оролцож удирдлагыг нь томилон хууль зөрчиж байна..
Хөрөнгө мөнгөгүй байж болох ч хөрөнгө оруулах ЗАХ ЗЭЭЛ гэдэг бол мөнгийг тосож авах нь мөнгөний том зах зээл тул Аристотелийн хэлсэнчлэн “Мөнгийг хөөж гүйцдэггүй, харин тосож гүйдэг юм” гэсэнтэй адил.
Сү.Батболд Ерөнхий сайд байхдаа 2010 онд Сингапурт айлчлаж Темасекийн үйл ажиллагаатай танилцаад, манай Төрийн Өмчийн Хороотой л адилхан юм байна. Өөрчилье гээд Төрийн Өмчийн Хорооны дарга Сугарт үүрэг өгсөн байдаг.
Дараа нь ч Темасекийнхан ч Монголд ирж Төрийн Өмчийн Хороог өөрчлөн, төрийн өмчит кампаниудын дээр Хөрөнгө Оруулалтын Сан” Баялагын Сан” байгуулах санал тавиад буцсан юм.
Эрх баригчид юу гэж хувааж иддэг хэдийнхээ дээр төрөөс хараат бус байгуулга байгуулхав. МАН-ын Засгийн Газрууд өнгөрсөн бүрэн эрхийнхээ хугацаанд Монголын төрийг хулгайн үүр болгосон болохоор нь АН-ыг дэмжсэн тул бид ардчилалын зарчмуудыг тэднээс шаардах эрхтэй.
Сүүлийн үед Таван Толгойн Баруун Цанхын хөрс хуулбарлалтыг нэг аж ахуйн нэгж хийж байгаа тухай мэдээлэгдсэн нь ерөнхий сайд Алтанхуягийн компани гэх юм. Худлаа байгаа.
Би л ямар ч гэсэн хэдийд ямар тендер зарлагдаж ямар компани ялсан гэдгийг сонсоогүй.
Өнөөдөр манайд ажиллаж байгаа төрийн өмчит 90 гаран компаний менежмэнтийг нь төрийн Өмчийн Хороо гэдэг улс төрийн байгууллага удирдаж, тэдний захирлуудыг Ерөнхий Сайд томилж байсан цагт авилгал, ашиг сонирхолын зөрчил аль ч засгийн үед үргэлжлэж ашигийн төлөө бус алдагдалын төлөө ажилладаг МИАТ, ЭРДЭНЭТ, ТАВАН ТОЛГОЙ зэрэг шахааны бизнестэй байх нь тодорхой.
Норвег шиг Сингапур шиг л болъё гэж байгаа бол бизнесийг төрөөс салгах системийн буюу төрийн бүтцийн өөрчлөлт л хийх учиртай. Норвег болон бусад хөгжиж буй орнуудын парламент нь зөвхөн төрийн ажлын хүрээн дэх хөрөнгөө улсын төсөв гэж батлаад бизнес хөрөнгө оруулалтыг нь тусгай сангууд нь удирдаад явдаг юм.
Манай төр толгойноосоо эхлээд цэвэршиж байгаа гэдэгт бид итгэж өгөхгүй л байна. Дээр үед Хятадын хаан өөрийн зөвлөх Күнзээс–манай энэ ноёдууд хулгай хийгээд байна яах вэ? гэж асуухад нь - Хаан та өөрөө л хулгай хийхээ больчих, тэгвэл тэд ч бас хулгай хийхгүй гэсэн юм гэнэ лээ.
http://www.temasek.com.sg/
Энэ нийтлэлийн эх сурвалж Olloo.mn - Өдөр бvр дэлхий даяар
Мэдээний URL:
http://www.olloo.mn/modules.php?name=News&file=article&sid=1224535
04:13 |
Изменить сообщение
Н. НАЦАГНЯМ. (natska1@yahoo.com) Castle Care-Tech LTD компанид интернет, радио холбоо, дохиололын систем зохион бүтээгч, програм хангамжийн инженер
Миний бие Англи улсад 8 жил электроникын инженерээр ажиллаж С, ассемблер хэл дээр олон програмыг яаж зэрэгцээ ажиллуулдагийг буюу RTOS (Real Time Operating System) системийг хэд хэдэн микропросессор дээр програмчлаж сурлаа. Өөрөөр хэлбэл Англи болон дэлхийн зах зээл дээр зарагдаж байгаа електроник барааг хийж сурлаа. Харин одоо Монголдоо очиж үндэснийхээ инженерүүдийг дэмжиж Монголд инженерийн хувьсгал хийх саналыг инженерийн бүх салбарын инженер нарт уриалж байна.Учир нь ерөнхий сайдын “Импортийг Орлуулах” бодлого бас ерөнхийлөгчийн “ШИНЭ ГУДАМЖ” төсөл биднийг дэмжиж улмаар биднээс тусламж хүсч байхад бид дуугүй сууж байгаа нь үнэхээр зохимжгүй явдал болоод байна. Манай ерөнхийлөгч “ШИНЭ ГУДАМЖ” төслөө “ШИНЭ ХОТ”, “ШИНЭ УЛС” төсөл болгон өргөжүүлэхийн тулд үндэснийхээ инженерүүдээс шинэ санаа шинэ бүтээл хүлээж сууна. Ийм байхад бид нойрноосоо сэрж Монголдоо инженерийн олон төрлийн төсөл зохиож ерөнхийлөгч, ерөнхий сайд нартаа өргөн барьцгаая. Мөн ерөнхий сайд маань гадаадад суугаа элчин сайд нартаа үүрэг даалгавар өгч гадаадад мэрэгжилээрээ ажиллаж буй Монгол инженерүүдийг судлуулж улмаар тэднийг нутагтаа харьж их үйлсийг бүтээхийг санал болгож байна.
Тухайлбал Лондон хотноо суугаа манай элчин сайд Б.Алтангэрэл миний ажлын байр дээр ирж танилцаад Английн электроникын үйлдвэрлэлийн дүр зургийг авч улмаар намайг Монголдоо тийм үйлдвэр байгуулахыг дэмжин туслаж байна.
Хэдийгээр манай инженерүүд одоохондоо зах зээлд эзлэх байр суурьгүй сул зогсолтын байдалд байгаа нь өөрсдийн буруугаас бус тендер нэрээр импортлогчид ба тэднийг дэмждэг манай элитүүдийн гаж дон юм. Ийм гаж дон Японд ноёрхож байсан бол Япон өдийд Монгол улсаас илүү ядуудрал нэрвэгдсэн сул дорой улс орон байх байсан гэж Японы NEC – ын ахлах инженер Steve IKEI онцлон тэмдэглэж байсан.
Би Монгол инженерүүддээ заавар зөвлөгөө өгч мөн түүнчлэн Англид байдаг бараа бүтээгдхүүнийг зохион бүтээхийг санал болгоно. Тэдний нэг хэсэг миний хэрэглэгч болж байхад нөгөө хэсэг нь миний нийлүүлэгч болох юм. Электроникын үйлдвэрлэлийн бааз суурь ингэж бүх инженерийн салбаруудын оршин тогтнох эх үндэс болж байдаг.
Жишээ нь манай хэсэг инженерүүд нано технологи ашиглаж эрчим хүч үйлдвэрлэлээ. Тэдэнд зайлшгүй хэрэгтэй автоматикуудыг би асар бага задлаар зохион бүтээж нийлүүлэх болно. Үйлдвэрлэсэн цахилгаан энергийг нь чанарын өндөр түвшинд хүргэх, доргилтын үед хүчидлээ тогтворжуулах, үүсгэгч бүрд ачааллыг жигд хувиарлах гэх зэргээр тэд нарт зайлшгүй шаардлагатай автоматикуудыг би хангалттай зохион бүтээж нийлүүлж чадна.
Бас нэг жишээ бол манай хэсэг инженерүүд түлш болон цахилгаан эрчим хүчээр ажилладаг троллейбус зохион бүтээж Казакстан Улсад нийлүүлж байна. Тэгвэл тэдний удирдлагын хэсэгийг автоматикуудыг би зохион бүтээж нийлүүлэх боломж байна. Учир нь би эсэргүүцэл конденциатор индукцлэлийн ороомог оролцсон ямарч электроникын хэлхээг програм хангамжийн аргаар яаж хийдэгийг хангалттай сурсан.
Хэрвээ та хүнсний тоног төхөөрөмжийн инженер бол та ямар нэгэн хүнсний тоног төхөөрөмж зохиогоорой би түүний чинь цахилгаан автоматжуулалтыг чинь хийж өгье. Мөн түүнчлэн таньд таний салбарын сүүлийн үеийн мэдээллийг интернетээс орчуулж өгье та Англи хэлтэй байх албагүй.
Гэх мэтээр би бүх салбарын инженерийн үйлдвэрлэлийг дэмжиж чадна.
Ер нь бидэнд мэдэхгүй чадахгүй зүйл гэж байх учиргүй ээ. Учир нь бүх төрлийн инженержүүлэлтийн анхан шатны жишээ загвар, бүх мэдээлэл интернет дээр үнэгүй байдаг бас IEEE (International Electrical Electronics Engineering) гэдэг сэтгүүл дээр бүх мэдээлэл байдаг. Энэ сэтгүүл интернэтэд тавигдсан байгаа. Зарим электрон бараа бүтээгдхүүний хийц загвар, тавил тохирууллагын тоо хэмжээг тухайн улсынх нь засагийн газрын хууль цаазаар хатуу зааж өгдөг. Тиймээс бидэнд зарим бараан дээр бэлэн ямарч үнэ төлбөргүй техникийн шийдлүүд бэлэн байна. Эдгээр хууль тогтоомж нь интернет дээр үнэгүй байдаг ба хэрэв бид тэр улс – д нь экспорт хийе гэвэл заавал тэр хуулинд заагдсан тавил тохирууллагыг тавих ёстой.
Манай инженерүүд Англи хэл мэддэг байх албагүй ээ. Энэ асуудлаар төр засаг тусгай төсөл хэрэгжүүлж би та бүхэнд бүх сүүлийн үеийн техникийг дэвшилийг олж орчуулж өгөх болно.
Эцэст нь бид электроникын хувьсгал хийж инженерийн бүх салбарын инженерийн үйлдвэрлэлийг хөгжүүлэх техникийн бүрэн боломжтой боллоо.
Гэтэл бидэнд нэг том саад гарч ирлээ.
Юу байж болох вэ?
Ойлгомжгүй юм хэн Ерөнхийлэгчийн ардчилсан төслийг эсэргүүцэж чадна гэж?
Хэн ерөнхий сайдын “Импортийг Орлууллах” бодлогыг зогсооно гэж?
Хэнч биш.
Тэгвэл юу вэ?
ҮНДЭСНИЙ ИНЖЕНЕРЖҮҮЛЭЛТИЙГ СААТУУЛАГЧ ХҮЧИН ЗҮЙЛСИЙГ УСТГАХ БОЛОМЖУУД
Энэ дугаартаа үндэсний инженержүүлэлтэнд саад болж буй олон хүчин зүйлсийн хамгийн ноцтой асуудлыг дурьдах ба дараа дараагийн цувралаараа үлдсэн бүх учир шалтгааныг толилуулах болно. Эцсийн үр дүнд нь Монголын инженерийн үйлдвэрлэл хөгжих арга замыг нээх болно. Ер нь чөлөөт зах зээлээр улс орон жамаараа өөрөө аяндаа хөгжин дэвшдэг атал манай улс маань хорвоогийн хосгүй ядууралд хүрч байгаа нь бид чөлөөт зах зээлийг анхнаас нь буруу ойлгож, буруу бодлого явуулснаас шалтгаалжээ.
Арван наймхан жилийн капитализмын түүхтэй бидэнд алдаж онох явдал байх боловч дандаа алдаа гаргаж ард түмэн дээрээ туршилт хийж байх шаардлагагүй, тэгэх ч ёсгүй гэж бодож байна. Хэдэн зуун жилийн капитализмын түүхтэй улс орноос зөв шийдлүүдийг олж сурах хэрэгтэй юм болов уу гэж бодно. Ямарч бизнес тэр дундаа бид бүхний хийх ёстой инженерийн үйлдвэрлэлийн эргэлт буюу урсгал нь банкны зээлийн хүүнээс шууд хамаардаг, гэтэл Монгол банк хүчээр зээлийн хүүг ихэсгэж инженер бидний үйл хэргийг боох бодлого явуулж байна.
Ер нь Монголчууд бид капитализмд ороод 18 жилийг элээж буй тул бид хэдэн зуун жилийн түүхтэй капиталист улс орны хажууд 10 настай балчир хүүхэд юм. АНУ, Английн их дээд сургуулиас сурсан мэдлэгээрээ улс орноо дээш нь биш доош нь газарт оршуулах бодлого явуулсаар 18 жил боллоо. Тэгвэл капитализмын хөгжлийн нууцыг их дээд сургуулиас биш АНУ, Английн инженерийн хүнд үйлдвэрлэлд 10 жил ажиллаж амьдарч байж сурдаг юм байна. Ийм хувь завшаан надад таарч би Монголоо хөгжүүлэхэд шаардлагатай бүх зүйлийг сурсанаа бурханы хишиг хэмээн баярлаж явдаг. Энэ бурханы хишигийг манай нийт ард түмэн хүртэх ёстой.
Намайг 2000 оноос 2007 он хүртэл Англид ALSTOM гэдэг Францын компанид ажиллаж байхад бид сар бүрийн эцэст эдийн засагчдийн тайлан хуралд оролцож Английн төв банк болон арилжааны банкуудын хүүний бодлогын чиг хандлага, инфляцийн түвшин компаний үр ашигт хэрхэн нөлөөлөх, мөн манай хэрэглэгч болон нийлүүлэгч нар Төв банкны бодлогын уур амьсгалд амьдрах чадвар хэр байгаа гэх мэт мэдээллийг авдаг байсан.
Хэдийгээр Англи Монголын эдийн засгийн хөгжлийн түвшин өөр боловч математик загварчлалаар батлагдсан хүний нийгмийн хууль хаана ч адилхан философитой юм.
Англи улсын төв банкны бодлого нь паундын ханш унах буюу инфляциас ердөө ч айдаггүй юм шиг санагдсан. Учир нь тэд үйлдвэрлэлээ дэмжихийн тулд паундын нийлүүлэлтийг нэмэгдүүлж паундын ханшийг £1 = $1.98 – ээс £1 = $1.41 болтол сулруулдаг. Энэ процесс нь ойролцоогоор 5 жил үргэлжилдэг. £1 = $1.4 хүрмэгц нөгөө цацсан паундууд нь амжилттайгаар эргэн төлөгддөг учир зээлийн хүү нь манай монголчуудын зүүд зэрэглээнд ч байдаггүй тийм өчүүхэн бага байдаг. Бага хүү гэдэг нь үр ашигтай ажиллахын баталгаа юм. Гэтэл манай Монгол банк хүүгээ хүчээр хатуу бодлогоор иэхсгэчихээд яаж үр ашигтай ажиллацгаа гэж хэлж байна аа.
Бидний зүүдэнд ч оромгүй бага хүүтэй зээл цацсан Английн банкууд тэр гаралтаа 5 жилийн турш буцааж авдаг ба энэ үед паундын ханш £1 = $1.4 – өөс £1 = $1.98 болтлоо өсдөг. Ингээд харахад 1998 онд паундын ханш £1 = $1.98 байснаа 2003 он гэхэд паундын ханш £1 = $1.4 болж улмаар 2008 онд паундын ханш £1 = $1.98 болсон. Гэх мэтээр паундын ханш таван жилийн давтамжаар өсч буурч байна. Mr Паундын ханшийг арван жилийн давтамжийн хурдаар харахад паундын ханш тогтвортой байнга л £1 = $1.98 байдаг юм. Үүний үр дүнд үндэсний үйлдвэрлэл өсч эдийн засгийн суурь чангардаг. Гэтэл манай ₮ маань паундын ханшийг бодвол хатуу бодлогын ачаар байнга л тогтмол байдаг. Гэтэл үүнийг сонсон Английн Элитүүд надад итгэхгүй байгаа ба тэд хэлэхдээ хэрвээ үнэн бол та нар яаж үндэсний үйлдвэрлэлээ хөгжүүлдэг юм вэ гэж гайхаж улмаар надаас тэр гайхамшигт нууцаа хэлж өгөөч гэж шахан шаардаж байна. Яагаад гэвэл тэд бодохдоо ₮ - ийн ханшаа тогтмол барьчихаад үйлдвэрлэлээ өндөр түвшинд хөгжүүлж байгаа Монгол Улс гэж бодоод үнэхээр биднийг бишрэн шүтэж гайхаж сууна. Гэтэл бид бодит байдал дээр үндэснийхээ үйлдвэрлэлээ нухчин дарчихаад хатуу бодлогоор хиймэл эдийн засгийн үзүүлэлт хийж эдийн засгийн хөгжлөө сааруулж байна.
Эсрэг тэсрэгийн хуулиар ₮ - ийг цацаж үндэснийхээ үйлдвэрлэлээ дэмжихэд ₮ - ийн ханш унах сөрөг үр дагавартай ч гэсэн 10 жилийн давтамжаар харахад ₮ - ханш маань тогтвортой байх болно. Иймд яг одоо айх юмгүй ₮ - ийг бага хүүний бодлогоор аадар бороо мэт цацаж үндэснийхээ үйлдвэрлэлээ дэмжиж ₮ - ийн ханшийг унагааж харин 5 жилийн дараа мөнгөний хатуу бодлогоор хүүг ихэсгэх бус харин цацалтын тоо хэмжээг эрс багасгах бодлогыг 5 жил хийхэд ₮ маань эргээд хэвийн ханшиндаа ортол сайжирна. Учир нь бага хүүтэй цацах учраас эргэж ирэх магадлал асар өндөр байх болно. Ингээд 10 жилийн тоймоор харахад ₮ маань тогтмол ханштай ба 10 жилийн дотор юу болох нь хэнд ч хамаагүй ба эцсийн үр дүн нь ард түмэн нь хямд зээл авч ашигтай ажиллаад арван жилийн дотор өрөө төлсөн байх юм. Ингэж капиталист эдийн засаг хөгжин дээшилдэг юм байна. Капиталист эдийн засагчид инфляциас айдаггүй юм байна. Харин ч инфляцийн хэлбэлзэл байхгүй бол эдийн засаг нь зогсонги байна гэж үздэг юм байна. Эндээс харахад манай эдийн засаг зогсонги байсан гэдгийг манай ₮ - ийн ханш сүүлийн хэдэн жилд паундыг бодоход дэндүү тогтмол байснаараа батлаж байна. Иймд манай Элитүүд Монголын эдийн засаг хөгжиж байна гэж ярьдагаа болихгүй бол гадаадын эдийн засагчдын элэг доог болно гэдгийг сануулж урьдчилан сэргийлж Монголынхоо нэрт улс төрчид элит ах нарынхаа нэр төрийг харийнхнаас хамгаалахыг хүсч байна. Шударгаар хэлэхэд бид капиталист эдийн засаг гэдгийг мэдэхгүй ба мэддэг байх ч албагүй юм. Яагаад гэвэл бидэнд капитализмын 18 – хан жилийн түүх байна. Англичууд ухаантайдаа ч биш олон зуун жилийн сүйрэл дампууралынхаа гашуун туршлагаар барьж байгуулсан оновчтой бодлого ухаалаг хуультайд л биднээс ялгаатай байгаа юм. Иймд бид тэр олон зуун жилийн аймшигт сүйрэл дампуурал дайн тулааныг нь үзэлгүйгээр тэдний түүхийг сурч ашигтай арга барилыг ашиглавал Монголчууд бид ирээдүйнхээ олон зуун жилийн сүйрэл дампуурал дайн тулааныг алгасах боломжтой юм уу гэж бодлоо.
Аж ахуйн нэгжүүдийг ашигтай ажиллуулахын тулд аль болохоор хамгийн боломжит бага хүүгээр паундын цацалтыг хийдэг. Өөр жишээ дурьдвал Францын засгийн газар том хүнд үйлдвэрүүддээ ямарч хүүгүй зээл өгч Английн хүнд үйлдвэрүүдийг эзлэн түрэмгийлэх бодлого явуулдаг. Энэ бол миний 7 жил ажилласан Англи дахь ALSTOM гэдэг Францын компани юм.
Инфляцийн хэлбэлзэл нь ердийн үед арван жилийн давтамжаар хэлбэлздэг боловч эдийн засгийн хямрал болон дайн гэх зэрэг онцгой байдлын үед паундыг хайр найргүй цацах бодлого явуулж үндэснийхээ үйлдвэрлэлийг сэргээх бодлого хэрэгжүүлдэг юм байна. Энэ нь ганц Англи биш бусад бүх улсын бодит түүх тэр бүү хэл яг өнөөдөрийн Английн түүх бидэнд ил тодоор харуулж байна.
Гэтэл манай Монгол банк маань ₮ - ийг цацахын оронд хатуу бодлого явуулж улс орноо мөхөөх гэж байгаа нь тэдний санаатай хийж байгаа үйлдэл биш харин тэднийг ийм гарцаагүй байдалд оруулсан манай элитүүдийн буруу юм.
Манай суут ухаант элитүүд маань 1990 оноос хойш ашиггүй, борлуулалтгүй гэж нэр зүүж ажиллаж байсан бүх үйлдвэрүүдийг төмөрийн хог болгож урагш нь ачуулсан. Ингэхийн оронд Маргерет Тэтчерийн аргаар улсын монопол том үйлдвэрүүдийг хувийн жижиг үйлдвэрүүдийн нийлүүлэгч болгон гадаадын импортоос хамгаалагдсан дотоодын чөлөөт өрсөлдөөнд яагаад оруулж болоогүй юм вэ?
Манай суут ухаант төр засгийн элитүүд хэлэхдээ та нар Хятадаас хямдхан хийвэл миний импортын бизнесийг ялна гэдэг. Тэд биднийг Хятадаас хямд хийхийг шаардаж байна. Тэд ойлгохдоо гадаадын зах зээлтэй өрсөлдөх чөлөөт зах зээл гэж буруу ташаарч байна. Гэтэл Азийн Бар Улсууд одоо хүртэл гадаадын импортоос хамгаалагдсан дотоодын чөлөөт өрсөлдөөнд амьдарч байна. Тэр бүү хэл хөгшин Англи Улсад энэ хуулийг Английн том үйлдвэрүүд сайн дураараа хэрэгжүүлж байна. Иймд манай төр засаг үндэснийхээ инженерийн үйлдвэрлэлийг гадаадын импортоос хамгаалдаггүй ч бид сайн дураараа өөрөө өөрсдийгөө хамгаалахыг уриалж байна.
Жишээ нь манай банкууд дохиололын системээ надаар хийлгэвэл та нар одоо байгаа шигээ нөгөөх чинь яагаад ажиллахгүй болчихов оо хэмээн бухимдах шаардлагагүй болно. Надад цахилгаан эрчим хүчний тоолуур хийх хангалттай туршлага байхад яагаад импортоор тоолуур орж ирэхийг хориод надад захиалга өгч болдоггүй юм вэ? Энэ бол Азийн Бар Улс орнуудын уламжлалт арга шүү дээ. Ер нь Монгол инженерүүдийн хийж чадах зүйлсийг яагаад засгийн газрын тэндерээр импортоор оруулж ирдэг юм вэ?
Нэг мэдэхнээ бид 18 жилийн дотор Голланд өвчтэй 100% - ын импортлогч улс болчихлоо. Бид ямарч үйлдвэрлэлгүй болохоор Монгол банк хичнээн ₮ гаргаж цацна төдий хэмжээгээр ₮ - ийн ханш унаж бид бүгд ядуурах болно. Монгол банкнаас гарсан ₮ импортын замаар орж дотоодын биш гадаадын инженерүүдийг ажлын байраар хангадаг тул ₮ - ийн ханш эргэж сайжирдаггүй. Гэтэл Английн Төв банкнаас цацсан паунд үр ашигтайгаар амжилттай эргэн ирдэг. Учир нь Английн банкууд зөвхөн дотоодын зах зээлээ дэмжсэн бизнест зээл өгдөг мөн импорт чөлөөтэй боловч Английн инженерийн үйлдвэрлэгч нар хэзээ ч импорт хийдэггүй. Бид өөрөө өөрсдөөсөө өөрсдийнхөө юмыг худалдаж авдаг ба ингэж байж л бид өөрөө өөрсдийгөө ажлын байраар хангадаг юм гэж Англи инженерүүд ярьдаг. Нэг жишээ дурьдахад 2005 онд Францын ALSTOM Англид худалдаж авсан Английн үйлдвэрүүдээ Франц руугаа нүүлгэх бодлого явуулсан боловч Англи инженерүүдийн эх оронч үзлээс болоод амжилтанд хүрээгүй. Учир нь нүүж очсон эхний хэсэг болох Motor Control – ийн үйлдвэр нь Францад очсон өдрөөсөө эхлээд орлого, захиалгаа алдаж жил болоход 1,5 сая паундын захиалгаа алдсан. Учир нь захиалагч нар нь Англи инженерүүд тул импорт хийхийг эх орноосоо урван тэрсэлсэн үндэсний дайсан хэзээ ч уучилж болшгүй хамгийн дээд хэмжээний ялтан гэж үздэг. Энэхүү алхамын ачаар олон зуун Англи инженер эх нутагтаа ажлын байраа авч үлдсэн. Хамгийн сонирхолтой нь Английн төрийн хууль биш харин Англи хүмүүсийн сэтгэхүй нь үндэсний үйлдвэрлэлээ хамгаалж байна. Гэтэл манай төр яагаад импортыг дэмжсээр байгаа юм вэ?
Японы төрөөс гадаадад ажиллаж байсан Япон инженерүүдийг Япондоо ирж юмаа хийхээс өмнө захиалга өгч ажлын байраар хангаж байсныг Английн BBC – гээр харлаа. Гэтэл манай төр намайг эхлээд юмаа хийчих дараа нь яахав Хятадаас хямд байвал захиалга өгч магадгүй гэнээ. Импортыг орлуулах төрийн бодлого байгаа хирнээ бодит байдал дээрээ яагаад хэрэгжихгүй байна вэ? Ийм төр дэлхийн түүхэнд байдаггүй болохоор манай үндэсний инженержүүлэлт сааталд ороод байгаа юм. Хэрвээ манай төр анхнаасаа импортыг хорьж өөрсдийгөө дэмждэг Азийн Баруудын уламжлалт бодлогыг хэрэгжүүлж үндэсний үйлдвэрлэлээ хөгжүүлсэн бол өнөөдөр Монгол банк ийм гарцаагүй байдалд орохгүй байх байсан. Өөрөөр хэлбэл манай элитүүдийн шүтээн болсон импорт чинь ₮ - ийн ханшийг 18 жил сульдаалаа. Сульдсан ₮ маань гадны зах зээлийн доргилтонд ямарч эсэргүүцэх чадваргүйгээр гутамшигтайгаар сөхрөн унаж Монгол банк зээлийн хүүг ихэсгэхээс өөр аргагүй арчаагүй байдалд орлоо.
Иймд импортыг тууштай хамгаалж хэрэгжүүлж байгаа төр засгийн эрх баригчидтай би шударгаар харилцан ашигтай тохиролцоо хийхийг санал болгож байна. Юу вэ гэвэл та нар тэндерээс авсан хөрөнгөөрөө өөрсдөө бүхнийг дотооддоо үйлдвэрлэж болно. Жишээ нь та эрчим хүчний тоолуурын тэндерт ялсан бол та гаднаас авалгүй өөрөө хийж болно. Та нэг оюутан хөлсөж аваарай би тэр оюутанд чинь зааж өгье. Хэрвээ хүсвэл олон нийтийн телевизээр бүх нийтэд заая. Сайн сурсан оюутнууд нь таны хүссэн бүхнийг хийж өгнө. Та импорт хийж гадаадын инженерүүдийг тэжээхийн оронд нэг ч гэсэн Монгол хүнээ тэжээх сайхан боломжийг би таньд олгож байна. Ийм замаар ч хамаагүй гадагшаа харь улс руу явж байгаа хөрөнгийг зогсоож чадвал бид үндэсний инженерийн үйлдвэрүүдтэй болно. Нэгэнт үндэсний үйлдвэрүүдтэй болчихвол Монгол банк маань Английн Төв банк шиг үр ашигтай бодлого явуулах боломжтой болж ₮ - ийг асар ихээр мөндөр мэт цацах болно. Хамгийн гол нь бид өнөөдөр яаж импортыг орлуулах оновчтой шийдлийг хамтран олох хэрэгтэй. Шуудхан хэлэхэд та бүхний импортлож сурсан бараанууд жишээ нь эрчим хүчний тоолуур гэх зэргийг би хийж таны зах зээлийг булаах хатуу сэтгэл надад байхгүй ээ учир нь надад хэд хэдэн шинэ бүтээгдэхүүн эрчим хүчний автоматжуулалтанд хийх санаа байгаа. Өөрөөр хэлбэл та хаанаас ч хайгаад олохгүй зүйлсийг би хийе харин та хятад инженерүүдийг биш Монгол инженерүүдээ ажлын байраар хангаарай. Ийм тохиролцоо хийхгүй бол манай төр засагт ажиллаж байгаа хүмүүсийн цалин асар бага ба ажлаа алдах эсвэл тэтгэвэртээ гарлаа л бол шууд нийгмийн эмзэг бүлэгт гэр бүлээрээ ордог нь манай бодит амьдрал юм. Миний нэг сайн таних хүн гэхэд л цагтаа төрийн сайд байсан хүн ажилгүй болсоныхоо дараахан орон гэргүй болж өлсөж, хөлдөж золгүйгээр нас барсан. Бидний цөөхөн Монголчууд дээд доодгүй бүгдээрээ ядуу ба ажлаа алдлаа бол маргаашнаас нь амь нас болон ахуй амьдрал нь баталгаагүй билээ. Иймд шударгаар байгаа юмаа хүн болгонд хүртээх арга замыг олж хүн бүрийг ажилтай болгоё, ажилтай хүн бүрийг артай болгоё. Надад итгээрэй би үүнийг хийж чадна. Таньд хураасан хөрөнгө байгаа бол та түүнийгээ үхмэл байдлаар банкинд хадгалахын оронд та инженерийн үйлдвэрлэл хийхийг сонирхоорой би таньд үнэгүй зөвлөгөө өгөх болно. Та хаанаас яаж хөрөнгөтэй болсон нь надад хамаагүй ээ, харин та миний тусламжтайгаар олон арван Монгол инженерийг ажлаар хангасан ачтан буянтан болно. Хэдийгээр одоо ард олон таныг улсын өмчийг завшигч гэж гомдовч хэдхэн жилийн дараа таныг ард олноо ажлаар хангаж, ахуй амьдралыг нь тэжээсэн ачтан хэмээн үнэлэх болно.
Би хувьдаа зарим хүмүүсийн санааг дэмждэггүй. Жишээ нь улсын өмч завшигчдаас хөрөнгийг нь хурааж улсын өмч болго гэдэг. Энэ бол худлаа сонгуульд ялах арга заль ба энэ хэзээ ч биелэх боломжгүй асуудал. Биелсэн ч ард түмэн юу ч хожихгүй харин дахиад нэг шинэ завшигчтай болно. Энэ нь парламент засаглалын үндсэн шинж чанар юм. Бид нэгэнт парламент засаглалыг сонгосон болохоор хувь заяатайгаа эвлэрч манай улсын хөрөнгийг хувааж авдаг төрийн эрх мэдэлтэн нарыг наймаа буюу импорт хийхийг нь болиулж инженерийн үйлдвэрлэл эрхлэдэг болгож чадвал Монгол хүн бүр ажилтай болж эдийн засаг маань сэргэх болно. Иймд би манай хөрөнгөтэй хүн бүрт ямар нэг байдлаар тэднийг инженерийн үйлдвэрлэл эрхэлдэг болгохын тулд өөрийн бүх хүчийг дайчилж ажиллана. Нэг хэсэг нь миний хэрэглэгч болж байхад нөгөө хэсэг нь миний нийлүүлэгч байх болно. Эцэст нь миний ч таны ч ажил үйлс бүтэж, манай Монгол инженерүүд ажилтай болно.
Яг одооноос Монгол инженер бүр дор бүрнээ өөр өөрсдийнхөө мэргэжлээр төсөл гаргагтун. Би цахилгаан автоматик болон хүчний электроник, 100А – ийн тогтмол болон хувьсах гүйдлийн контрол, радио холбоо, embedded web server, монгол хэлтэй контроллёр гэх мэтийн зүйлсийг таньд хангалттай хийж өгч чадна. Хамтарсан төслөө хийсний дараа олон нийтэд төслөө тараахад манай хөрөнгөтнүүд маань санхүүжүүлэх санал ирүүлнэ - тэр үед та хамгийн ашигтай хөрөнгө оруулагчийгаа сонгоорой эсвэл хамгийн хямд хүүтэй банкны зээлийг сонгоорой. Яг энэ үед Монгол банк хоригоо тавих нь гарцаагүй ээ. Ийм боломжийг Монгол банкиндаа гаргаж өгөхийн тулд Монгол инженер бүр шинэ бүтээл санаачилж үндэсний инженерийн үйлдвэрлэлийг хөгжүүлцгээе. Харин Монгол банк conditional offer хийх боломжтой юу? Жишээ нь дотоодын инженерүүдийн хийж байгаа зүйлсийг гаднаас импортлогч байгууллагад зээл өгсөн арилжааны банканд Монгол банкнаас зээл өгөхгүй байх буюу зөвхөн дотоодын инженержүүлэлтийг дэмждэг банканд Монгол банкнаас зээл өгөх гэх мэт аргаар дотоодын үйлдвэрлэлээ Монгол банк хамгаалж болох биш үү?
Бид цаашдаа бүхий л боломжийг хайж үндэсний үйлдвэрлэлээ хөгжүүлэх болно. Одооноос эхлээд дээд доод гэж хоёр тал болон дайсагнах хэрэггүй боллоо. Одоогийн байдлаар манайд ангийн ялгаа байгаа боловч энэ бол асуудал биш харин ч асуудлыг аль аль талдаа ашигтайгаар шийдэх болно. Ямарваа улс үндэстэний хамгийн үнэт зүйл бол үндэстэний тусгаар тогтнол. Үүнтэй харьцуулахад дотоодын маргаан юу ч биш. Би Монгол хүн бүрийг дэмжих болно. Та авилгалын алтан хараацай байсан ч би таныг дэмжинэ. Яагаад гэвэл та шоронд насаараа сууж байснаас олон арван Монгол инженерийг ажлаар хангаж дэлхийн зах зээлд электрон бараа нийлүүлэгч болвол улс оронд маань хэрэгтэй. Ингэж байж бид нийтийн хүчээр мөлхөж яваа улсаа ядаж гар дээр нь босгоё дараа нь хөл дээр нь гишгүүлье. 1992 оны Үндсэн хууль нь коммунист арга барилаар капитализм байгуулах гэсэн оролдлого тул улс орныг маань мөхлийн ирмэгт хүргэсэн. Нийгмийн хөгжлийн хуулиар бол манай авилгалын эзэд бол манай үндсэн хуулийн бүтээгдэхүүн юм. Иймд авилгалын эздийг уучилж улмаар тэднийг зөв замд хөлөө тавьж ард олноо ажлын байраар хангахад нь туслая.
Харин цаашдаа авилгалгүй, үндэсний инженержүүлэлтээ хамгаалж чаддаг тийм ардчилсан нийгэм байгуулъяа гэвэл нэн даруй шинэ Үндсэн хуультай болох явдал юм. Ийм шинэ систем зохиохыг Монгол инженер бүрт даалгаж байна. 1992 оных шиг та улс төрийн шинэ системээ ард түмэн дээрээ турших шаардлагагүй харин та миний хийсэн математик загварчлал дээр туршаарай. Би VC++ дээр үүнийг жилийн өмнө програмчласан ба GUI – тэй тул ашиглахад их хялбар. Бидэнд хэн нэгэн шударга удирдагч хэрэггүй харин шударга удирдагчийг үйлдвэрлэж чаддаг шинэ үндсэн хууль хэрэгтэй. Нийгмийн хөгжлийн хуулиар бол Үндсэн хууль буюу улс төрийн систем нь төрийн субьектүүдийг үйлдвэрлэгч машин юм. Жишээ нь Английн машин авилгалыг устгах чадвартай бол манай систем тийм чадваргүй харин найр наадам хийж хуваалцахаас өөр гарцгүй болгодог. Энэ бол цэвэр системийн шинж чанар бөгөөд тухайн хувь хүний онцлог биш гэж нийгмийн хөгжлийн хуулинд заасан байдаг. Өөрөөр хэлбэл өнөөгийн манай нийгмийн бүх бузар булай явдал нь манай Үндсэн хуулийн ач гавъяа юм. Иймд хувь хүнтэй тооцоо бодох биш үндсэн хуультайгаа тооцоо бодоцгооё Элэг нэгт Монголчуудаа!
Тэгж байж бид үндэсний инженержүүлэлтээ төрийн хамгаалалт оруулах болно.
Миний бие Англи улсад 8 жил электроникын инженерээр ажиллаж С, ассемблер хэл дээр олон програмыг яаж зэрэгцээ ажиллуулдагийг буюу RTOS (Real Time Operating System) системийг хэд хэдэн микропросессор дээр програмчлаж сурлаа. Өөрөөр хэлбэл Англи болон дэлхийн зах зээл дээр зарагдаж байгаа електроник барааг хийж сурлаа. Харин одоо Монголдоо очиж үндэснийхээ инженерүүдийг дэмжиж Монголд инженерийн хувьсгал хийх саналыг инженерийн бүх салбарын инженер нарт уриалж байна.Учир нь ерөнхий сайдын “Импортийг Орлуулах” бодлого бас ерөнхийлөгчийн “ШИНЭ ГУДАМЖ” төсөл биднийг дэмжиж улмаар биднээс тусламж хүсч байхад бид дуугүй сууж байгаа нь үнэхээр зохимжгүй явдал болоод байна. Манай ерөнхийлөгч “ШИНЭ ГУДАМЖ” төслөө “ШИНЭ ХОТ”, “ШИНЭ УЛС” төсөл болгон өргөжүүлэхийн тулд үндэснийхээ инженерүүдээс шинэ санаа шинэ бүтээл хүлээж сууна. Ийм байхад бид нойрноосоо сэрж Монголдоо инженерийн олон төрлийн төсөл зохиож ерөнхийлөгч, ерөнхий сайд нартаа өргөн барьцгаая. Мөн ерөнхий сайд маань гадаадад суугаа элчин сайд нартаа үүрэг даалгавар өгч гадаадад мэрэгжилээрээ ажиллаж буй Монгол инженерүүдийг судлуулж улмаар тэднийг нутагтаа харьж их үйлсийг бүтээхийг санал болгож байна.
Тухайлбал Лондон хотноо суугаа манай элчин сайд Б.Алтангэрэл миний ажлын байр дээр ирж танилцаад Английн электроникын үйлдвэрлэлийн дүр зургийг авч улмаар намайг Монголдоо тийм үйлдвэр байгуулахыг дэмжин туслаж байна.
Хэдийгээр манай инженерүүд одоохондоо зах зээлд эзлэх байр суурьгүй сул зогсолтын байдалд байгаа нь өөрсдийн буруугаас бус тендер нэрээр импортлогчид ба тэднийг дэмждэг манай элитүүдийн гаж дон юм. Ийм гаж дон Японд ноёрхож байсан бол Япон өдийд Монгол улсаас илүү ядуудрал нэрвэгдсэн сул дорой улс орон байх байсан гэж Японы NEC – ын ахлах инженер Steve IKEI онцлон тэмдэглэж байсан.
Би Монгол инженерүүддээ заавар зөвлөгөө өгч мөн түүнчлэн Англид байдаг бараа бүтээгдхүүнийг зохион бүтээхийг санал болгоно. Тэдний нэг хэсэг миний хэрэглэгч болж байхад нөгөө хэсэг нь миний нийлүүлэгч болох юм. Электроникын үйлдвэрлэлийн бааз суурь ингэж бүх инженерийн салбаруудын оршин тогтнох эх үндэс болж байдаг.
Жишээ нь манай хэсэг инженерүүд нано технологи ашиглаж эрчим хүч үйлдвэрлэлээ. Тэдэнд зайлшгүй хэрэгтэй автоматикуудыг би асар бага задлаар зохион бүтээж нийлүүлэх болно. Үйлдвэрлэсэн цахилгаан энергийг нь чанарын өндөр түвшинд хүргэх, доргилтын үед хүчидлээ тогтворжуулах, үүсгэгч бүрд ачааллыг жигд хувиарлах гэх зэргээр тэд нарт зайлшгүй шаардлагатай автоматикуудыг би хангалттай зохион бүтээж нийлүүлж чадна.
Бас нэг жишээ бол манай хэсэг инженерүүд түлш болон цахилгаан эрчим хүчээр ажилладаг троллейбус зохион бүтээж Казакстан Улсад нийлүүлж байна. Тэгвэл тэдний удирдлагын хэсэгийг автоматикуудыг би зохион бүтээж нийлүүлэх боломж байна. Учир нь би эсэргүүцэл конденциатор индукцлэлийн ороомог оролцсон ямарч электроникын хэлхээг програм хангамжийн аргаар яаж хийдэгийг хангалттай сурсан.
Хэрвээ та хүнсний тоног төхөөрөмжийн инженер бол та ямар нэгэн хүнсний тоног төхөөрөмж зохиогоорой би түүний чинь цахилгаан автоматжуулалтыг чинь хийж өгье. Мөн түүнчлэн таньд таний салбарын сүүлийн үеийн мэдээллийг интернетээс орчуулж өгье та Англи хэлтэй байх албагүй.
Гэх мэтээр би бүх салбарын инженерийн үйлдвэрлэлийг дэмжиж чадна.
Ер нь бидэнд мэдэхгүй чадахгүй зүйл гэж байх учиргүй ээ. Учир нь бүх төрлийн инженержүүлэлтийн анхан шатны жишээ загвар, бүх мэдээлэл интернет дээр үнэгүй байдаг бас IEEE (International Electrical Electronics Engineering) гэдэг сэтгүүл дээр бүх мэдээлэл байдаг. Энэ сэтгүүл интернэтэд тавигдсан байгаа. Зарим электрон бараа бүтээгдхүүний хийц загвар, тавил тохирууллагын тоо хэмжээг тухайн улсынх нь засагийн газрын хууль цаазаар хатуу зааж өгдөг. Тиймээс бидэнд зарим бараан дээр бэлэн ямарч үнэ төлбөргүй техникийн шийдлүүд бэлэн байна. Эдгээр хууль тогтоомж нь интернет дээр үнэгүй байдаг ба хэрэв бид тэр улс – д нь экспорт хийе гэвэл заавал тэр хуулинд заагдсан тавил тохирууллагыг тавих ёстой.
Манай инженерүүд Англи хэл мэддэг байх албагүй ээ. Энэ асуудлаар төр засаг тусгай төсөл хэрэгжүүлж би та бүхэнд бүх сүүлийн үеийн техникийг дэвшилийг олж орчуулж өгөх болно.
Эцэст нь бид электроникын хувьсгал хийж инженерийн бүх салбарын инженерийн үйлдвэрлэлийг хөгжүүлэх техникийн бүрэн боломжтой боллоо.
Гэтэл бидэнд нэг том саад гарч ирлээ.
Юу байж болох вэ?
Ойлгомжгүй юм хэн Ерөнхийлэгчийн ардчилсан төслийг эсэргүүцэж чадна гэж?
Хэн ерөнхий сайдын “Импортийг Орлууллах” бодлогыг зогсооно гэж?
Хэнч биш.
Тэгвэл юу вэ?
ҮНДЭСНИЙ ИНЖЕНЕРЖҮҮЛЭЛТИЙГ СААТУУЛАГЧ ХҮЧИН ЗҮЙЛСИЙГ УСТГАХ БОЛОМЖУУД
Энэ дугаартаа үндэсний инженержүүлэлтэнд саад болж буй олон хүчин зүйлсийн хамгийн ноцтой асуудлыг дурьдах ба дараа дараагийн цувралаараа үлдсэн бүх учир шалтгааныг толилуулах болно. Эцсийн үр дүнд нь Монголын инженерийн үйлдвэрлэл хөгжих арга замыг нээх болно. Ер нь чөлөөт зах зээлээр улс орон жамаараа өөрөө аяндаа хөгжин дэвшдэг атал манай улс маань хорвоогийн хосгүй ядууралд хүрч байгаа нь бид чөлөөт зах зээлийг анхнаас нь буруу ойлгож, буруу бодлого явуулснаас шалтгаалжээ.
Арван наймхан жилийн капитализмын түүхтэй бидэнд алдаж онох явдал байх боловч дандаа алдаа гаргаж ард түмэн дээрээ туршилт хийж байх шаардлагагүй, тэгэх ч ёсгүй гэж бодож байна. Хэдэн зуун жилийн капитализмын түүхтэй улс орноос зөв шийдлүүдийг олж сурах хэрэгтэй юм болов уу гэж бодно. Ямарч бизнес тэр дундаа бид бүхний хийх ёстой инженерийн үйлдвэрлэлийн эргэлт буюу урсгал нь банкны зээлийн хүүнээс шууд хамаардаг, гэтэл Монгол банк хүчээр зээлийн хүүг ихэсгэж инженер бидний үйл хэргийг боох бодлого явуулж байна.
Ер нь Монголчууд бид капитализмд ороод 18 жилийг элээж буй тул бид хэдэн зуун жилийн түүхтэй капиталист улс орны хажууд 10 настай балчир хүүхэд юм. АНУ, Английн их дээд сургуулиас сурсан мэдлэгээрээ улс орноо дээш нь биш доош нь газарт оршуулах бодлого явуулсаар 18 жил боллоо. Тэгвэл капитализмын хөгжлийн нууцыг их дээд сургуулиас биш АНУ, Английн инженерийн хүнд үйлдвэрлэлд 10 жил ажиллаж амьдарч байж сурдаг юм байна. Ийм хувь завшаан надад таарч би Монголоо хөгжүүлэхэд шаардлагатай бүх зүйлийг сурсанаа бурханы хишиг хэмээн баярлаж явдаг. Энэ бурханы хишигийг манай нийт ард түмэн хүртэх ёстой.
Намайг 2000 оноос 2007 он хүртэл Англид ALSTOM гэдэг Францын компанид ажиллаж байхад бид сар бүрийн эцэст эдийн засагчдийн тайлан хуралд оролцож Английн төв банк болон арилжааны банкуудын хүүний бодлогын чиг хандлага, инфляцийн түвшин компаний үр ашигт хэрхэн нөлөөлөх, мөн манай хэрэглэгч болон нийлүүлэгч нар Төв банкны бодлогын уур амьсгалд амьдрах чадвар хэр байгаа гэх мэт мэдээллийг авдаг байсан.
Хэдийгээр Англи Монголын эдийн засгийн хөгжлийн түвшин өөр боловч математик загварчлалаар батлагдсан хүний нийгмийн хууль хаана ч адилхан философитой юм.
Англи улсын төв банкны бодлого нь паундын ханш унах буюу инфляциас ердөө ч айдаггүй юм шиг санагдсан. Учир нь тэд үйлдвэрлэлээ дэмжихийн тулд паундын нийлүүлэлтийг нэмэгдүүлж паундын ханшийг £1 = $1.98 – ээс £1 = $1.41 болтол сулруулдаг. Энэ процесс нь ойролцоогоор 5 жил үргэлжилдэг. £1 = $1.4 хүрмэгц нөгөө цацсан паундууд нь амжилттайгаар эргэн төлөгддөг учир зээлийн хүү нь манай монголчуудын зүүд зэрэглээнд ч байдаггүй тийм өчүүхэн бага байдаг. Бага хүү гэдэг нь үр ашигтай ажиллахын баталгаа юм. Гэтэл манай Монгол банк хүүгээ хүчээр хатуу бодлогоор иэхсгэчихээд яаж үр ашигтай ажиллацгаа гэж хэлж байна аа.
Бидний зүүдэнд ч оромгүй бага хүүтэй зээл цацсан Английн банкууд тэр гаралтаа 5 жилийн турш буцааж авдаг ба энэ үед паундын ханш £1 = $1.4 – өөс £1 = $1.98 болтлоо өсдөг. Ингээд харахад 1998 онд паундын ханш £1 = $1.98 байснаа 2003 он гэхэд паундын ханш £1 = $1.4 болж улмаар 2008 онд паундын ханш £1 = $1.98 болсон. Гэх мэтээр паундын ханш таван жилийн давтамжаар өсч буурч байна. Mr Паундын ханшийг арван жилийн давтамжийн хурдаар харахад паундын ханш тогтвортой байнга л £1 = $1.98 байдаг юм. Үүний үр дүнд үндэсний үйлдвэрлэл өсч эдийн засгийн суурь чангардаг. Гэтэл манай ₮ маань паундын ханшийг бодвол хатуу бодлогын ачаар байнга л тогтмол байдаг. Гэтэл үүнийг сонсон Английн Элитүүд надад итгэхгүй байгаа ба тэд хэлэхдээ хэрвээ үнэн бол та нар яаж үндэсний үйлдвэрлэлээ хөгжүүлдэг юм вэ гэж гайхаж улмаар надаас тэр гайхамшигт нууцаа хэлж өгөөч гэж шахан шаардаж байна. Яагаад гэвэл тэд бодохдоо ₮ - ийн ханшаа тогтмол барьчихаад үйлдвэрлэлээ өндөр түвшинд хөгжүүлж байгаа Монгол Улс гэж бодоод үнэхээр биднийг бишрэн шүтэж гайхаж сууна. Гэтэл бид бодит байдал дээр үндэснийхээ үйлдвэрлэлээ нухчин дарчихаад хатуу бодлогоор хиймэл эдийн засгийн үзүүлэлт хийж эдийн засгийн хөгжлөө сааруулж байна.
Эсрэг тэсрэгийн хуулиар ₮ - ийг цацаж үндэснийхээ үйлдвэрлэлээ дэмжихэд ₮ - ийн ханш унах сөрөг үр дагавартай ч гэсэн 10 жилийн давтамжаар харахад ₮ - ханш маань тогтвортой байх болно. Иймд яг одоо айх юмгүй ₮ - ийг бага хүүний бодлогоор аадар бороо мэт цацаж үндэснийхээ үйлдвэрлэлээ дэмжиж ₮ - ийн ханшийг унагааж харин 5 жилийн дараа мөнгөний хатуу бодлогоор хүүг ихэсгэх бус харин цацалтын тоо хэмжээг эрс багасгах бодлогыг 5 жил хийхэд ₮ маань эргээд хэвийн ханшиндаа ортол сайжирна. Учир нь бага хүүтэй цацах учраас эргэж ирэх магадлал асар өндөр байх болно. Ингээд 10 жилийн тоймоор харахад ₮ маань тогтмол ханштай ба 10 жилийн дотор юу болох нь хэнд ч хамаагүй ба эцсийн үр дүн нь ард түмэн нь хямд зээл авч ашигтай ажиллаад арван жилийн дотор өрөө төлсөн байх юм. Ингэж капиталист эдийн засаг хөгжин дээшилдэг юм байна. Капиталист эдийн засагчид инфляциас айдаггүй юм байна. Харин ч инфляцийн хэлбэлзэл байхгүй бол эдийн засаг нь зогсонги байна гэж үздэг юм байна. Эндээс харахад манай эдийн засаг зогсонги байсан гэдгийг манай ₮ - ийн ханш сүүлийн хэдэн жилд паундыг бодоход дэндүү тогтмол байснаараа батлаж байна. Иймд манай Элитүүд Монголын эдийн засаг хөгжиж байна гэж ярьдагаа болихгүй бол гадаадын эдийн засагчдын элэг доог болно гэдгийг сануулж урьдчилан сэргийлж Монголынхоо нэрт улс төрчид элит ах нарынхаа нэр төрийг харийнхнаас хамгаалахыг хүсч байна. Шударгаар хэлэхэд бид капиталист эдийн засаг гэдгийг мэдэхгүй ба мэддэг байх ч албагүй юм. Яагаад гэвэл бидэнд капитализмын 18 – хан жилийн түүх байна. Англичууд ухаантайдаа ч биш олон зуун жилийн сүйрэл дампууралынхаа гашуун туршлагаар барьж байгуулсан оновчтой бодлого ухаалаг хуультайд л биднээс ялгаатай байгаа юм. Иймд бид тэр олон зуун жилийн аймшигт сүйрэл дампуурал дайн тулааныг нь үзэлгүйгээр тэдний түүхийг сурч ашигтай арга барилыг ашиглавал Монголчууд бид ирээдүйнхээ олон зуун жилийн сүйрэл дампуурал дайн тулааныг алгасах боломжтой юм уу гэж бодлоо.
Аж ахуйн нэгжүүдийг ашигтай ажиллуулахын тулд аль болохоор хамгийн боломжит бага хүүгээр паундын цацалтыг хийдэг. Өөр жишээ дурьдвал Францын засгийн газар том хүнд үйлдвэрүүддээ ямарч хүүгүй зээл өгч Английн хүнд үйлдвэрүүдийг эзлэн түрэмгийлэх бодлого явуулдаг. Энэ бол миний 7 жил ажилласан Англи дахь ALSTOM гэдэг Францын компани юм.
Инфляцийн хэлбэлзэл нь ердийн үед арван жилийн давтамжаар хэлбэлздэг боловч эдийн засгийн хямрал болон дайн гэх зэрэг онцгой байдлын үед паундыг хайр найргүй цацах бодлого явуулж үндэснийхээ үйлдвэрлэлийг сэргээх бодлого хэрэгжүүлдэг юм байна. Энэ нь ганц Англи биш бусад бүх улсын бодит түүх тэр бүү хэл яг өнөөдөрийн Английн түүх бидэнд ил тодоор харуулж байна.
Гэтэл манай Монгол банк маань ₮ - ийг цацахын оронд хатуу бодлого явуулж улс орноо мөхөөх гэж байгаа нь тэдний санаатай хийж байгаа үйлдэл биш харин тэднийг ийм гарцаагүй байдалд оруулсан манай элитүүдийн буруу юм.
Манай суут ухаант элитүүд маань 1990 оноос хойш ашиггүй, борлуулалтгүй гэж нэр зүүж ажиллаж байсан бүх үйлдвэрүүдийг төмөрийн хог болгож урагш нь ачуулсан. Ингэхийн оронд Маргерет Тэтчерийн аргаар улсын монопол том үйлдвэрүүдийг хувийн жижиг үйлдвэрүүдийн нийлүүлэгч болгон гадаадын импортоос хамгаалагдсан дотоодын чөлөөт өрсөлдөөнд яагаад оруулж болоогүй юм вэ?
Манай суут ухаант төр засгийн элитүүд хэлэхдээ та нар Хятадаас хямдхан хийвэл миний импортын бизнесийг ялна гэдэг. Тэд биднийг Хятадаас хямд хийхийг шаардаж байна. Тэд ойлгохдоо гадаадын зах зээлтэй өрсөлдөх чөлөөт зах зээл гэж буруу ташаарч байна. Гэтэл Азийн Бар Улсууд одоо хүртэл гадаадын импортоос хамгаалагдсан дотоодын чөлөөт өрсөлдөөнд амьдарч байна. Тэр бүү хэл хөгшин Англи Улсад энэ хуулийг Английн том үйлдвэрүүд сайн дураараа хэрэгжүүлж байна. Иймд манай төр засаг үндэснийхээ инженерийн үйлдвэрлэлийг гадаадын импортоос хамгаалдаггүй ч бид сайн дураараа өөрөө өөрсдийгөө хамгаалахыг уриалж байна.
Жишээ нь манай банкууд дохиололын системээ надаар хийлгэвэл та нар одоо байгаа шигээ нөгөөх чинь яагаад ажиллахгүй болчихов оо хэмээн бухимдах шаардлагагүй болно. Надад цахилгаан эрчим хүчний тоолуур хийх хангалттай туршлага байхад яагаад импортоор тоолуур орж ирэхийг хориод надад захиалга өгч болдоггүй юм вэ? Энэ бол Азийн Бар Улс орнуудын уламжлалт арга шүү дээ. Ер нь Монгол инженерүүдийн хийж чадах зүйлсийг яагаад засгийн газрын тэндерээр импортоор оруулж ирдэг юм вэ?
Нэг мэдэхнээ бид 18 жилийн дотор Голланд өвчтэй 100% - ын импортлогч улс болчихлоо. Бид ямарч үйлдвэрлэлгүй болохоор Монгол банк хичнээн ₮ гаргаж цацна төдий хэмжээгээр ₮ - ийн ханш унаж бид бүгд ядуурах болно. Монгол банкнаас гарсан ₮ импортын замаар орж дотоодын биш гадаадын инженерүүдийг ажлын байраар хангадаг тул ₮ - ийн ханш эргэж сайжирдаггүй. Гэтэл Английн Төв банкнаас цацсан паунд үр ашигтайгаар амжилттай эргэн ирдэг. Учир нь Английн банкууд зөвхөн дотоодын зах зээлээ дэмжсэн бизнест зээл өгдөг мөн импорт чөлөөтэй боловч Английн инженерийн үйлдвэрлэгч нар хэзээ ч импорт хийдэггүй. Бид өөрөө өөрсдөөсөө өөрсдийнхөө юмыг худалдаж авдаг ба ингэж байж л бид өөрөө өөрсдийгөө ажлын байраар хангадаг юм гэж Англи инженерүүд ярьдаг. Нэг жишээ дурьдахад 2005 онд Францын ALSTOM Англид худалдаж авсан Английн үйлдвэрүүдээ Франц руугаа нүүлгэх бодлого явуулсан боловч Англи инженерүүдийн эх оронч үзлээс болоод амжилтанд хүрээгүй. Учир нь нүүж очсон эхний хэсэг болох Motor Control – ийн үйлдвэр нь Францад очсон өдрөөсөө эхлээд орлого, захиалгаа алдаж жил болоход 1,5 сая паундын захиалгаа алдсан. Учир нь захиалагч нар нь Англи инженерүүд тул импорт хийхийг эх орноосоо урван тэрсэлсэн үндэсний дайсан хэзээ ч уучилж болшгүй хамгийн дээд хэмжээний ялтан гэж үздэг. Энэхүү алхамын ачаар олон зуун Англи инженер эх нутагтаа ажлын байраа авч үлдсэн. Хамгийн сонирхолтой нь Английн төрийн хууль биш харин Англи хүмүүсийн сэтгэхүй нь үндэсний үйлдвэрлэлээ хамгаалж байна. Гэтэл манай төр яагаад импортыг дэмжсээр байгаа юм вэ?
Японы төрөөс гадаадад ажиллаж байсан Япон инженерүүдийг Япондоо ирж юмаа хийхээс өмнө захиалга өгч ажлын байраар хангаж байсныг Английн BBC – гээр харлаа. Гэтэл манай төр намайг эхлээд юмаа хийчих дараа нь яахав Хятадаас хямд байвал захиалга өгч магадгүй гэнээ. Импортыг орлуулах төрийн бодлого байгаа хирнээ бодит байдал дээрээ яагаад хэрэгжихгүй байна вэ? Ийм төр дэлхийн түүхэнд байдаггүй болохоор манай үндэсний инженержүүлэлт сааталд ороод байгаа юм. Хэрвээ манай төр анхнаасаа импортыг хорьж өөрсдийгөө дэмждэг Азийн Баруудын уламжлалт бодлогыг хэрэгжүүлж үндэсний үйлдвэрлэлээ хөгжүүлсэн бол өнөөдөр Монгол банк ийм гарцаагүй байдалд орохгүй байх байсан. Өөрөөр хэлбэл манай элитүүдийн шүтээн болсон импорт чинь ₮ - ийн ханшийг 18 жил сульдаалаа. Сульдсан ₮ маань гадны зах зээлийн доргилтонд ямарч эсэргүүцэх чадваргүйгээр гутамшигтайгаар сөхрөн унаж Монгол банк зээлийн хүүг ихэсгэхээс өөр аргагүй арчаагүй байдалд орлоо.
Иймд импортыг тууштай хамгаалж хэрэгжүүлж байгаа төр засгийн эрх баригчидтай би шударгаар харилцан ашигтай тохиролцоо хийхийг санал болгож байна. Юу вэ гэвэл та нар тэндерээс авсан хөрөнгөөрөө өөрсдөө бүхнийг дотооддоо үйлдвэрлэж болно. Жишээ нь та эрчим хүчний тоолуурын тэндерт ялсан бол та гаднаас авалгүй өөрөө хийж болно. Та нэг оюутан хөлсөж аваарай би тэр оюутанд чинь зааж өгье. Хэрвээ хүсвэл олон нийтийн телевизээр бүх нийтэд заая. Сайн сурсан оюутнууд нь таны хүссэн бүхнийг хийж өгнө. Та импорт хийж гадаадын инженерүүдийг тэжээхийн оронд нэг ч гэсэн Монгол хүнээ тэжээх сайхан боломжийг би таньд олгож байна. Ийм замаар ч хамаагүй гадагшаа харь улс руу явж байгаа хөрөнгийг зогсоож чадвал бид үндэсний инженерийн үйлдвэрүүдтэй болно. Нэгэнт үндэсний үйлдвэрүүдтэй болчихвол Монгол банк маань Английн Төв банк шиг үр ашигтай бодлого явуулах боломжтой болж ₮ - ийг асар ихээр мөндөр мэт цацах болно. Хамгийн гол нь бид өнөөдөр яаж импортыг орлуулах оновчтой шийдлийг хамтран олох хэрэгтэй. Шуудхан хэлэхэд та бүхний импортлож сурсан бараанууд жишээ нь эрчим хүчний тоолуур гэх зэргийг би хийж таны зах зээлийг булаах хатуу сэтгэл надад байхгүй ээ учир нь надад хэд хэдэн шинэ бүтээгдэхүүн эрчим хүчний автоматжуулалтанд хийх санаа байгаа. Өөрөөр хэлбэл та хаанаас ч хайгаад олохгүй зүйлсийг би хийе харин та хятад инженерүүдийг биш Монгол инженерүүдээ ажлын байраар хангаарай. Ийм тохиролцоо хийхгүй бол манай төр засагт ажиллаж байгаа хүмүүсийн цалин асар бага ба ажлаа алдах эсвэл тэтгэвэртээ гарлаа л бол шууд нийгмийн эмзэг бүлэгт гэр бүлээрээ ордог нь манай бодит амьдрал юм. Миний нэг сайн таних хүн гэхэд л цагтаа төрийн сайд байсан хүн ажилгүй болсоныхоо дараахан орон гэргүй болж өлсөж, хөлдөж золгүйгээр нас барсан. Бидний цөөхөн Монголчууд дээд доодгүй бүгдээрээ ядуу ба ажлаа алдлаа бол маргаашнаас нь амь нас болон ахуй амьдрал нь баталгаагүй билээ. Иймд шударгаар байгаа юмаа хүн болгонд хүртээх арга замыг олж хүн бүрийг ажилтай болгоё, ажилтай хүн бүрийг артай болгоё. Надад итгээрэй би үүнийг хийж чадна. Таньд хураасан хөрөнгө байгаа бол та түүнийгээ үхмэл байдлаар банкинд хадгалахын оронд та инженерийн үйлдвэрлэл хийхийг сонирхоорой би таньд үнэгүй зөвлөгөө өгөх болно. Та хаанаас яаж хөрөнгөтэй болсон нь надад хамаагүй ээ, харин та миний тусламжтайгаар олон арван Монгол инженерийг ажлаар хангасан ачтан буянтан болно. Хэдийгээр одоо ард олон таныг улсын өмчийг завшигч гэж гомдовч хэдхэн жилийн дараа таныг ард олноо ажлаар хангаж, ахуй амьдралыг нь тэжээсэн ачтан хэмээн үнэлэх болно.
Би хувьдаа зарим хүмүүсийн санааг дэмждэггүй. Жишээ нь улсын өмч завшигчдаас хөрөнгийг нь хурааж улсын өмч болго гэдэг. Энэ бол худлаа сонгуульд ялах арга заль ба энэ хэзээ ч биелэх боломжгүй асуудал. Биелсэн ч ард түмэн юу ч хожихгүй харин дахиад нэг шинэ завшигчтай болно. Энэ нь парламент засаглалын үндсэн шинж чанар юм. Бид нэгэнт парламент засаглалыг сонгосон болохоор хувь заяатайгаа эвлэрч манай улсын хөрөнгийг хувааж авдаг төрийн эрх мэдэлтэн нарыг наймаа буюу импорт хийхийг нь болиулж инженерийн үйлдвэрлэл эрхлэдэг болгож чадвал Монгол хүн бүр ажилтай болж эдийн засаг маань сэргэх болно. Иймд би манай хөрөнгөтэй хүн бүрт ямар нэг байдлаар тэднийг инженерийн үйлдвэрлэл эрхэлдэг болгохын тулд өөрийн бүх хүчийг дайчилж ажиллана. Нэг хэсэг нь миний хэрэглэгч болж байхад нөгөө хэсэг нь миний нийлүүлэгч байх болно. Эцэст нь миний ч таны ч ажил үйлс бүтэж, манай Монгол инженерүүд ажилтай болно.
Яг одооноос Монгол инженер бүр дор бүрнээ өөр өөрсдийнхөө мэргэжлээр төсөл гаргагтун. Би цахилгаан автоматик болон хүчний электроник, 100А – ийн тогтмол болон хувьсах гүйдлийн контрол, радио холбоо, embedded web server, монгол хэлтэй контроллёр гэх мэтийн зүйлсийг таньд хангалттай хийж өгч чадна. Хамтарсан төслөө хийсний дараа олон нийтэд төслөө тараахад манай хөрөнгөтнүүд маань санхүүжүүлэх санал ирүүлнэ - тэр үед та хамгийн ашигтай хөрөнгө оруулагчийгаа сонгоорой эсвэл хамгийн хямд хүүтэй банкны зээлийг сонгоорой. Яг энэ үед Монгол банк хоригоо тавих нь гарцаагүй ээ. Ийм боломжийг Монгол банкиндаа гаргаж өгөхийн тулд Монгол инженер бүр шинэ бүтээл санаачилж үндэсний инженерийн үйлдвэрлэлийг хөгжүүлцгээе. Харин Монгол банк conditional offer хийх боломжтой юу? Жишээ нь дотоодын инженерүүдийн хийж байгаа зүйлсийг гаднаас импортлогч байгууллагад зээл өгсөн арилжааны банканд Монгол банкнаас зээл өгөхгүй байх буюу зөвхөн дотоодын инженержүүлэлтийг дэмждэг банканд Монгол банкнаас зээл өгөх гэх мэт аргаар дотоодын үйлдвэрлэлээ Монгол банк хамгаалж болох биш үү?
Бид цаашдаа бүхий л боломжийг хайж үндэсний үйлдвэрлэлээ хөгжүүлэх болно. Одооноос эхлээд дээд доод гэж хоёр тал болон дайсагнах хэрэггүй боллоо. Одоогийн байдлаар манайд ангийн ялгаа байгаа боловч энэ бол асуудал биш харин ч асуудлыг аль аль талдаа ашигтайгаар шийдэх болно. Ямарваа улс үндэстэний хамгийн үнэт зүйл бол үндэстэний тусгаар тогтнол. Үүнтэй харьцуулахад дотоодын маргаан юу ч биш. Би Монгол хүн бүрийг дэмжих болно. Та авилгалын алтан хараацай байсан ч би таныг дэмжинэ. Яагаад гэвэл та шоронд насаараа сууж байснаас олон арван Монгол инженерийг ажлаар хангаж дэлхийн зах зээлд электрон бараа нийлүүлэгч болвол улс оронд маань хэрэгтэй. Ингэж байж бид нийтийн хүчээр мөлхөж яваа улсаа ядаж гар дээр нь босгоё дараа нь хөл дээр нь гишгүүлье. 1992 оны Үндсэн хууль нь коммунист арга барилаар капитализм байгуулах гэсэн оролдлого тул улс орныг маань мөхлийн ирмэгт хүргэсэн. Нийгмийн хөгжлийн хуулиар бол манай авилгалын эзэд бол манай үндсэн хуулийн бүтээгдэхүүн юм. Иймд авилгалын эздийг уучилж улмаар тэднийг зөв замд хөлөө тавьж ард олноо ажлын байраар хангахад нь туслая.
Харин цаашдаа авилгалгүй, үндэсний инженержүүлэлтээ хамгаалж чаддаг тийм ардчилсан нийгэм байгуулъяа гэвэл нэн даруй шинэ Үндсэн хуультай болох явдал юм. Ийм шинэ систем зохиохыг Монгол инженер бүрт даалгаж байна. 1992 оных шиг та улс төрийн шинэ системээ ард түмэн дээрээ турших шаардлагагүй харин та миний хийсэн математик загварчлал дээр туршаарай. Би VC++ дээр үүнийг жилийн өмнө програмчласан ба GUI – тэй тул ашиглахад их хялбар. Бидэнд хэн нэгэн шударга удирдагч хэрэггүй харин шударга удирдагчийг үйлдвэрлэж чаддаг шинэ үндсэн хууль хэрэгтэй. Нийгмийн хөгжлийн хуулиар бол Үндсэн хууль буюу улс төрийн систем нь төрийн субьектүүдийг үйлдвэрлэгч машин юм. Жишээ нь Английн машин авилгалыг устгах чадвартай бол манай систем тийм чадваргүй харин найр наадам хийж хуваалцахаас өөр гарцгүй болгодог. Энэ бол цэвэр системийн шинж чанар бөгөөд тухайн хувь хүний онцлог биш гэж нийгмийн хөгжлийн хуулинд заасан байдаг. Өөрөөр хэлбэл өнөөгийн манай нийгмийн бүх бузар булай явдал нь манай Үндсэн хуулийн ач гавъяа юм. Иймд хувь хүнтэй тооцоо бодох биш үндсэн хуультайгаа тооцоо бодоцгооё Элэг нэгт Монголчуудаа!
Тэгж байж бид үндэсний инженержүүлэлтээ төрийн хамгаалалт оруулах болно.
20:05 |
Изменить сообщение
“Түмний зорилт
Төрийн менежмент” цуврал
-->
2012 оны 09-р сарын 24 өдөр, 12 цаг 00 минутад нийтлэсэн
“Хэлчихвэл хэвдэх
Хэлэхгүй бол цээж эвдэх”
энэ асуудлыг дахин дахин нурших минь хувийн хэрэг биш үндэсний хувь заяаны хэрэг юм шүү!
Монгол Улсын Хөдөлмөрийн Баатар, Соёлын Гавьяат зүтгэлтэн, сэтгүүлч, зохиолч, доктор Лодонгийн Түдэв
Төрийн менежмент” цуврал
-->
Монгол улсын болгоомжлох ёстой зүйлс буюу
төрийн “хар хайрцагны” бодлого
Гадаад харилцаанд:
1. Олон улсын байгууллагуудтай явуулж байгаа үйл ажиллагаанд хэт нэг талыг барьсан бодлогогүй алхам хийх
2. Нэгдэн орсон гэрээ, конвенцуудын заалт, шаардлагыг зөрчих
3. Хөрш орнууд болох ОХУ, БНХАУ-тай тогтоосон харилцаанд харилцан ашигтай хамтран ажиллах зарчмаасаа ухрах, тэдний эрх ашигт илт харшилсан үйл ажиллагаа явуулахгүй байх
4. Бусад улсуудтай өндөр түвшний найрамдал, харилцан ойлголцсон идэвхтэй бодлого явуулах
5. Бүс нутагтаа болон дэлхийд үлгэр жишээч, хүндэтгэхгүй байхын аргагүй, атаархам сайхан улс, ард түмэн болох зорилтоос ухрахгүй, бүх талын санаачлагатай байх
6. Даяарчлалд баримтлах монгол улсын бодлого одооноос нэн тодорхой болсон байх шаардлага тавигдаж байна.
7. Дайн, терроризмыг санаачилсан, өөгшүүлсэн, яс хаясан алхам хэзээ ч хийхгүй байх.
8. Хэт үндсэрхэг үзэл гаргахгүй байх. /Нацизм, неонацизм/
9. Цөмийн болон ердийн зэвсэглэлээр хөөцөлдөхгүй байх.
10. Төрийн цэргийн бодлого ойлгомжтой ил тод байх
11. Хар тамхи, мансуурлын бодисын бүх төрлийн харилцаанд орохоос болгоомжлох.
12. Мафийн сүлжээтэй холбогдсон аливаа бодлого, үйл ажиллагаанд төр, иргэд оролцохоос болгоомжлох
Улс төрд:
1. “Тэглэх” хувилбарыг сонгох нь зөв үү?
2. Нийгмийн зөвшилцлөө алдаж бүлгийн эрх ашиг болох намын эрх ашиг хэмээх тугийн дор ардчилалын үнэт зүйлсээс ухрах, түүгээр уламжилсан үйл ажиллагаа явуулах, хувь хүний амбиц-д хөтлөгдөх;
3. Ардчилалаас ухарч тоталитар дэглэмд хальтиран орох./ Нэг хүний юм уу нам, бүлэглэлийн эрх ашгийн засаглал/
4. Парламентийн засаглалын хэлбэрээс ухрахаас.
5. Олон намын тогтолцооноос ухрах, мөн уг тогтолцоог хэт давруулж ард түмнийг талцуулах, хагалан бутаргах бүх оролдлогууд. Намуудыг гишүүнчлэлгүй болгох шаардлагатай байгаа.
6. Түүх, уламжлалыг алдах, зорилготой гуйвуулах бодлогод өртөх
7. Монгол хэлний дархан байдал алдагдах, үгс хэрэглэгдэхгүй мартагдах, утга нь хувирах, үгийн сан ядуурах, орчуулах боломжтой гадаад үг хэллэг орчуулагдахгүй шууд орж ирэх, монгол үг, хэллэг гадаад үг хэллэгээр орлуулагдаж хэвших, үндэсний бичгийн хэл, найруулгын баялаг уламжлал орхигдох, монголчууд “буруу ярьж, зөв ойлгодог” гэдэг хайхрамжгүй байдал газар авахаас сэрэмжлэх
8. Монголын ард түмний болон үндэстэн ястны урлаг, соёл устаж үгүй болох, саармагжих, Монгол улс монгол хэл, соёлтны өлгий-цөм нь байх бодлого алдагдах
9. Шашны болгоомжгүй алхамуудыг өргөн явуулж шашнаар улс үндэстнээ талцуулах
10. Орон нутаг, үндэстэн ястны салан тусгаарлах бодлого
11. Авилгал, хээл хахууль гарах, хавтгайрахаас сэрэмжлэх, таслан зогсоох, түүнээс болж олон улс, ард иргэдийн дунд алдагдсан засаглалын нэр хүндийг сэргээх
12. Үндсэн хуулийг ард түмний санал асуулгагүйгээр өөрчлөх, шинэчлэх, батлах, бүлэглэлийн ба дэд хүчний засаглалын эрхийг нэмэгдүүлэх зорилгоор санаатай оруулсан өөрчлөлтийг мөрдүүлэх.
13. Үндсэн хуульд харшилсан аливаа хууль, тогтоол, шийдвэр гаргах, үндсэн хуулийн бус аргаар ямар нэг асуудлыг шийдэх, бусад хууль, шийдвэрийг үндсэн хуулийн үзэл баримтлал, заалтын эсрэг хэрэглэх, хуулийг мушгин тайлбарлах
14. Хүний эрх, эрх чөлөөг бүх талаар зөрчих
15. Хэлмэгдүүлэлт
16. Аль ч улсад өөрийн иргэдийн эрх ашгийг хуулийн хүрээнд хамгаалах
17. Улс төрийн болон зохион байгуулалттай аллага, хүчирхийлэл гарах, эзэн холбогдогч нь тодрохгүй шудрага байдал алдагдах, ард иргэдээ айдаст автуулах
18. Хэвлэлийн эрх чөлөөг хааж боох, сэтгүүлчдийг хэвлүүлсэн материал, бэлтгэсэн сурвалжлагынх нь төлөө барьж хорих, дарамтлах, худалдаж авах, хэвлэл мэдээлэлийн хэрэгслэлээр бусдын эрхийг зөрчих.
19. Төрөл бүрийн үзэн ядалтыг дэвэргэх
20. Төрийн эрхийг хуйвалдаанаар авах, төрийн эргэлт хийх
21. Гадаад улсуудад эх орныхоо газар нутгаас таслуулан алдах, түрээсэнд олон жилээр өгөх, хил хамгаалалын бодлого, хөрш улсуудтайгаа хамтарч ажиллах ажиллагааг алдахаас болгоомжлох
22. Жагсаал цуглааны үеэр аливаа мөргөлдөөн гарах, хүчээр дарах оролдлого газар авах 23. Нээлттэй байдал алдагдахаас
24. Бүх засаглалд тавих хяналтын тогтолцоо алдагдах
25. Хууль жигд мөрдөгдөхгүй ялгавартай байдал тогтох.
26. Иргэдийн үг үнэгүйдэх, шийдвэр гаргах түвшинд хүрэхээ болих
27. Иргэдийн санал, хүсэлт, гомдол шийдэгдэхгүй байх
28. Сонгуулийн систем буруу тогтох, аливаа хүчинд ашиглагдах бололцоог олгох
29. Төлөөлөлийн ардчилалаар сонгогдсон засаглалын бүтцийн хийх ажил, хугацаа, зарцуулах хөрөнгө нь тодорхойгүй, тайлагнах тогтолцоо алдагдах
30. Ажлаа хийж чадахгүй байгаа буюу хувийн ашиг сонирхолд хөтлөгдсөн удирдах ба гүйцэтгэх ажилтанг эргүүлэн татах тогтолцоо бүрдэхгүй, эргүүлэн татагдахгүй цаг алдах, гэмт үйлдэл, булхайгаа нуух бололцоо олгох
31. Засаглалын удирдлагын дээд түвшингийн бүх албан тушаалд амьдралын туршлагагүй залуу хүнийг томилохгүй байх, нас заах. /эрэгтэй 60 нас, эмэгтэй 55 нас/
32. Залуу мэрэгжлийн боловсон хүчнийг чөлөөтэй өрсөлдүүлэх, шат дараалсан албан тушаалуудаар дадлагажуулах, хариуцлагатай алба хашиж сургах
33. Боловсон хүчний сонголт, уламжлал, хангалтын тогтолцоо алдагдах
34. Засаглалын бодлого, үйл ажиллагааны залгамж шинж чанар алдагдах
35. Төрийн нууц алдагдах.
36. Аливаа гамшгаас ард иргэд, тэдний өмч хөрөнгийг хамгаалах нөөц, арга, хэрэгслэлийн бэлтгэл сулрах
Эдийн засагт:
1. Гадны улс, бүлэглэлийн эдийн засгийн эрхшээл, дарамт шахалтад орохоос
2. Дааж давшгүй, бодлогогүй их өр тавих
3. Иргэдийн эдийн засгийн эрх чөлөө хязгаарлагдах, өмч хөрөнгөтэй болох, өсөж дэвжих эрх нь бодит байдлаар хангагдахгүй байх
4. Байгалийн баялаг, ашигт малтмалын ордуудыг ард түмэн, монгол улсдаа ашиггүйгээр ашиглуулах, цөлмүүлэх
5. Байгал орчин бохирдохоос
6. Цөлжилт
7. Ус, түүний хангамж, үр дүнтэй ашиглалтын бодлого, бохирдол
8. Ой, ургамлын бүрхэвчийн төрөл, зүйл ховордох, устах, зохист байдалд нөлөөлөхөөс
9. Ан амьтны төрөл, зүйл ховордох, устах
10. Гадаад орноос ургамал, амьтан, шавьж зэрэг орж ирэн үржиж, байгал, эколог, иргэдийн амьдрал, амьжиргаанд сөргөөр нөлөөлөхөөс
11. Хувийн хэвшлийн эдийн засгаас татгалзахаас
12. Иргэдээ ядуурахаас
13. Иргэдээ гадаад, дотоодын олигархи хүчин, бүлэглэлийн эрх ашгийн золиос болохоос хамгаалах үүрэгтэй
14. Инфляцийг хөөрөгдөх, девальвацид үндэсний валютаа барьж өгөх, дотоод үйлдвэрлэлийг нийтэд нь гадаад валютаар санхүүжүүлэх,
15. Улсын валют, санхүүгийн нөөцгүй болох, нөөц нэмэгдүүлэх чадваргүй болох
16. Банк, санхүүгийн системээ хямруулах, дампууруулах, гадаадын оролцоонд алдах
17. Биржийг олон улсын хэмжээнд үйл ажиллагаа явуулж сургах, тогтвортой үйл ажиллагаатай, нэр хүндтэй болгох, хувьцааны ноогдол ашгийг хувьцаа эзэмшигчиддээ тараахгүй хувьцаа худалдан авч хөрөнгөө өсгөх бололцоог иргэддээ олгохгүй байхаас сэргийлэх, хяналтын багцыг тооцоогүй алдах.
18. Даатгалын үйлчилгээг ард иргэдэд наалдацтай болгон хөгжүүлэх, эрсдлийг сэргийлэх, даван туулахад салшгүй хань нь болгох бодлоготой үйл ажиллагаа явуулах
19. Улсын болон төсвийн хөрөнгийг үр бүтээлгүй, алсыг хараагүй зүйлд зарцуулах, хуулинд хөрөнгө захиран зарцуулах эрх мэдэлгүйгээр заасан функцэд хөрөнгө зарцуулах эрх олгох, хөрөнгө төлөвлөх, зарцуулах, тайлагнах шат дараалсан үйл ажиллагааг хийхгүй, эцсийн үр дүнг тайлагнахгүй орхих, хяналт шалгалтын механизмыг нь авч хаях, ажиллуулахгүй байлгах, баримт материалыг бүрдүүлэхгүй байх, материалыг засварлах, хуурамч бүрдүүлэх, устгах
20. Алсыг харсан нэн хэрэгтэй зүйлд хөрөнгийн бололцоо гаргахаас татгалзах
21. Төрийн татварын бодлогын өнөө ба ирээдүй тодорхой байх
22. Тогтмол цалингаар ажиллагсдын цаг, оюуны хүч, хөдөлмөрийг боомилон барьж идэвхтэй ажиллах, урам зоригийг мохоохоос
23. Жирийн ажиллагсад цалингаараа хангалттай амьдрах, өсөж дэвжих нөхцөл бүрдэх бололцоогүй байхаас
24. Үйлдвэрлэл хөгжүүлэх бодлогогүйгээс хөгжихгүй байх, хөгжил саарах
25. Түүхий эд, эрдэс баялагийг алсын бодлоготой өндөр технологиор боловсруулахаас татгалзаж тухайн үеийн ашиг хөөж түүхийгээр нь гадагш гаргах
26. Бренд бүтээгдэхүүний тоо цөөрөх, шинэ бүтээгдэхүүн гарахаа болих
27. Иргэдээ гадаад зах зээлээс мөнгө олж сургах
28. Экспорт нэмэгдүүлэх
29. Импорт орлуулах, багасгах
30. Гадаадын хөрөнгө оруулалтыг ямар чиглэлээр, юунд, хэзээ, ямар хэмжээтэй оруулах чиглэл бодлоготой байх
31. Монголчууд өөрсдөө хангалттай хийж болох салбарт гадаадынхныг хэтэрхий оруулж валютын нөөцөө өөрийн нутаг дээр гадагш алдахаас
32. Төрөл бүрийн үйлчилгээг олон улсын түвшинд хүргэн хөгжүүлэх, үйлчилгээ, боловсрол, эмнэлгийн үйлчилгээг экспортолж сурах
33. Аялал жуулчлалыг хөгжлийн нэг гарц болгох
34. Чанаргүй ба хуурамч бүтээгдэхүүнийг бүх талын аргаар зах зээлээс шахах бодлого алдагдах
35. Хүнсний аюулгүй байдал алдагдах
36. Шинээр сэтгэх сэтгэлгээ хааж боогдох, дэмжлэг авахгүй байх
37. Дэд бүтцийн хөгжил хоцрогдох, ачаалалаа даахаа байх, аюул осолгүй байдал нь алдагдах 38. Дэд бүтэц аливаа байдлаар бусдын хараат болох, монополийн эрхшээлд орох
39. Бүсчилсэн хөгжлийн үзэл баримтлалыг бодит байдалд нь хэрэгжүүлж төвлөрлийг сааруулж, шаардлагагүй жижиг суурин газруудыг нэгтгэн хөгжүүлэх
40. Аливаа бүтээгдэхүүн, ажил үйлчилгээний үнийг зохиомлоор хөөрөгдөх, захиргааны аргаар барих
41. Шатахууны хэрэглээгээ хангаж чадахгүй болохоос сэргийлж түүнийг дотоодын нөөц бололцоогоор хангах, орлуулах
42. Тээврийн хэрэгслэл, түүний сэлбэгийг үйлдвэрлэх бодлого алдагдаж бусдаас хараат байдалд орох
43. Үйлдвэрлэлийн хэрэгслэлийн үйлдвэрлэл хоцрогдох
44. Эдийн засаг, техник, технологийн нууц алдагдах
45. Цөмийн болон химийн, халдварт хог хаягдал байгаль орчин, хүн, амьтанд нөлөөлөх
46. Төвлөрөл хэтэрч хотууд дампуурах, бодлого алдагдах
47. Хөдөөгийн хүмүүс орон нутагт амьдрахаас залхах, амьдралд нь хөдөө амьдарч байгаа байдал нь тэвчиж болохгүйгээр нөлөөлдөггүй байлгах
48. Хөдөө орон нутаг эзэнгүйдэх
Нийгмийн бодлогын тухайд:
1. Төрөлт буурах, эхийн ба нярайн эндэгдэл
2. Монгол хүний гений фонд устах, гадны хэт нөлөөлөлд автагдахаас болгоомжлох
3. Монгол иргэдийг гадагш алдах, цагаачлах байдлыг гаргахгүй байх, бууруулах нөхцөл бүрдүүлэхийн тулд амьжиргааны эх үүсвэр, ажлын байр, орлогын хэмжээг эрс нэмэгдүүлэх бүх бололцоогоо ашиглах
4. Хот, хөдөө, хотын төвийн, захын гэж ялгаварлалгүйгээр иргэдээ тохилог орон сууцаар хангах цогц бодлого явуулах
5. Монгол гэр бүлийг бүх талаар дэмжих төрийн бодлого явуулах
6. Архидалтыг нөлөөлж болох бүх аргаар багасгах
7. Гэмт хэрэг гарах шалтгаан нөхцлийг судалж, түүнийг дорвитой бууруулах
8. Осол аваараас иргэдээ урьдчилан сэргийлж сургах
9. Монгол улсын иргэдийн дундаж наслалт буурахаас сэргийлэх
10. Халдварт болон нийгмийн халдварт өвчин, суурь өвчнүүдийн тархалтыг хязгаарлан барих 11. Эмийн бодлого алдагдах
12. Эмчилгээ, оношлогоонд боловсон хүчин, багаж төхөөрөмж, мэдлэг, арга барилын хоцрогдол гарах
13. Иргэдийн сурч боловсрох эрх хангагдахгүй байх
14. Боловсролын үнэлэмж, түүний иргэдийн амьдралд нөлөөлөх байдал буурах
15. Монгол иргэдийг мэрэгжил, боловсрол, мэдлэг, чадварын хувьд олон улсын түвшинд ажиллах чадвартай болгох
16. Мэргэжлийн англи хэлийг сурах явдлыг хөхүүлэн дэмжих
17. Интернет, компьютер хэрэглээг дэмжих, түүнийг сурах, хөгжих, ажиллахдаа чөлөөтэй хэрэглэж сургах
18. Outsourcing, ялангуяа техник, технологийн оutsourcing
Д.Жамц: Үүнийг миний бие 1998 онд анх нооргийг нь гар бичмэлээр тэхдээ картын аргыг хэрэглэн өгүүлбэр бүрийг тус бүрд нь жижиг туузан цаасан дээр бичээд ангилж, жагсаалт үүсгэх гэж оролдож байхдаа бид өдөр бүр ямар олон зүйлийг сэтгэлийнхээ гүнд бодож, тээж, хайрлаж, харамлаж, нандигнаж явах хэрэгтэй юм бэ? гэж дуу алдсан даа. Монгол хүн бүр санамсартай ба санамсаргүйгээр алдахгүйн тулд төрөө цээжиндээ тээж явах учиртай юм. Өдөр бүр түүнийгээ гаргаж үзэж, бохирдсон, хэлтийсэн тохиолдол болгоныг сэтгэлээ гаргаж хамтдаа засаж, түүндээ сэтгэлийн таашаал авах хэрэгтэй. Үүнийг иргэн, идэвхтэй иргэд хэмээнэ. Хаанаас ч юм нэг "сайн эр" гарч ирээд эндээс яв холд, эсвэл мөнгөө төл гээд хөөж эхэлбэл таны дуу сулраад, дургүй нь хүрээд л явчихна биз дээ. Тийм байлгахгүйн төлөө хэлэхээ ч хэлнэ, хийхээ ч хийнэ, хийхээс ч өөр аргагүй.
Дөрвөн улиралд нь дураараа нүүх нутагтай, хиргүй тунгалаг цайлган миний ард түмэн минь. Аль ч голынх нь хөвөөн дээрээс агь таана цэцэг үнэртсэн сайхан даа сайхан..., дэндүү сайхан..., өгүүлж дуусашгүй тансаг сайхан.... Би эх оронтой хүн.
_______________________________________________________________________________төрийн “хар хайрцагны” бодлого
Орчин үеийн Монголчууд бид эцэг өвгөдийнхөө эрт дээр үеэс мөрдөж ирсэн төр ба засаглалын хоорондын эрс ялгаатай ойлголтыг өнөө үед “төр- засаг” хэмээх холбоо үг болгож түүнийгээ төлөөлөлөөр засгийн эрх барьж байгаа намуудын дээд удирдлагаас төрсөн хэдэн хүмүүсээр төлөөлүүлж ойлгодог буруу ойлголттой болжээ. Уг нь Монгол улсын төр гэдэг нь бүх ард түмэн, газар нутаг, байгалийн, эрдсийн, ургамал, амьтны баялаг, оюуны өмч, түүх, уламжлал, хэл, соёл, урлаг, олон улсын байгууллагууд, бусад улсуудтай тогтоосон харилцаа, засаглал, үйлдвэрлэл, үйлчилгээ, хүн амын эрүүл мэнд, боловсрол, амьжиргаа зэрэг бүх зүйлс тэдний хоорондын харилцаа гэж ойлгогдох ёстой маш өргөн ойлголт юм.Тийм ч учраас монгол түмэн маань “Төрийн сүлд өршөө!” гэж залбирч заншсан уламжлалтай ард түмэн. Тэгэхээр төрийн “хар хайрцагны” бодлого гэдэг нь Монгол улсын бүхий л сүнс харилцаануудын хэзээ ч алдаж, хувиргаж, худалдаж үл болох зарчмын бодлогуудын цогц билээ! Үүнийг авч явах ард түмэн нь нийгмийн зохицлыг бүхнээс түрүүнд тавьж чадвал бидэнд хүрч чадахгүй өндөрлөг гэж байхгүй! Тэгвэл бид юун дээр болон юугаа алдахаас байнга болгоомжилж байх вэ?! гэвэл:
Гадаад харилцаанд:
1. Олон улсын байгууллагуудтай явуулж байгаа үйл ажиллагаанд хэт нэг талыг барьсан бодлогогүй алхам хийх
2. Нэгдэн орсон гэрээ, конвенцуудын заалт, шаардлагыг зөрчих
3. Хөрш орнууд болох ОХУ, БНХАУ-тай тогтоосон харилцаанд харилцан ашигтай хамтран ажиллах зарчмаасаа ухрах, тэдний эрх ашигт илт харшилсан үйл ажиллагаа явуулахгүй байх
4. Бусад улсуудтай өндөр түвшний найрамдал, харилцан ойлголцсон идэвхтэй бодлого явуулах
5. Бүс нутагтаа болон дэлхийд үлгэр жишээч, хүндэтгэхгүй байхын аргагүй, атаархам сайхан улс, ард түмэн болох зорилтоос ухрахгүй, бүх талын санаачлагатай байх
6. Даяарчлалд баримтлах монгол улсын бодлого одооноос нэн тодорхой болсон байх шаардлага тавигдаж байна.
7. Дайн, терроризмыг санаачилсан, өөгшүүлсэн, яс хаясан алхам хэзээ ч хийхгүй байх.
8. Хэт үндсэрхэг үзэл гаргахгүй байх. /Нацизм, неонацизм/
9. Цөмийн болон ердийн зэвсэглэлээр хөөцөлдөхгүй байх.
10. Төрийн цэргийн бодлого ойлгомжтой ил тод байх
11. Хар тамхи, мансуурлын бодисын бүх төрлийн харилцаанд орохоос болгоомжлох.
12. Мафийн сүлжээтэй холбогдсон аливаа бодлого, үйл ажиллагаанд төр, иргэд оролцохоос болгоомжлох
Улс төрд:
1. “Тэглэх” хувилбарыг сонгох нь зөв үү?
2. Нийгмийн зөвшилцлөө алдаж бүлгийн эрх ашиг болох намын эрх ашиг хэмээх тугийн дор ардчилалын үнэт зүйлсээс ухрах, түүгээр уламжилсан үйл ажиллагаа явуулах, хувь хүний амбиц-д хөтлөгдөх;
3. Ардчилалаас ухарч тоталитар дэглэмд хальтиран орох./ Нэг хүний юм уу нам, бүлэглэлийн эрх ашгийн засаглал/
4. Парламентийн засаглалын хэлбэрээс ухрахаас.
5. Олон намын тогтолцооноос ухрах, мөн уг тогтолцоог хэт давруулж ард түмнийг талцуулах, хагалан бутаргах бүх оролдлогууд. Намуудыг гишүүнчлэлгүй болгох шаардлагатай байгаа.
6. Түүх, уламжлалыг алдах, зорилготой гуйвуулах бодлогод өртөх
7. Монгол хэлний дархан байдал алдагдах, үгс хэрэглэгдэхгүй мартагдах, утга нь хувирах, үгийн сан ядуурах, орчуулах боломжтой гадаад үг хэллэг орчуулагдахгүй шууд орж ирэх, монгол үг, хэллэг гадаад үг хэллэгээр орлуулагдаж хэвших, үндэсний бичгийн хэл, найруулгын баялаг уламжлал орхигдох, монголчууд “буруу ярьж, зөв ойлгодог” гэдэг хайхрамжгүй байдал газар авахаас сэрэмжлэх
8. Монголын ард түмний болон үндэстэн ястны урлаг, соёл устаж үгүй болох, саармагжих, Монгол улс монгол хэл, соёлтны өлгий-цөм нь байх бодлого алдагдах
9. Шашны болгоомжгүй алхамуудыг өргөн явуулж шашнаар улс үндэстнээ талцуулах
10. Орон нутаг, үндэстэн ястны салан тусгаарлах бодлого
11. Авилгал, хээл хахууль гарах, хавтгайрахаас сэрэмжлэх, таслан зогсоох, түүнээс болж олон улс, ард иргэдийн дунд алдагдсан засаглалын нэр хүндийг сэргээх
12. Үндсэн хуулийг ард түмний санал асуулгагүйгээр өөрчлөх, шинэчлэх, батлах, бүлэглэлийн ба дэд хүчний засаглалын эрхийг нэмэгдүүлэх зорилгоор санаатай оруулсан өөрчлөлтийг мөрдүүлэх.
13. Үндсэн хуульд харшилсан аливаа хууль, тогтоол, шийдвэр гаргах, үндсэн хуулийн бус аргаар ямар нэг асуудлыг шийдэх, бусад хууль, шийдвэрийг үндсэн хуулийн үзэл баримтлал, заалтын эсрэг хэрэглэх, хуулийг мушгин тайлбарлах
14. Хүний эрх, эрх чөлөөг бүх талаар зөрчих
15. Хэлмэгдүүлэлт
16. Аль ч улсад өөрийн иргэдийн эрх ашгийг хуулийн хүрээнд хамгаалах
17. Улс төрийн болон зохион байгуулалттай аллага, хүчирхийлэл гарах, эзэн холбогдогч нь тодрохгүй шудрага байдал алдагдах, ард иргэдээ айдаст автуулах
18. Хэвлэлийн эрх чөлөөг хааж боох, сэтгүүлчдийг хэвлүүлсэн материал, бэлтгэсэн сурвалжлагынх нь төлөө барьж хорих, дарамтлах, худалдаж авах, хэвлэл мэдээлэлийн хэрэгслэлээр бусдын эрхийг зөрчих.
19. Төрөл бүрийн үзэн ядалтыг дэвэргэх
20. Төрийн эрхийг хуйвалдаанаар авах, төрийн эргэлт хийх
21. Гадаад улсуудад эх орныхоо газар нутгаас таслуулан алдах, түрээсэнд олон жилээр өгөх, хил хамгаалалын бодлого, хөрш улсуудтайгаа хамтарч ажиллах ажиллагааг алдахаас болгоомжлох
22. Жагсаал цуглааны үеэр аливаа мөргөлдөөн гарах, хүчээр дарах оролдлого газар авах 23. Нээлттэй байдал алдагдахаас
24. Бүх засаглалд тавих хяналтын тогтолцоо алдагдах
25. Хууль жигд мөрдөгдөхгүй ялгавартай байдал тогтох.
26. Иргэдийн үг үнэгүйдэх, шийдвэр гаргах түвшинд хүрэхээ болих
27. Иргэдийн санал, хүсэлт, гомдол шийдэгдэхгүй байх
28. Сонгуулийн систем буруу тогтох, аливаа хүчинд ашиглагдах бололцоог олгох
29. Төлөөлөлийн ардчилалаар сонгогдсон засаглалын бүтцийн хийх ажил, хугацаа, зарцуулах хөрөнгө нь тодорхойгүй, тайлагнах тогтолцоо алдагдах
30. Ажлаа хийж чадахгүй байгаа буюу хувийн ашиг сонирхолд хөтлөгдсөн удирдах ба гүйцэтгэх ажилтанг эргүүлэн татах тогтолцоо бүрдэхгүй, эргүүлэн татагдахгүй цаг алдах, гэмт үйлдэл, булхайгаа нуух бололцоо олгох
31. Засаглалын удирдлагын дээд түвшингийн бүх албан тушаалд амьдралын туршлагагүй залуу хүнийг томилохгүй байх, нас заах. /эрэгтэй 60 нас, эмэгтэй 55 нас/
32. Залуу мэрэгжлийн боловсон хүчнийг чөлөөтэй өрсөлдүүлэх, шат дараалсан албан тушаалуудаар дадлагажуулах, хариуцлагатай алба хашиж сургах
33. Боловсон хүчний сонголт, уламжлал, хангалтын тогтолцоо алдагдах
34. Засаглалын бодлого, үйл ажиллагааны залгамж шинж чанар алдагдах
35. Төрийн нууц алдагдах.
36. Аливаа гамшгаас ард иргэд, тэдний өмч хөрөнгийг хамгаалах нөөц, арга, хэрэгслэлийн бэлтгэл сулрах
Эдийн засагт:
1. Гадны улс, бүлэглэлийн эдийн засгийн эрхшээл, дарамт шахалтад орохоос
2. Дааж давшгүй, бодлогогүй их өр тавих
3. Иргэдийн эдийн засгийн эрх чөлөө хязгаарлагдах, өмч хөрөнгөтэй болох, өсөж дэвжих эрх нь бодит байдлаар хангагдахгүй байх
4. Байгалийн баялаг, ашигт малтмалын ордуудыг ард түмэн, монгол улсдаа ашиггүйгээр ашиглуулах, цөлмүүлэх
5. Байгал орчин бохирдохоос
6. Цөлжилт
7. Ус, түүний хангамж, үр дүнтэй ашиглалтын бодлого, бохирдол
8. Ой, ургамлын бүрхэвчийн төрөл, зүйл ховордох, устах, зохист байдалд нөлөөлөхөөс
9. Ан амьтны төрөл, зүйл ховордох, устах
10. Гадаад орноос ургамал, амьтан, шавьж зэрэг орж ирэн үржиж, байгал, эколог, иргэдийн амьдрал, амьжиргаанд сөргөөр нөлөөлөхөөс
11. Хувийн хэвшлийн эдийн засгаас татгалзахаас
12. Иргэдээ ядуурахаас
13. Иргэдээ гадаад, дотоодын олигархи хүчин, бүлэглэлийн эрх ашгийн золиос болохоос хамгаалах үүрэгтэй
14. Инфляцийг хөөрөгдөх, девальвацид үндэсний валютаа барьж өгөх, дотоод үйлдвэрлэлийг нийтэд нь гадаад валютаар санхүүжүүлэх,
15. Улсын валют, санхүүгийн нөөцгүй болох, нөөц нэмэгдүүлэх чадваргүй болох
16. Банк, санхүүгийн системээ хямруулах, дампууруулах, гадаадын оролцоонд алдах
17. Биржийг олон улсын хэмжээнд үйл ажиллагаа явуулж сургах, тогтвортой үйл ажиллагаатай, нэр хүндтэй болгох, хувьцааны ноогдол ашгийг хувьцаа эзэмшигчиддээ тараахгүй хувьцаа худалдан авч хөрөнгөө өсгөх бололцоог иргэддээ олгохгүй байхаас сэргийлэх, хяналтын багцыг тооцоогүй алдах.
18. Даатгалын үйлчилгээг ард иргэдэд наалдацтай болгон хөгжүүлэх, эрсдлийг сэргийлэх, даван туулахад салшгүй хань нь болгох бодлоготой үйл ажиллагаа явуулах
19. Улсын болон төсвийн хөрөнгийг үр бүтээлгүй, алсыг хараагүй зүйлд зарцуулах, хуулинд хөрөнгө захиран зарцуулах эрх мэдэлгүйгээр заасан функцэд хөрөнгө зарцуулах эрх олгох, хөрөнгө төлөвлөх, зарцуулах, тайлагнах шат дараалсан үйл ажиллагааг хийхгүй, эцсийн үр дүнг тайлагнахгүй орхих, хяналт шалгалтын механизмыг нь авч хаях, ажиллуулахгүй байлгах, баримт материалыг бүрдүүлэхгүй байх, материалыг засварлах, хуурамч бүрдүүлэх, устгах
20. Алсыг харсан нэн хэрэгтэй зүйлд хөрөнгийн бололцоо гаргахаас татгалзах
21. Төрийн татварын бодлогын өнөө ба ирээдүй тодорхой байх
22. Тогтмол цалингаар ажиллагсдын цаг, оюуны хүч, хөдөлмөрийг боомилон барьж идэвхтэй ажиллах, урам зоригийг мохоохоос
23. Жирийн ажиллагсад цалингаараа хангалттай амьдрах, өсөж дэвжих нөхцөл бүрдэх бололцоогүй байхаас
24. Үйлдвэрлэл хөгжүүлэх бодлогогүйгээс хөгжихгүй байх, хөгжил саарах
25. Түүхий эд, эрдэс баялагийг алсын бодлоготой өндөр технологиор боловсруулахаас татгалзаж тухайн үеийн ашиг хөөж түүхийгээр нь гадагш гаргах
26. Бренд бүтээгдэхүүний тоо цөөрөх, шинэ бүтээгдэхүүн гарахаа болих
27. Иргэдээ гадаад зах зээлээс мөнгө олж сургах
28. Экспорт нэмэгдүүлэх
29. Импорт орлуулах, багасгах
30. Гадаадын хөрөнгө оруулалтыг ямар чиглэлээр, юунд, хэзээ, ямар хэмжээтэй оруулах чиглэл бодлоготой байх
31. Монголчууд өөрсдөө хангалттай хийж болох салбарт гадаадынхныг хэтэрхий оруулж валютын нөөцөө өөрийн нутаг дээр гадагш алдахаас
32. Төрөл бүрийн үйлчилгээг олон улсын түвшинд хүргэн хөгжүүлэх, үйлчилгээ, боловсрол, эмнэлгийн үйлчилгээг экспортолж сурах
33. Аялал жуулчлалыг хөгжлийн нэг гарц болгох
34. Чанаргүй ба хуурамч бүтээгдэхүүнийг бүх талын аргаар зах зээлээс шахах бодлого алдагдах
35. Хүнсний аюулгүй байдал алдагдах
36. Шинээр сэтгэх сэтгэлгээ хааж боогдох, дэмжлэг авахгүй байх
37. Дэд бүтцийн хөгжил хоцрогдох, ачаалалаа даахаа байх, аюул осолгүй байдал нь алдагдах 38. Дэд бүтэц аливаа байдлаар бусдын хараат болох, монополийн эрхшээлд орох
39. Бүсчилсэн хөгжлийн үзэл баримтлалыг бодит байдалд нь хэрэгжүүлж төвлөрлийг сааруулж, шаардлагагүй жижиг суурин газруудыг нэгтгэн хөгжүүлэх
40. Аливаа бүтээгдэхүүн, ажил үйлчилгээний үнийг зохиомлоор хөөрөгдөх, захиргааны аргаар барих
41. Шатахууны хэрэглээгээ хангаж чадахгүй болохоос сэргийлж түүнийг дотоодын нөөц бололцоогоор хангах, орлуулах
42. Тээврийн хэрэгслэл, түүний сэлбэгийг үйлдвэрлэх бодлого алдагдаж бусдаас хараат байдалд орох
43. Үйлдвэрлэлийн хэрэгслэлийн үйлдвэрлэл хоцрогдох
44. Эдийн засаг, техник, технологийн нууц алдагдах
45. Цөмийн болон химийн, халдварт хог хаягдал байгаль орчин, хүн, амьтанд нөлөөлөх
46. Төвлөрөл хэтэрч хотууд дампуурах, бодлого алдагдах
47. Хөдөөгийн хүмүүс орон нутагт амьдрахаас залхах, амьдралд нь хөдөө амьдарч байгаа байдал нь тэвчиж болохгүйгээр нөлөөлдөггүй байлгах
48. Хөдөө орон нутаг эзэнгүйдэх
Нийгмийн бодлогын тухайд:
1. Төрөлт буурах, эхийн ба нярайн эндэгдэл
2. Монгол хүний гений фонд устах, гадны хэт нөлөөлөлд автагдахаас болгоомжлох
3. Монгол иргэдийг гадагш алдах, цагаачлах байдлыг гаргахгүй байх, бууруулах нөхцөл бүрдүүлэхийн тулд амьжиргааны эх үүсвэр, ажлын байр, орлогын хэмжээг эрс нэмэгдүүлэх бүх бололцоогоо ашиглах
4. Хот, хөдөө, хотын төвийн, захын гэж ялгаварлалгүйгээр иргэдээ тохилог орон сууцаар хангах цогц бодлого явуулах
5. Монгол гэр бүлийг бүх талаар дэмжих төрийн бодлого явуулах
6. Архидалтыг нөлөөлж болох бүх аргаар багасгах
7. Гэмт хэрэг гарах шалтгаан нөхцлийг судалж, түүнийг дорвитой бууруулах
8. Осол аваараас иргэдээ урьдчилан сэргийлж сургах
9. Монгол улсын иргэдийн дундаж наслалт буурахаас сэргийлэх
10. Халдварт болон нийгмийн халдварт өвчин, суурь өвчнүүдийн тархалтыг хязгаарлан барих 11. Эмийн бодлого алдагдах
12. Эмчилгээ, оношлогоонд боловсон хүчин, багаж төхөөрөмж, мэдлэг, арга барилын хоцрогдол гарах
13. Иргэдийн сурч боловсрох эрх хангагдахгүй байх
14. Боловсролын үнэлэмж, түүний иргэдийн амьдралд нөлөөлөх байдал буурах
15. Монгол иргэдийг мэрэгжил, боловсрол, мэдлэг, чадварын хувьд олон улсын түвшинд ажиллах чадвартай болгох
16. Мэргэжлийн англи хэлийг сурах явдлыг хөхүүлэн дэмжих
17. Интернет, компьютер хэрэглээг дэмжих, түүнийг сурах, хөгжих, ажиллахдаа чөлөөтэй хэрэглэж сургах
18. Outsourcing, ялангуяа техник, технологийн оutsourcing
Д.Жамц: Үүнийг миний бие 1998 онд анх нооргийг нь гар бичмэлээр тэхдээ картын аргыг хэрэглэн өгүүлбэр бүрийг тус бүрд нь жижиг туузан цаасан дээр бичээд ангилж, жагсаалт үүсгэх гэж оролдож байхдаа бид өдөр бүр ямар олон зүйлийг сэтгэлийнхээ гүнд бодож, тээж, хайрлаж, харамлаж, нандигнаж явах хэрэгтэй юм бэ? гэж дуу алдсан даа. Монгол хүн бүр санамсартай ба санамсаргүйгээр алдахгүйн тулд төрөө цээжиндээ тээж явах учиртай юм. Өдөр бүр түүнийгээ гаргаж үзэж, бохирдсон, хэлтийсэн тохиолдол болгоныг сэтгэлээ гаргаж хамтдаа засаж, түүндээ сэтгэлийн таашаал авах хэрэгтэй. Үүнийг иргэн, идэвхтэй иргэд хэмээнэ. Хаанаас ч юм нэг "сайн эр" гарч ирээд эндээс яв холд, эсвэл мөнгөө төл гээд хөөж эхэлбэл таны дуу сулраад, дургүй нь хүрээд л явчихна биз дээ. Тийм байлгахгүйн төлөө хэлэхээ ч хэлнэ, хийхээ ч хийнэ, хийхээс ч өөр аргагүй.
Дөрвөн улиралд нь дураараа нүүх нутагтай, хиргүй тунгалаг цайлган миний ард түмэн минь. Аль ч голынх нь хөвөөн дээрээс агь таана цэцэг үнэртсэн сайхан даа сайхан..., дэндүү сайхан..., өгүүлж дуусашгүй тансаг сайхан.... Би эх оронтой хүн.
Хүний үер
2012 оны 09-р сарын 24 өдөр, 12 цаг 00 минутад нийтлэсэн
Хүний буруугаар дэлхийн цаг уур өөрчлөгдөж үер усны аюул нэмэгдэж, далайн төвшин дээшлэж их далайн эрэг хавийн улс орнуудад заналхийлэл эхлээд байна. Гэтэл бас зарим нэгэн хүн бүл цөөнтэй, бага буурай улс орнуудад өөр маягийн үер буух боллоо. Тэр нь “хүний үер” юм. “Хүний үер” хаалт хашилтгүй мэт болсон нь “даяаршил” гэдэг их гүрнүүдийн зарласан “хөдөлгөөний” далбаан дор хорин нэгдүгээр зууны нэгэн ноцтой үзэгдэл, магадгүй зарим гүрний “хар хайрцагны” бодлогын хэрэгжилтийн бамбай болж ч байж мэдэх нийгмийн үзэгдэл гэлтэй.
Цөөн хүн амтай ард түмэнд үйж живэх аюул ямагт нүүрлэж байдаг нь “хүний үер юм”. Хоёр тэрбумд ойртож буй хүн амтай том айлтай харьцуулбал хоёр сая хэдхэн зуун мянган монголчууд бол их далайд хөвсөн бяцхан зомгол лугаа адил юм. Тэгэхээр их далайн зах дээр зогсож буй усанд сэлж чаддаггүй хүн шиг л нөхцөл байдал үүдэн тушаа маань оршиж буй гэдгийг бид санаж байх учиртай. “Хүний үер” буух арга зам улам боловсронгүй болж, хууль эрхэмжийн баталгаажилтыг ч буй болгох үйл явц хүчтэй өрнөж, дэлхийн далайцтай болсоор байна.
Олон “хүний үерийн” урсгалыг чөлөөтэй тавьсан соёлтой гэгдэх нэг гол хэлбэр бол “аялал жуулчлал юм. Хоёр дахь хэлбэр нь “дүрвэгсэд”. Дүрвэгсдийн үерийг “Дүрвэгсэдийн конвенци” гэдэг олон улсын хууль зүйн баримтаар баталгаажуулсан. Тэр конвенцэд нэгдэн орсон улс бол дүрвэгсэдийн үерийг хаах боох эрхгүйтэй адил. Дүрвэгсдийн тэр конвенцэд нэгдээгүй нөхцөлд дүрвэгсдийн үерт автагдахгүй байх нэг төрлийн халхавчтай гэж болно. Гэхдээ цаг агаарын аюул, дайн тулааны хөнөөл, улс төрийн хавчлага мэтээс зугатагсад аль л чөлөөтэй, “хаалга нь түгжээгүй” орнууд руу өөрийн эрхгүй урсан орж ирэхэд яах ч арга байхгүйд хүрч болно.
Тэр тусмаа нэг сая таван зуун мянган хавтгай дөрвөлжин километр өргөн уудам газар нутагтай атлаа түүндээ эзэн болохын оронд дөрвөн ууын дундахь хонхорт хүн амын талаас илүү нь бөөгнөрчихөөд нэг хавтгай дөрвөлжин километр талбайд ганц хүн оногдохоор тийм их зэлүүд нутагтай манайх шиг айлыг бол нэг хавтгай дөрвөлжинд тав, зургаан мянга чихцэлдэн амьдарч буй бусад улс орнууд “шудрага бус” байдал гэж үзэж, тийм утгатай илтгэлийг хүртэл НҮБ-ийн зарим хурал, зөвлөлгөөнүүд дээр ярьж байсан удаатай юм.
“Хүний үер” халин орж ирэхийн бас нэг хэлбэр нь “ажиллах хүч” гэдэг их эелдэг нэртэй бөгөөд монголын мөнгө хөөсөн цөөнхийн ивээлээр ямарваа саадгүйгээр гол төлөв урд хөршөөс ирсээр байгаа ихэвчлэн идэр насны эрчүүд бол тийм үер мөн. “Хүний эрх” гэдэг боловсон мэт үгээр халхавчилсан “хүний үер” гадагшаа ч, дотогшоо ч урсах боломж олгож байна. Монголын эзэнт их гүрнүүд (скиф, хүннү, их монгол) түүхэн урт замдаа хүч чадал доройдоо биш, харин хүн амын тархацаас болж “хүний далайд” живж ууссаны улмаас туйлдаж ядраад “жанч халсан” болохыг түүх гэрчлэн үлджээ.
Өмнөх үеийг ярихаа азнаж, дэлхийн талыг эрхшээлдээ авсан томоохон эзэнт гүрнийг арван гуравдугаар зуунд байгуулан мандаж байсан Чингис хааны эзэнт төрийн намтар түүхийг тоймлоод санацгаая. Умар зүгт Алтан ордоны улс (Батхааны байгуулсан) өмнө зүгт их Юань улс (Хувилай хааны төвхнүүлсэн) Баруун зүгт Ил Хаадын улс (Зүч, Цагаадай, Өлзийт, Гүег хаадын) баруун өмнө зүгт Их Могол улс (Баабарын байгуулсан) гэж зуун дамжсан том улсуудыг төвхнүүлэн удирдах хамгаалах албанд Монголчууд зүтгэж гэр бүл, үр хүүхэд, мал сүрэгтэйгээ хүртэл очиж олон он жилүүдийг үдсээр нэг л мэдэхэд эзэгнэсэн улс орныхоо суугуул иргэдийн дунд живэн живсээр хүний олонд хүйгээрээ шингэсэн бөгөөд эх нутагтаа эргэж ирээгүй, ирэх ч нөхцөл бололцоо гараагүй хэрэг.
Тийнхүү Монголчууд хүний олонд автагдан “живж” ууссан болой. Гэвч найман зууны хойно ч гэсэн гарвалзүйн ухааны шинжилгээ хийхэд дунд Азийн өнөө үед монгол гэгдэхээ нэгэнт больсон үндэстнүүдийн хүн амын дотор Монгол гентэй (Си-3) хүмүүс хамгийн хязгаарлагдмал, хэсэгчилсэн судалгаагаар гэхэд л одоогийн манай Монголын хүн амын тооноос гурав дахин олон байгаа ажээ. Тэглээ ч тийм ген тээгчид зүс царайгаараа монгол гэх аргагүй харагдах нь олонтаа бөгөөд хэл яриа нь ч нэгэнт Монгол биш болжээ. “Хүний үерт үйхүй” гэдгийн мөн чанар ийм ажээ.
Орчин үед бол байлдан эзлэх замаар биш харин даяарших замаар хүний үер дуртай зүгтээ урсдаг болсон ажээ. Ажиллах хүч, аялал жуулчлал, дүрвэх цагаачлах гэхчилэн хэлбэрээр гадагш, дотогшоо хүмүүс урсч буй. Ийм нөхцөлд “Дүрвэгсдийн конвенцид” нэгдэхгүй байх нь чухал юм. Сүүлийн хориод жилд монголчууд бид өөрсдөө ч гадаад орнууд руу чөлөөтэй оддог болсон нь нэг талаар сайн хэрэг мэт ч гэсэн нөгөө талаар эх орноо эзгүйрүүлэхэд “нэмэр” гэхэд ч үгүйсгэхэд хэцүү зүйл. 2010 он хүртэл манай 30 мянган иргэн (ихэнх нь Баян-Өлгийгөөс) монголын харъяатаас гарсан, Өмнөд Солонгост гучаад мянган монголчууд ажиллаж амьдарч буй, энэ урсгал нэмэгдсээр,
Бусад онуудад (АНУ- д 17 мянга гаруй, хятадад долоон мянга гаруй, Чехад 7200, Орост 5008, Японд 5400, Германд 3852 гэх мэт) бараг 200 мянган монгол хүн байнга болон түр хугацаагаар суугаа гэхчилэн диаспора монголчууд улам бүр нэмэгдсээр байгаа 2004 он гэхэд 1570 монгол хүүхэн харь орны бэр болон гадагшаа гарсан бол 2010 он гэхэд энэ тоо 6000 болсон нь 47 оронд албан ёсоор бүртгэгджээ.
“Эр хүн эр хүндээ хайртай
Эмэгтэй хүн гадны хүнд хайртай” гэсэн шог үг гарахад хүрчээ.
Эх орноо орхиж явагсадтай зөрөөд харийнхан орж ирсээр…
Зөвхөн 2010 онд гэхэд л Улаанбаатарын бүх хүн амтай тэнцэх, монголын хүн амын тавин хувьтай тэнцэх тоотой гадныхан (нэг сая 200 гаруй мянган) зуу шахам орноос ирж буцсан Зөвхөн хоёрхон жилийн (2007, 2008) баримтаар үзэхэд манайд 101 орны иргэд 2007 онд 27 мянга гаруй ирж суусан бол 2008 онд бараг дөчин мянгад хүрсний дотор хувиараа ирж удаан хугацаагаар суугчид,, байнга оршин суугчид, цагаачлагчид ихэнх нь байсан бөгөөд огт харьяалалгүй хүн дал гаруй ирсэн байна. Эдгээрийн бараг ерэн хувь нь хятадууд, дараа нь солонгосчууд оржээ.
Харийн цагаачлагчдын тоог хуулиар тогтоосон боловч тэрнээс аль хэдийнэ давчихаад байхад эрх баригчид мэдээгүй юм шиг л сууж байдаг ажээ. Тийнхүү манай оронд орогногчдын дотроос Хятад, Солонгос хүмүүс нэг бус удаа гэмт хэрэг үйлдэж тухай бүр хэвлэлээр мэдээлэгдэж байсан юм. “Хүний олон хүн барьдаггүй” гэдэг боловч хүний олон дотор хүн живж цөөнх болж улмаар уусаж алга болдгийг түүх нэг бус удаа сануулсан билээ. Үндэсний Аюулгүй байдал гэгчийн нэгэн гол асуудал энэ мөн гэдгийг цаг алдалгүй санууштай билээ.
Харин энэ он гарсаар ямарваа зөвшөөрөлгүй манай хойморт (нийслэлд) орогнож байсан тавиад хүнийг буцаан гаргах шиг боллоо. Гэхдээ зөвшөөрөл мэтийг янз бүрийн аргаар олж аваад сууж буй хүмүүс маш олон байгаа нь анхаарагдахгүй өнгөрсөөр байна. “Хүний үөрээс” хамгаалах хууль эрхэмжийн баримт бичгүүдээ нарийвчлан хянаж улам боловсронгуй болгох нь улсын их хурал, Улсын Ерөнхийлөгч, Ерөнхий сайд гэдэг “тулгын гурав” болсон үндэсний аюулгүй байдлын зөвлөлийн хэнтэй ч хуваалцаж, хэнд ч мэдүүлэх ёсгүй дархан эрх мэдлийн асуудал мөн л тулгамдсан асуудлын түрүүн эгнээнд тавигдаж байгааг шинээр сонгогдох Улсын их хурал хамгийн түрүүчийнхээ ажил болгон авч үзэх ёстой гэдгийг тэднийг сонгосон ард түмний эрх ашиг шаардсаар байх болно.
Үүнтэй холбогдоод “даяаршил” гэдэг (глобализация) гэмгүй сайхан мэт санагдах асуудалд өнгөц бус гүнзгий хандах хэрэгтэй нь сүүлийн хориод жилийн байдлаас маш тодорхой болж байгааг хэлэх хэрэгтэй. Энэ үгийг оросууд их түгээсэн “глобализация” гэцгээх нь англи, америкчуудын амнаас бараг л адилхан global, glo- balism гэж дуугарах үг ажээ. Монголчууд үүнийг үгчлэн орчуулж “дэлхийчлэл” гэж байснаа “даяаршил” болгон хэрэглэж байна. Үүнээс уламжлаад “даяарших”, “дангаарших” гэсэн нэр томъёо гаргаж хэрэглэсэн нь бодлоготой зөв шийдэл мөн.
“Дэлхийчлэл” аль эсвэл “дэлхийших” гэх юм бол нийтээрээ “ижилсэх” мэт ойлголт төрөхийн дээр аливаа үндэстний ялгарах өвөрмөц шинж үгүйсгэгдэхийн цаад утгыг агуулсан ойлголтод хүрэх юм. Гэтэл өнөө үед өрнөдийн соёл, иргэншилд “дагаар орж” уусч буй улс орон цөөнгүй ч гэсэн эртний соёлт, баатарлаг түүхт Монгол улсын тухай, дэлхийн хүн амын гурван ангилаллын “монголод” гэдэг хамгийн том арьстны гарвалын эцгийн хувьд үндэстний байтугай гарвалзүйн өвөрмөц чанараа “дэлхийчлэн” гэх бус харин ч “дэлхийшүүлэх эрхээ алдах учиргүй билээ.
Даяарших, дангаарших нэр томъёог монгол улсын хоёрдох Ерөнхийлөгч Нацагийн Багабанди илтгэл тавихдаа анх дэвшүүлэн гаргасан нь оновчтой болсон тул эрдэм шинжилгээний үгийн санд байраа эзлэж эхэлжээ. Дангаарших гэдэг нь үндэстнийхээ өвөрмөц онцлогийг хадгалахын нэр болохоос биш “зожигрох” тухай ойлголт биш юм. Хамгийн наад захын дангааршлын баримт дурдахад Голланд улс бяслагаараа, Шотланд улс Уиски дарсаараа, франц улс коньякаараа, Хятад улс торгоороо гэхчилэн дэлхийд өөр хосгүйгээр ноёрхлоо тогтоочихсон байгааг мэдэхгүй хүн өнөө үед байхгүй. Тэгвэл монгол улс өөр аль ч үндэстэнд байхгүй соёлын өвөрмөц ололтуудаараа бас ямааны ноолуур, тэмээний ноос, сүү тэр ч байтугай айргаараа дангааршихад өрсөлдөгч гарахгүй бизээ.
Энд ойлгомжтойг бодож хамгийн энгийн, ахуй амьдралын баримт ярьж байна. Түүнээс биш дангаарших ойлголт бол өргөн агуулга, гүнзгий утгатай том ойлголт юм гэж үзэх шаардлагатай. Дангааршлыг тээгч бол ард түмэн юм. Монгол уртын дууг жинхэнэ хятад эсвэл англи хүн сурч болох боловч дуураймал нь дорхиноо л мэдэгдэх ажээ. Тэгэхээр үндэстний маань дангааршлын үзэгдэл хүн амаас маань хамааралтай зүйл. Хүн амын өсөлт хичнээн сайн байхаас “монгол юм” тээгчдийн тоо нэмэгдэх учиртай. Монголчуудыг таван сая хүрвэл тун осолтой хүчин зүйл болох юм гэдэг болгоомжлол манай хоёр хөршид эрт цагт тогтсон ойлголт гэдэг билээ.
Монгол улсын хүн ам цоорох юмуу өсөлт муутай байх аваас хувь “хүний үерт” живэх магадлал нэмэгдэх нь гарцаагүй. Гэтэл сүүлийн хорь гаруй жилд манай улсын хүн амын өсөлт удааширч, ёс бусын хорогдол урьд үзэгдээгүй ихээр нэмэгдлээ. Аборт гэдэг үр зулбуулах харь зуршил дэлгэрснээс хорь гаруй жилд нэг сая орчим нялхас эхийнхээ хэвлийд хядууллаа. Архидалт гэдэг харь орны муу занд автагдсанаас жил бүр 600-1000 орчим хүн архиар хордон нас барсаар байна. Зөвхөн өөрөө үхэх төдийгүй бусдыг хөнөөдөг архичин улам олширлоо.
Автын осол гэдэг шинэ аюул буй болж сүүлийн хориод жилд доод зах нь 350 хүн амиа алдаж мянгаас цөөнгүй хүн зэрэмдэг болсоор байна. Өнгөрдөг жил гэхэд л ийм шалтгаанаар 362 хүн үрэгдэж 1033 хүн гэмтэж бэртлээ. Үүн дээр амиа хорлох муу ёрын баримт нэмэгдсээр байна. Бас хөлдөж үхдэг хүн ч олширсоор байна. Энэ бүх ёс бусын хорогдлыг тооцож, арга хэмжээ боловсруулах толгой төрд маань дутсаар л байна. Эзэгнэх хүнгүй бол эх орон, тусгаар тогтнол гэдэг яриа хоосон үг болно шүү дээ. Аль хэдийнэ таван сая хүнтэй болчих байсан үндэстэн маань ёс бусын ийм хорогдлоос болоод гурван саяд ч хүрч чадахгүй байна. Гаднаас түрхрэн орж ирсээр буй “хүний үер” дээр дотооддоо эзгүйрч буй айл өрхүүд нэмэгдээд байх юм бол үндэстэн маань живж сүйрэхэд амархан буй зээ.
Өнгөрсөн зууны гучаад онд их зохиолч Дашдоржийн Нацагдорж маань “Монголын үрс түм бум болтугай!” гэж мөрөөдөл залбирал дэвшүүлж байсан нь учиргүй биш учиртай зүйл билээ. Хорин нэгдүгээр зууны босгоор алхахад монгол улсын Ерөнхий сайд болсон Мэндсайханы Энхсайхан намайг хүлээн авч санал сонсоход нь “Крио банк” байгуулаач гэж хүссэн билээ. Манайх шиг хүн бүл цөөн улс бүү хэл Америкийн нэгдсэн улс, Оросын холбооны улс аль хэдийнэ. “Крио банк” байгуулаад идэр чийрэг, ухаан санаа төгөлдөр эрсээсээ үрийг нь авч гүн хөлдөөж банканд хадгалдаг болсноор барахгүй тэр банкнаас “үр зээлдэж” хүүхнүүд нь зургаагаас найм хүртэл хүүхэд нэг удаагийн төрөлтөөр ихэрлүүлж дэлхий дахинаар шуугиулж байдаг боллоо.
Монголчууд бид японы үндэсний сумо бөхийн дэвжээнд аврагалаж, дэлхийн олимп болон бусад том хэмжээний тэмцээнд “дангааршиж” байгаа тул “Крио банк” байгуулж сайн эрсийнхээ үрсийг хадгалахаар барахгүй дэлхийд хосгүй цэвэр бэлчээрийн мал аж ахуйнхаа сайн үйлдрийн шилдэг малын үрийг хадгалах Крио банктай байж яагаад болдоггүй билээ. Тэр тусмаа хүн ам маань цөөн, өсөлт удаан хорогдол их байгаа тохиолдолд үүнийг эргэцүүлэн бодох нь зайлшгүй зүйл мөн билээ. Харин саяхнаас санаачлагатай сайхан залуус (Доктор Р.Хадбаатар) гарч үр гүн хөлдөөж ашиглах, үр шилжүүлэн суулгах үрийн банк үүсгэн байгуулах санаачлага гарган лабротори, эмнэлэг байгуулж ажиллуулж байгааг төр халамжиндаа авч ивээж, дэмжих хэрэгтэй юм.
Аливаа улс гүрний хамгийн үнэтэй баялаг бол хүн ард нь, хүм ардын хамгийн үнэтэй баялаг нь бол эрүүл мэнд тэр тусмаа хуруу дарам цөөхөн ам бүлтэй монголчуудад бол эрүүл мэнд шиг үнэтэй юм байхгүй. Гэвч тэрхүү үнэт баялагийг нь хамгаалах төрийн үйл ажиллагаа хоцрогдлын туйлд хүрчээ. Уул нь “эрүүлийг хамгаалах яам” гэж эцэг өвгөд маань цохон их л учиртай нэрлэсэн яам одоо “хамгаалах” гэдэг дархан алдараа гээж ердөө л “эрүүл мэндийн яам” болсон. Өнгөрсөн зууны жараад он гэхэд монголын ард түмэн харьцангуй эрүүлжиж, элдэв өвчнөөс салсан.
Гэтэл сүүлийн хориод жилийн дотор манай ард түмэн “биегүй болж” эхэллээ. Зөвхөн нийслэлийн ганц амаржих газрын 2011 он буюу их ойн жилд төрсөн 9000 гаруй нялхсын 300 гаруй нь дутуу төрсөн бөгөөд тэдний тал хувь нь уушигны эмгэгтэй байсан ганц баримтыг эргэцүүлэн бодоход жихүүдэс хүрэх нь мэдээж. “Үртэй хүн баян” гэдэг уламжлалт монгол номлолыг “мөнгөтэй хүн баян” гэдгээр сольсон нөхцөлд үндэстний үр үндэс тасрах ёр нүүрэлдэг учир хүн амын нарийн бодлого боловсруулж түүнээ хууль эрхэмжийн баталгаатай болгохыг амьдрал, үндэсний эрх ашиг хатуу шаардаж байна. Дэлхийн хувьсгал нь “орон бүхний ядуучууд (пролетари) нэгдэхтүн гэсэн уриатай байсан бол дэлхийчлэн (глобализици) орон бүхний баячууд нэгдэхтүн гэх бололтой.
“Хэлчихвэл хэвдэх
Хэлэхгүй бол цээж эвдэх”
энэ асуудлыг дахин дахин нурших минь хувийн хэрэг биш үндэсний хувь заяаны хэрэг юм шүү!
Монгол Улсын Хөдөлмөрийн Баатар, Соёлын Гавьяат зүтгэлтэн, сэтгүүлч, зохиолч, доктор Лодонгийн Түдэв
_________________________________________________________________________
Ц.Элбэгдоржийн хөгжлийн талаарх 24 ишлэл
http://www.24tsag.mn/content/52558.shtml
2014 оны 3 сарын 25
Монгол Улсын Ерөнхийлөгч Ц.Элбэгдорж зарим их дээд сургуулийн эрдэмтэн, багш, оюутнуудад зориулж “Хөгжлийн асуудлаар...” лекцээ уншсан билээ. ШУТИС, Удирдлагын академид уншсан түүний лекцинд хөл гишгэх зайгүй битүү хүмүүс цугларсан юм. Олны анхаарлыг татаад байгаа түүний лекцээс сонирхолтой 24 ишлэлийг онцолж байна.
1. Монголыг босгоё гэвэл монгол хүнийг л босгох хэрэгтэй байна.
2. Ер нь дэлхийн аль үндэстэн оюуны чадавхиараа өндөр юм бэ гэдгийг тогтоохоор судалсан байдаг. Нэгд Сингапур, хоёрт Бүгд Найрамдах Солонгос улс, гуравт Япон, дөрөвт Итали, тавд Монгол оржээ. Энэ бас гайхалтай үзүүлэлт.
3. Монгол хүний онцлог юу вэ? Миний бодлоор монгол хүн “задгай сэтгэдэг”. Маш хурдан суралцдаг. Бие даах чадвартай. Их тэсвэр тэвчээртэй. Бас их хөдөлмөрч.
4. Манай нийгэмд “шүүмжлэх сэтгэхүй” хангалттай тогтсон гэж боддог. Өнөөдөр Ерөнхийлөгч гарч ирээд ярьсан ч, нэг сургуулийн сурагч гарч ирээд ярьсан ч “За даа, энэ ч” гэж эргэлзэн нөгөө талаас нь ханддаг. Энэ бол шинжлэх ухаан. Энэ бол тухайн үндэстэнд байх хамгийн чухал чанаруудын нэг.
5. Шударга ёс гэдэг бол ийм үнэлэмжтэй, ийм хэмжүүртэй болсон гээд их дээд сургуулийн багш, оюутнууд мессеж явуулж байгаасай гэж би боддог. Миний фэйсбүүк рүү, миний твиттер рүү тэгж орж ирээсэй гэж боддог. Тийм зүйлийг би маш ховор хардаг.
6. Сүүлийн үед “каластр” гэж нэг үг яригдаад байдаг. Энэ үгийг орчуулж өгөөч гэж би нэлээд явсан ч орчуулах өөдтэй үг олдоогүй. Би каластрыг “бөөн” гэж орчуулж байгаа.
7. Нэг зүйл харж байхад дэлхий том тосгоноос, том хотоос татгалзаж эхэллээ.
8. Миний бодлоор манай боловсролын зохион байгуулалт 1-10 дугаар анги хүртэл тухайн хүүхдийг монгол хүн болгоход голлон анхаарах ёстой. Тухайн хүүхдийг ёс заншлаа мэддэг, мэдлэгтэй сайн хүн болгоход дунд сургууль ажиллах ёстой.
9. “Их сургуульд орсон, за азны юм, сургуульд ороод авлаа” гэж оюутнууд ярьдаг. Гэтэл 10 хүүхдийн найм нь амьдралынхаа зорилго болгоод хэрэгжүүлэх тийм боловсролоо сонгож чадаагүй байж магадгүй..
10. Мулгуу, муу төртэй байгаа газар төрөөр асуудлаа шийдүүлнэ гэдэг хамгийн муу сонголт. Төрөөр асуудлаа шийдүүлэх тусам өөрийн амьдрал улам бүр хүндрэх болно. Хүн өөрөө төртэй гэдгээ ойлгох хэрэгтэй.
11. Өмнө нь 40 000 төгрөгөөр хөргөгчөө дүүргэдэг байсан бол одоо 100 000-аар дүүргэж чадахгүй байна.
12. Манайхан шиг хөрөнгө оруулалт ороод ирэхээр хашгиралдаад, ташуураа бариад, морио унаад, сумынхаа клубт цуглараад уйлалдаад дайраад байх юм бол ямар хөрөнгө оруулалт орж ирэх вэ дээ.
13. Одоо нэг орох гэж байгаад буцаад явсан улсууд эргэж ирнэ гэж бараг байдаггүй юм байна лээ. Өөр дээрээ бод. Гэрт чинь нэг гайгүй сайн хүн, зочин ирэх гэж байж. Тэгсэн чинь баахан агсам тавиад хөөгөөд зодоод явуулсан бол тэр хүн дахиж ирэх үү?
14. Монголын баялаг бол дэлхийн баялаг шүү дээ. Бид анх энд үүссэн юм уу? Бид чинь дэлхийн хүн төрөлхтөний нэг хэсэг юм байгаа биз дээ. Бодох хэрэгтэй. Бид эзэн нь болж сууж байгаа. Хэдийд баялаг болдог юм. Бусадтай хуваалцсанаар баялаг болдог.
15. Монгол үндэсний эрх ашиг гэж юу вэ. Хүмүүс үндэсний эрх ашиг гэж их ярьдаг. Би бодохдоо Монголын Үндэсний эрх ашиг бол хөгжил гэж боддог.
16. Бүх зүйлийг шийдэж хөгжиж чадсан улс алга, бүх зүйлээр тэргүүлдэг улс гэж байхгүй байна. Тиймээс өөрт байгаа хамгийн онцгой гойд болох зүйлээ хөгжүүлэх хэрэгтэй юм..
17. Дэлхийн хүн амын хүнсний хэрэгцээг хангах үүргийг Монгол Улс хүлээвэл сайн байна гэж өчигдөр НҮБ-ын Хүнс, хөдөө аж ахуйн байгууллагын ерөнхий захирал хэлсэн. Ийм боломж бий. Энд шинжлэх ухаан хэрэгтэй гэдгийг хэлэх гэсэн юм.
18. Оюутнууд бол цүнх биш шүү дээ, бичсэн номоо аваачиж хийж байдаг цүнх биш.
19. Япончууд Монгол хүнийг судлаад “Архи их уудаг, элэг муутай, гэхдээ одоо тэр хороосоо татгалзаж байгаа” гээд баяр хүргэж байгаа. Япон хүний элэгнээс монгол хүнийх архи задлах чадвар нь 3 дахин их байж.
20. Монгол Улс бол сайн Ерөнхийлөгчтэй ч юмуу, хүчтэй даргатай байгаад тийм ч өөр болчихгүй байх гэж би боддог. Харин боловсрол, сайн сайхан, эрүүл мэнд гээд тэр өөр болох хүч Монгол хүнд өөрт нь байх ёстой.
21. Манайд нэг дутагдал байдаг. Мөнгө нэхдэг, мөнгөөр орон тоо санхүүжүүлээд байдаг. Мөнгөө нэмэхээр орон тоогоо нэмчихдэг. Байшин санхүүжүүлдэг. Шинжлэх ухаан, боловсролын төв бол байшин сав биш, бүтээл, судалгаа санхүүжүүлдэг юм.
22. Үнэхээр баялаг байвал бид хурдан дэд бүтэц рүүгээ, цахилгаан станц руугаа хийгээд,улсынхаа эдийн засгийг хэд дахин нугалаад, тэндээс орж ирж байгаа мөнгөөр санхүүжилтийнхээ асуудлыг шийдээд шинэ мэдлэг, шинэ бүтээл, үйлдвэр бий болгоод цаашаа босоод ирмээр байна шүү дээ.
23. Зөвхөн Монгол хонины ноос, ямааны ноолуураар утас хийдэг үйлдвэрийг тойроод бүхэл бүтэн хот байж болно.
24. Манай хоёр хөршийн хөгжлийн философиос Монголынх арай өөр. Хоёр хөршийн хувьд төв нь хүчтэй байх юм бол тэр орон амар амгалан, хөгжил цэцэглэлтэй байна. Монголын хөгжлийн философиор монголын хүн нь хүчтэй байх юм бол Монгол хүчтэй байна.
____________________________
Д.Жамц: Ерөнхийлөгч Ц.Элбэгдорж ийнхүү "үхрийн бөөр" шиг олон алаг юм харж буй бололтой. Харин би төрийн онол, хөгжлийн онол, хөгжлийн нэгдсэн нэг цогц бүтцийг бий болгох шаардлагатай байгаа тухай Чандмань онолыг харж байгаа. Төрийн бүтцийг хийх нь уг нь Ерөнхийлөгчийн хариуцах ажил. "Хонины ноос тойрсон хот байгуулах" нь ард иргэд бидний ажил. Төрийн бүтцээ гоё болго, хууль эрх зүйн орчноо сайжруул гэж иргэд нь 20 гаран жил хашгирч байхад өөдөөс хот байгуулах, зам барих, уралдаж бизнес хийх юм яриад байдаг энэ Ерөнхийлөгчөө, 76-гаа, Ерөнхий сайдаа, намуудаа бид одоо яах вэ?!
Компьютертэй жишиж бодвол форматлаад шинэ программ суулгах, эсвэл бүр шинэ компьютер авах цаг нь болсон байна. Өчнөөн удаж байхад цэгцэрдэггүй ямар ядаргаатай түшмэдүүд вэ?
Чандмань онолыг Энд дарж үзнэ үү.
2014.4.23
.
Компьютертэй жишиж бодвол форматлаад шинэ программ суулгах, эсвэл бүр шинэ компьютер авах цаг нь болсон байна. Өчнөөн удаж байхад цэгцэрдэггүй ямар ядаргаатай түшмэдүүд вэ?
Чандмань онолыг Энд дарж үзнэ үү.
2014.4.23
.
Подписаться на:
Сообщения (Atom)
- Линкүүд
____ Их үзсэн ____
-
“Түмний зорилт Төрийн менежмент” цуврал. Улс төр, эдийн засаг, нийгмийн харилцааны "Чандмань онол" Тэгшитгэх гэж тэнэгтэ...
-
“Түмний зорилт Төрийн менежмент” цуврал. Монголын уул уурхайн салбар дахь гадаадын хөрөнгө оруулалтын эерэг ба сөрөг хувилбаруудыг...
-
Япон автомашин захиалга. (976)-99013026 Монголчууд бидэнд бусдын ирийг нь мохтол унаж хэрэглэсэн машин хэрэгтэй юу? эсвэл эх орныхоо э...
-
Төмөрлөгийн үйлдвэрт хөрөнгө оруулахыг уриаллаа 2012.8.10 http://news.zindaa.mn Өнөөдөр 11.00 цагаас УИХ-ын гишүүн С.Ганбаат...
-
2009/09/28 • Сэдэв нь: Бизнес таймс Энэ хүн бол амьдаараа домог болсон цөөн хүний нэг. Тэрээр маш олон талт хүн байв. Физикч, инженер, зо...
-
“Түмний зорилт Төрийн менежмент” цуврал Монгол улсын эдийн засаг, үйлдвэрлэл, үйлчилгээг гадаад ба дотоод орчинд хөгжүүлэх цогц хөтөлбөр ...
-
Бизнесийн англи хэл: Хичээл 1: Үүнийг орчуул: SABREL Ref:JC/BB BROUN and BOOTS chemicals 37, Oxford Rd, LEYCESTER (G.B) ...
-
2009-09-18 20:50 www.automarket.mn 2013-10-23 16:58 ____________________________________________________________________________...
-
ДАЯАРЧЛАЛ ГЭЖ ЧУХАМ ЮУГ ХЭЛЭЭД БАЙГАА ХЭРЭГ ВЭ http://ubman.mn/policy-and-economica-in-our-life/35-policy-a-economica-in-our-life/218-n...
-
MAN truck-ны чирэгч толгойн шинэ загварыг хэрхэн зохион бүтээж, хийж байгаа нь Цахилгаан тээвэр компаниас дараахь зураг төсли...