Automarket of Mongolia

 АГУУЛГА

Нэгдүгээр бүлэг. Монгол улсын тусгаар тогтнол, бүрэн эрхт байдал                                         3

Нэгдүгээр зүйл. Монголчуудын тусгаар тогтнол, үнэт зүйл  3

Хоёрдугаар зүйл. Газар нутаг, газрын харилцаа                           5

Гуравдугаар зүйл. Нам                                           7

Дөрөвдүгээр зүйл. Монгол улсын ард түмний хэвлэл, мэдээлэлийн хэрэгсэл    7

Тавдугаар зүйл. Нийхэмийн харилцааны байгууллагууд                   7

Зургаадугаар зүйл. Шашин                                    8

Долоодугаар зүйл. Гадаад улс, гадаадын ба харъяалалгүй хүн, гадаадын нийгмийн 

харилцааны байгууллагууд                                   8

Наймдугаар зүйл. Монгол төрийн гадаад харилцаа                        8

Хоёрдугаар бүлэг. Монгол хүн ба монголчууд                           9

Нэгдүгээр зүйл. Хүн ба монгол иргүн хүн                           9

Хоёрдугаар зүйл. Иргүний эзэн эрх ба үүрэг                           9

Гуравдугаар зүйл. Иргэний эрх ба үүрэг                            11

Дөрөвдүгээр зүйл. Өв тээгчийн эзэн эрх ба үүрэг                  13

Гуравдугаар бүлэг. Гэр бүл                                  14

Нэгдүгээр зүйл. Гэр бүлийн эзэн эрх ба үүрэг                         14

Хоёрдугаар зүйл. Гадаадад төрсөн хүүхдийн иргэншил, давхар иргэншил                             15

Дөрөвдүгээр  бүлэг.  Байгууллагын эзэн эрх ба үүрэг                                                                  16

Нэгдүгээр зүйл. Монгол байгууллага                                                                                             16

Хоёрдугаар зүйл. Гадаадын ба олон улсын байгууллага                                                              18

Тавдугаар  бүлэг. Үйлдвэрчний эвлэлийн байгууллага                                                                18

Нэгдүгээр зүйл. Үйлдвэрчний эвлэлийн байгууллагын эзэн эрх ба үүрэг                                 18

Зургаадугаар  бүлэг. Монгол улсын Неонэүрит засаглалын бүтэц                                              19

Нэгдүгээр зүйл. Хот ба Дүүрэг                                                                                                        19

Хоёрдугаар зүйл. Монгол улсын Неонэүрит засаглалын удирдлага                                            20

Гуравдугаар зүйл. Монгол улсын Неонэүрит засаглалын удирдлагын сонгуулийн

 үйлчилгээний тогтолцоо                                                                                                                21

Дөрөвдүгээр зүйл. Монгол улсын Үндэсний аюулгүй байдлын зөвлөл                                     23

Тавдугаар зүйл. Монгол улсын мэрэгшсэн албан тушаалтнуудын эзэн эрх ба үүрэг                  23

Зургаадугаар зүйл. Монгол улсын Их хурал                                                                                    25

Долоодугаар зүйл. Монгол улсын Их хурлын Төлөөлөгчдийн танхим                                       26

Наймдугаар зүйл. Монгол улсын Ерөнхийлөгч                                                                              27

Есдүгээр зүйл. Монгол улсын Их хурлын Хуулийн танхим                                                           29

Аравдугаар зүйл. Мэрэгжлийн холбоод                                                                                          30

Арваннэгдүгээр зүйл. Улсын үйлчилгээний хороо                                                                         33

Арванхоёрдугаар зүйл. Монгол ахуй, бизнесийн хороо                                                                  34

Монгол улсын Неонэүритизмын эдийн засгийн бодлого                                                                35

Неонэүритизмын онолд суурилсан монгол мөнгөний бодлого                                                      35

Төрийн эдийн засгийн бодлого, хууль эрх зүй, төсвийн бодлого.                                                  36

Төрийн татварын бодлого.                                                                                                                 36

Монгол улсын төрийн эдийн засгийн монополь эрх                                                                       37

Монгол улс дахь өмчийн хэлбэрүүд                                                                                                  37

Өмч хувьчлал                                                                                                                                       37

Монгол улсын төсөв                                                                                                                           37

Оффшор бүс                                                                                                                                         37

Хөрөнгө оруулалтын бодлого                                                                                                            38                                                                                             

Технологийн ба шинэ шийдэл, гарцыг нээн гаргагчдыг дэмжих бодлого                                     38

Хуримтлал, хөгжлийн сангийн бодлого                                                                                            38

Үйлдвэрлэлийн бодлого                                                                                                                      39

Борлуулалтын бодлого                                                                                                                         39

Түүхий эд, материал хангамжийн бодлого                                                                                       39

Дэд бүтцийн бодлого                                                                                                                          40

Бизнесийн хууль эрх зүйн бодлого                                                                                                     40

Эрсдлийн менежментийн бодлого                                                                                                     40

Эдийн засгийг дижиталжуулах бодлого                                                                                            40

Мониторинг, судалгаа, дүгнэлт, санал                                                                                              40

Арвангуравдугаар зүйл. Монгол улсын шүүх                                                                                   40

Долоодугаар  бүлэг. Неонэүрит засаглалтай Монгол улсын үндсэн хуульд нэмэлт, өөрчлөлт оруулах                                                                                                                                                 44

Нэр томъёоны тайлбар толь                                                                                                              45

                                                                    ТАВДУГААР ҮНДСЭН ХУУЛИЙН ТӨСӨЛ

НЕОНЭҮРИТ ЗАСАГЛАЛТАЙ МОНГОЛ УЛСЫН ҮНДСЭН ХУУЛЬ

Неонэүритизмыг байгуулж буй Монголчууд бид:

-  Түүх, өв соёл, уламжлалдаа тулгуурлан,

-  Үнэний сургааль дээр суурилсан шударга Монгол хүний алсын хараат, энхтайванч, амар амгалан эзэн эрхийг тогтоож,

- Тусгаар тогтносон Монгол Улсынхаа Газар нутгийн бүрэн, бүтэн байдлаа бататган,

-  Монгол иргүн, Монгол гэр бүл, Монгол аж ахуйн нэгжийн зохист хэрэглээ, үйлдвэрлэл, борлуулалт, амьжиргааг эрхэмлэж,

-  Тунгалаг нэгдмэл төрт ёсоо мандуулан, 

Даян дэлхийн төрт улсуудыг манлайлан харилцан хохирол үгүй найрсаг харилцааг тогтоон, амгалан энхийн улс орон цогцлоон байгуулж үр хойчийнхоо төлөө мөнхөд оршоохыг эрхэм зорилго болгон гүйцэлдүүлнэ. 

Үүний тул Неонэүритизмын онолыг үндэслэн Монгол үндэстэн ард түмний эв нэгдлийн гэрээ Монгол Улсын Үндсэн Хуулийг даяар олноо зарлан тунхаглаж байна.

НЭГДҮГЭЭР БҮЛЭГ

МОНГОЛ УЛСЫН ТУСГААР ТОГТНОЛ, БҮРЭН ЭРХТ БАЙДАЛ

Нэгдүгээр зүйл

МОНГОЛЧУУДЫН ТУСГААР ТОГТНОЛ, ҮНЭТ ЗҮЙЛ

1. Монгол улс нь Неонэүритизмын онолд суурилсан Үндсэн Хуульт, тусгаар тогтносон бүрэн эрхт улс мөн.

2. Монгол улсын аз жаргалтай ард түмэн, тусгаар тогтнол, мандан оршихуйн торлог бүтэцтэй үндэс, үнэт зүйл нь:  

- Неонэүритизмын онолт Монгол хууль эрх зүйн тогтолцоо,

- Хууль эрх зүйн Неонэүрит торлог бүтэцтэй Монгол төр,

- Монголчуудын түүх, өв уламжлал, хэл соёл,

- Неонэүритизмын ба шинжлэх ухааны онол, сургаалиар боловсорч, төлөвшсөн Монгол иргүн,

- Неонэүритизмын онол, уламжлалд суурилсан Монгол гэр бүл,

- Монгол оюуны өмч,

- Монголын Ард түмэнд өмчлөгдсөн Монгол Улсын газар нутаг,

- Неонэүритзмын онолд суурилсан “Монгол ахуй-Бизнесийн хурдасгуур”,

- Монгол Улсын Үндсэн Хууль нь бүхэл цогцоороо харилцан хамааралтай нэг цул торлог тогтолцоо мөн тул нэмэлт өөрчлөлт оруулах, өөрчлөх, зарим бүлэг, зүйл заалтыг авч хаях зэрэг нь түүний сүнс, хүчирхэг амин чанарыг алдагдуулж болзошгүй. Монгол Улсын Үндсэн Хуульд нэмэлт өөрчлөлт оруулах, өөрчлөх, сайжруулах шаардлага үүссэн үед тусгай зохицуулсан хуулиар шийднэ. 

3. Монгол хүн хэмээх бурханыг үүсэн бүрэлдэхээс эхэлж Неонэүртизмын онолд суурилсан боловсролын тогтолцоогоор боловсруулж эх оронч, үнэнч сэтгэл, зөв хандлагатай, шудрага, боловсролтой иргүн болгон төлөвшүүлж, нийхэмшүүлнэ.

4. Монгол хэл бол Монгол Улсын албан ёсны хэл мөн.

5. Монгол Төрийн Албан ёсны бичиг нь Кирил Монгол болон босоо Монгол бичиг байна.

6. Монголчууд бидний түүх, соёл, оюуны өв бүтээл, шинжлэх ухааны ололт нь Монгол улсын баялаг мөн.

7. Монголын уламжлалт нэүрит засаглал, нүүдэлчин ахуй, соёл нь хүн төрөлхтөний хосгүй өв мөн.

8. Монгол неонэүритизмын боловсрол, хүмүүжил олгох сургалт нь ертөнцийн жам, үнэн ба худал, шудрага ба хуурамч, зөв ба буруу хууль төрөх үйл явц, мэдвэл зохихуй ба эс мэдвэл зохихуй, зөв ба буруу зуршил, мэргэшихүй, хариуцахуй, хамтрахуй, манлайлахуйн аргуудыг сургаж оюун бодлоо зөв удирдаж, зөв бүтээж сургах зарчимд суурилна. 

9. Монгол Улсын тусгаар тогтнол, бүрэн эрхт байдлын бэлгэдэл  нь:

-Улсын бэлгэ тэмдэг,

-Улсын есөн хөлт их цагаан Туг,

-Улсын Их хар Туг,

-Төрийн сүлд, 

-Төрийн далбаа,

-Төрийн тамга,

-Төрийн дуулал мөн.

10. Монгол улсын бэлгэ тэмдэг нь Монголчуудын  түүхэн уламжлал, язгуурын бэлгэдэл,  мандан бадралыг илэрхийлсэн Нар, Сар, Гал болно.

11. Есөн хөлт Их Цагаан Туг, Их Хар Туг нь Монгол улсын  уламжлал, хүндэтгэл, сүр хүч, эв нэгдлийн  бэлгэдэл мөн.

12. Төрийн сүлд нь төр барих ухааны бэлгэдэл болсон өлзий хээн суурьтай, төгсгөлгүй үргэлжлэн дэлгэрэх түмэн насан хээгээр хөвөөлсөн, мөнх тэнгэрийг бэлгэдсэн хөх өнгийн дэвсгэртэй, дугариг хэлбэртэй байна. Сүлдний төв хэсэгт Монгол Улсын тусгаар тогтнол, оршихуйн үндэс, үнэт зүйлийн эзэн эрхэт морьтон Монгол хүн наран зүгт итгэл төгс давхиж буйгаар дүрслэнэ. Сүлдний магнайн хэсэгт Улсын бэлгэ тэмдэг нар, сар, галыг босоо байдлаар, доод хэсэгт эх газрыг төлөөлсөн ногоон өнгийн уулан хээг дүрсэлсэн байна.

13. Төрийн далбааны өргөн, урт нь 1:2-ын харьцаатай, мөнх тэнгэрийг  бэлгэдсэн хөх өнгөтэй, төв хэсэгт нь төрийн бэлгэ тэмдэг Нар, Сар, Гал байрлана. 

14. Төрийн тамга нь дөрвөлжин хэлбэртэй, голдоо төрийн бэлгэдэлтэй, бэлгэдлийн  хоёр талаар Монгол Улс гэсэн бичээстэй, Цагаан Шонхорын дүрс бүхий бариултай байна.

15. Төрийн тамгыг Монгол Улсын Ерөнхийлөгч барина.

16. Монгол Улсын бэлгэ тэмдэг, Туг, Төрийн сүлд, далбааг дээдлэн хэрэглэх журам, төрийн дууллын үг, аяыг хуулиар бататгана.

Хоёрдугаар зүйл 

ГАЗАР НУТАГ, ГАЗРЫН ХАРИЛЦАА

  1. Монгол улсын газар нутаг бол Монгол үндэстний гал голомт, Монгол улс оршихуйн үндэс юм.

  2. Монгол Улсын нутаг дэвсгэр бүрэн бүтэн, улсын хилийг халдашгүй дархан байлгахыг Монголын ард түмэн хариуцна. Монгол                        Улсын төр хууль гаргаж, бүх арга, хэрэгсэл, харилцаагаар бөхлөн бататгана. 

  3. Монгол Улсын агаар мандал, газар, нутаг дэвсгэр, газрын хэвлий, ус, рашаан, амьтан, ургамал, байгалийн эрчим хүч зэрэг байгалийн баялаг болон нөөц нь хойч үедээ өвлүүлэн үлдээх хосгүй өв, Монголын ард түмний өмч тул зохист хэрэглээ үүсэх харилцааг хуулиар зохицуулна. 

  4. Монгол улсад гол мөрний урсац бүрдэх эх, усны ай сав, ойн сан, түүх соёлын өв бүхий газар нутаг нь төр, ард түмний онцгой  хамгаалалтанд байхыг хууль гаргаж хэрэгжүүлнэ. Ард түмэн хууль сануулах өмчийн эзэн эрхтэй.

  5. Төр үйл ажиллагаагаа явуулахад шаардлагатай газрыг ард түмний хүсэлтийг харгалзан төрөөс шийдвэрлэж улсын өмчид бүртгэн авна. Улсын өмчийн газрыг бусдад өмчлүүлэх, эзэмшүүлэх, шилжүүлэх, худалдах, түрээслүүлэх, өвлүүлэх, ашиглуулах, барьцаалах болон бусад хэлбэрээр эдийн засгийн эргэлтэнд оруулахыг хориглоно. Гадаад улсад байгаа Монгол улсын өмчлөлтэй газрыг улсын өмчлөлтэй газар гэж үзнэ.   

  6. Монгол улсад аливаа газар, нутаг дэвсгэрийн маргааныг зөвхөн хууль, шүүхэд хандах аргаар шийдвэрлэнэ. 

  7. Монгол улс нутаг дэвсгэрээ газар зүйн бүс, хүн ам, гэр бүлүүдийн тоог харгалзан бүсчилж болно.

  8. Монгол улсын иргэд ба гэр бүлд оршин суух- 0,07 , амьжиргаа тэтгэх зориулалтаар- 0,07, нийт-  0,14 га газрыг өмчлүүлнэ. Монгол Улсын иргэд өмчлөх газраа тус тусд нь болон нэгтгэж авч болно.

  9. Монгол улсын газар, нутаг дэвсгэрийг гадаадын улс, аж ахуйн нэгж, иргэн, харъяалалгүй хүнд худалдах, барьцаалах, шилжүүлэх, өвлүүлэх, бэлэглэхийг хориглоно. Дурьдсан харилцаа үүсвэл төр газраа төлбөргүйгээр хурааж авна. Ямар нэг хохирол гарсан бол төр хариуцахгүй.

10. Газрыг зүй зохистой ашиглах, өмчлөх, эзэмших, түрээслэх харилцааг зохицуулсан хуулийг зөрчсөн хувь хүн, хуулийн этгээдэд оногдох хариуцлагыг   зөвшөөрөл олгосон байгууллага, тухайн зөвшөөрлийг гардан гүйцэтгэсэн албан тушаалтан хамтарч хариуцна.

11. Гадаадын иргэн, хуулийн этгээд, гадны иргэнтэй гэр бүл болсон Монгол улсын иргэн газар өмчлөх, эзэмших, ашиглахыг хориглоно.

12. Оршин суух, амьжиргаа тэтгэх зориулалтаар өмчлөгдсөн газраас бусад газрыг бэлэглэх, худалдах, эрх шилжүүлэх, өвлүүлэх, барьцаалахыг хориглоно. Тухайн хот, дүүрэгт оршин суугаа иргэд хамтаараа нэгдэж газраа аж ахуйн эргэлтэнд оруулж болно. Газар өмчлөгч нь байгууллага, бизнес эрхлэгч, хувь хүнтэй ямар нэг газрын харилцаанд орвол заавал гэрээ хийсэн байна. Уг гэрээнд мөн улс, хот, дүүрэгт оногдох татварын хувь хэмжээг тохиролцсон заалт заавал орсон хууль эрх зүйн хүчин төгөлдөр баримт бичгийг үйлдэнэ. 

13. Монгол улсын оршихуйн үндэс, тусгаар тогтнол, газар, нутаг дэвсгэр, байгалийн тэнцвэрт байдал, үнэт зүйлд харшлах үйлдэл хийх, сөрөг үр дагаварт хүргэх нөхцөлийг шууд ба дам бүрдүүлсэн аливаа хүн, аж ахуйн нэгж, байгууллагад хуулийн хариуцлага хүлээлгэнэ. 

14. Газар нутаг  өмчлөх, эзэмших, ашиглах, түрээслэх талаар гаргасан аливаа шийдвэр нь Монгол улсын тусгаар тогтнол, аюулгүй байдал, Монгол хүний эзэн эрх, үүрэгт ноцтой хохирол учруулсан,  учруулж болзошгүй болсон гэж үзвэл гомдол, хүсэлт гаргах, эрх бүхий албан тушаалтан, байгууллагаар шийдвэрийг цуцлуулах, нийтийн санал асуулга явуулах аргаар шийднэ.

15. Газрын хэвлийн баялаг, ашигт малтмал нь Монголын ард түмний өмч тул түүнийг олборлох, ашиглах, тээвэрлэх, боловсруулах, худалдан борлуулах үйл ажиллагааг эрхлэхдээ Монголын болон хот, дүүргийн ард түмэнд хүртэх өгөөж, гарах үр дагавар, хохирлыг хариуцах заалтуудыг тусгасан гэрээг Тухайн хот, дүүргийн иргэдтэй байгуулж, тэд захиалагчийн хяналт тавьж, хэрэгжүүлнэ.  Гэрээг байгуулахад шаардлагатай эрх зүйн болон мэрэгжлийн туслалцаа, зөвлөгөө, судалгаагаар төлбөргүй хангах ажлыг Монгол улсын Ерөнхийлөгч, Ерөнхий сайд, Хуулийн танхимын дарга хариуцна. 

16. Газар нутаг, ашигт малтмалын орд барьцаалж зээл авахыг хориглоно.

Гуравдугаар зүйл

НАМ

1. Монгол Улсын Төр аливаа намаас ангид байна.

2. Аливаа намд давуу эрх олгохгүй, намын нийхэм дэх харилцааг хуулиар зохицуулна. 

3. Монгол Улсын оршихуйн үндэс, тусгаар тогтнол, үнэт зүйлд харш намын үйл ажиллагааг хуулиар хориглоно.

Дөрөвдүгээр зүйл

МОНГОЛ УЛСЫН АРД ТҮМНИЙ ХЭВЛЭЛ, МЭДЭЭЛЭЛИЙН ХЭРЭГСЭЛ

1. Монгол Улс өөрийн Ард түмний хэвлэл, мэдээлэлийн хэрэгсэлтэй байна. 

2. Монголын Ард түмний Телевиз, Радио, Сонин, Мэдээлэлийн сүлжээг байгуулж, үйл ажиллагааг нь тусгайлсан хуулиар зохицуулна. Энэ хуулийн агуулга нь: 

-Ертөнцийн жам, Үнэний сургааль, Зөв буруугийн тухай ойлголт, Шударгын хүч, Шинжлэх ухааны тулгуур зарчмууд, Зөв хууль төрүүлэх арга технологийг эзэмшиж түүнийгээ хэлбэрэлтгүй дагаж мөрдөж, сайжруулдаг аргачлал, дадал ба зуршил суухуй, Бодлоо удирдаж сурахуй, Хүн ба Иргүний ялгаа зэрэг амьдралын философи болох “Неонэүритизмын онол”-ыг эзэмшүүлэх, 

-Монгол үндэстэний түүх, өв соёл, уламжлал, зан заншлыг таниулна. 

-Орчин үеийн бизнес эрхлэх ёс зүй, аргачлалууд, гэр бүл, байгууллагын соёл зэрэг сэдвүүдээр тусгайлан бэлдсэн контентуудын архив үүсгэн байнга явуулна. 

-Иргэд, байгууллагын үзэл бодол, идэвхи санаачилгыг сонсох хангалттай цаг, талбарыг гаргаж өгсөн байхыг заавал заана.

-Мэдээ, контентын бирж ажиллуулж эх үүсвэрүүдийг урамшуулах систем бүрдүүлнэ. 

3. Монгол улсын Ард түмний хэвлэл, мэдээлэлийн хэрэгслэлээр Монгол Улсын оршихуйн үндэс, тусгаар тогтнол, төр, иргүн, гэр бүл, байгууллагын үнэт зүйлд харш үйл ажиллагаа явуулахыг хориглоно.

Тавдугаар зүйл

НИЙХЭМИЙН ХАРИЛЦААНЫ БАЙГУУЛЛАГУУД

1. Монгол Улсын Төр аливаа төрийн бус олон нийтийн байгууллага, үзэл онол, хэвлэл мэдээлэлээс ангид байна.

2. Төрөөс аливаа нам, олон нийтийн байгууллага, үзэл онол, хэвлэл мэдээлэлд давуу эрх олгохгүй, тэдгээрийн нийхэм дэх харилцааг нь тусгайлсан хуулиар зохицуулна. 

3. Монгол Улсын Төр нь Монгол Улсын оршихуйн үндэс, тусгаар тогтнол, үнэт зүйлд харш нам, олон нийтийн байгууллага, үзэл онол, хэвлэл мэдээлэлийн үйл ажиллагааг хуулиар хориглож, таслан зогсоох үүрэгтэй.

Зургаадугаар зүйл 

ШАШИН

1. Монгол Улсын Төр аливаа шашнаас ангид байна.

2. Аливаа шашинд давуу эрх олгохгүй, шашны байгууллага нь Монгол улс, Монголын төр, Монголчуудын зэрэг нэр, сүлд тэмдэг, дуулал зэргийг үйл ажиллагаандаа ашиглахыг хориглоно. Шашны нийхэм дэх харилцааг хуулиар зохицуулна. 

3. Монгол Улсын оршихуйн үндэс, тусгаар тогтнол, үнэт зүйлд харш шашны үйл ажиллагааг хуулиар хориглоно.

Долоодугаар зүйл

ГАДААД УЛС, ГАДААДЫН БА ХАРЪЯАЛАЛГҮЙ ХҮН, ГАДААДЫН НИЙГМИЙН ХАРИЛЦААНЫ БАЙГУУЛЛАГУУД

1. Монгол Улсын Төр гадаад улс, гадаадын ба харъяалалгүй хүн, гадаадын нам, олон нийтийн байгууллага, үзэл онол, гадаад хэвлэл мэдээлэлээс ангид байна. 

2. Гадаадын аливаа нам, олон нийтийн байгууллага, үзэл онол, хэвлэл мэдээлэлд давуу эрх олгохгүй, нийхэм дэх харилцааг нь хуулиар зохицуулна. 

3. Монгол Улсын оршихуйн үндэс, тусгаар тогтнол, үнэт зүйлд харш гадаадын нам, олон нийтийн байгууллага, үзэл онол, хэвлэл мэдээлэлийн үйл ажиллагааг Монгол Улсын Төр хуулиар хориглож, таслан зогсоох хариуцлагыг Монголын ард түмний өмнө хүлээнэ.

Наймдугаар зүйл

МОНГОЛ ТӨРИЙН ГАДААД ХАРИЛЦАА

1. Монгол Улсын Төр гадаад улс, олон улсын байгууллагуудтай төвийг сахисан, энхтайванч, найрсаг хамтын ажиллагааг явуулна.

2. Гадаадын аливаа цэргийн эвсэлд нэгдэхгүй. 

3. Монгол Улсын Төрөөс болзошгүй байгалийн гамшигт үзэгдэл, давагдашгүй хүчин зүйл, эдийн засгийн хямрал тохиолдсон үед харилцан туслалцах, хамтран ажиллах гэрээг бусад улс орнуудтай тодорхой хугацаатай байгуулж болно. 

4. Гадаад улс, санхүүгийн байгууллага, иргэдээс зээл, тусламж авах эсэхийг Монгол Улсын Их Хурлын гишүүдийн 80 хувиас дээш саналаар шийднэ. 

5. Стратегийн ашигт малтмалын ордыг гадаадын хөрөнгө оруулалттайгаар ашиглах төслийн тухай хуулийг Монгол Улсын Их Хурлын гишүүдийн 80 хувиас дээш саналаар шийднэ.

ХОЁРДУГААР БҮЛЭГ

МОНГОЛ ХҮН БА МОНГОЛЧУУД

Нэгдүгээр зүйл 

ХҮН БА МОНГОЛ ИРГҮН ХҮН

1. Ертөнцийн жам, байгалийн хууль, үнэний сургааль, шударгын зарчим дээр суурилсан эрх зүйт төрийн дор орших, бүтээж туурвих, үр үндсээ үлдээн, аз жаргал эдлэх жамтай хүн нь уурагт биеийг эзэмшин, оюун ухаантайгаар бүтээгдсэн төгс бодгаль билээ. Хүн БУРУУГ БОДВОЛ өөрийгөө болон дэлхий ертөнцөө сөнөөх, ЗӨВИЙГ БОДВОЛ өөрийгөө бурхан болгож, Дэлхий ертөнцөө диваажин болгох заяагдмал өгөгдөлтэй. Ертөнцийн жам ёсны дагуу Зөв бодож, Зөв хүсэж, Зөв үйлдэн, Зөвийг бүтээснээр Аз жаргалыг эдэлдэг онолыг НЕОНЭҮРИТИЗМ гэнэ.

2. Монгол ИРГҮН хүн заяа төөргөө танин мэдэж, хувь тавилангаа жолоодох ухаан билэг төгс билээ. Дор дурьдсан төлөвүүдээс өөрт тохирохыг сонгон олно. Үүнд:

- ШИЙДВЭР ГАРГАГЧИД нь Монголын ард түмэн юм.

- МӨРГҮН нь бодлого, шийдлийг нээн гаргагчид буюу онолчид, эрдэмтэн, судлаач, инженерүүд, технологичид, байгууллагын төлөвлөгчид байдаг.

- ЗОХИОН БАЙГУУЛАГЧИД нь удирдагчид, менежерүүд.

- ХЭРЭГЖҮҮЛЭГЧИД нь үйлдвэрлэгчид, хөрөнгө оруулагчид, худалдаачид, дэд бүтцийнхэн байдаг.

Хүний заяагдмал авъяас, өгөгдөл нь эдгээр бөгөөд хувь хүн өөрийгөө аль нь болохыг таньж мэдсэнээр ирээдүй рүүгээ зорилготой урагшлах зам нь нээгдэнэ. 

Хоёрдугаар зүйл

ИРГҮНИЙ ЭЗЭН ЭРХ БА ҮҮРЭГ

Неонэүритизм нь хүний Бурхан шинж чанарыг танин мэдэж, хүлээн зөвшөөрч, аз жаргалтай амьдруулахыг чухалчилдаг шинжлэх ухааны онол юм.

1. Хүн бол дараахь цогц нийлмэл “Бурхан” юм. Үүнд:

- Бие эрхтэний гайхамшигтай бүтэц тогтолцоотой.

- Оюун ухааны дээд бүрдэл.

- Хуульчилж болдог харилцаануудыг үүсгэдэг эх булаг.

- Бодлоо удирдах, бусдын бодлыг удирдах, удирдагдах, хамгийн гол нь ертөнцийн жамыг өөрчлөх чадвартай, маш болгоомжтой харьцахгүй бол юуг ч хийж чадах дигваранз билээ.

- Зөв бодол руу хөтлөх харилцаануудыг хуульчлах аргаар хүнийг гэгээрсэн Бурхан болгон хувиргаж ертөнцийн жамд гай бололгүй амьдрал, уран бүтээлээ бүтээж, түүгээрээ бахархан аз жаргалтай амьдардаг болгох боломжтой. Неонэүритизмын онолын үндэс нь энэ юм.

2. Монгол Улсын хүн бүр эзэн эрх, үүрэгтэй. Эзэн эрх, үүрэг гэдэг нь хүн бүр эрх ба үүргээ хариуцахыг хэлнэ. Монгол хүний нийхэмтэй харилцах харилцаа нь эзэн эрх, үүргээр дамжиж хэрэгжинэ. Неонэүритизмын онолыг таньж мэдсэн, түүгээр хүмүүжсэн Монгол хүн нь Монгол Иргүн болдог. Монгол иргүн нь хуулийг дагаж мөрдөн амьдрахдаа сайн үйл, бүтээлийг туурвиж, амар амгаланг өөрсдөдөө болон бусдад бэлэглэж явсан түүхтэй.

3. Монгол хүүхэд хэмээх Бурханыг төрөхөөс өмнө Төр, Гэр бүл хамтарч Хууль эрх зүй, ахуйн зөв, хангалттай орчныг бүрдүүлэх үүрэгтэй. 

4. Монгол хүн заяагдмал өмчтэй төрнө. Энэхүү өмчийг Монгол улсын төр эхээс төрснөөс хойш ажлын 72 цагт багтааж олгоно.

5. Монгол хүүхдийг Гэр бүл нь Төртэй хамтарч өсгөж, хүмүүжүүлж, боловсрол эзэмшүүлж иргүн болгохыг хариуцна.

6. Монгол хүүхдийн авъяас билгийг тодруулах, хөгжүүлэх үүргийг Гэр бүл, Боловсролын шат шатны байгууллагууд хариуцна.

7. Монгол иргүн болон төлөвшиж гайхамшигийг бүтээх хүүхэд, залуус нь Ертөнцийн жам, хүчин төгөлдөр хууль, эрх зүйн баримт бичгүүдийг судалж үнэн, зөв, бүтээлч амьдралаар амьдарч сурах дадлыг эзэмших үүрэгтэй.    

8. Монгол улсад хүн бүр ерөнхий боловсролыг төлбөргүйгээр заавал эзэмшиж “Иргүн болох хөтөлбөр”-ийг сургууль, эцэг эх хамтран хариуцах харилцааг тусгайлсан хуулиар зохицуулна. Төрөлжсөн болон дагнасан сургалтыг төлбөртэй явуулж болно. 

9. Монгол улсын иргүн нь өөрийн заяагдмал төөргөө танин мэдэж, зорилготой хувь тавилан болгохын тулд хөдөлмөр, хичээл зүтгэл, эрэл хайгуул хийж дэлгэрүүлэн цэцэглүүлэх үйлийг гэр бүл, сургууль, хүсэлтээ илэрхийлсэн байгууллагатай хамтарсан гэрээ хийж хариуцна. Монгол төлөвшин буй иргүн нь соёл, урлаг, спорт, шинжлэх ухааны үйл ажиллагаанд оролцох, бүтээл туурвих, амжилт гаргах, үр шимийг нь хүртэх  эрх зүйн орчинг хуулиар тогтоож, зарцуулах хөрөнгийг жил бүрийн төсөвт суулгана. 

10. Монгол улсын төрөөс салбар бүрийн хөгжил, инноваци, үйлдвэрлэлтэй холбосон ”Иргүний хөгжлийн хөтөлбөр”-ийг хуулиар тогтоож мөрдөнө.  

11. Монгол иргүний оюуны өмчийн эрхийг хуулиар баталгаажуулж, эдийн засаг, бизнесийн шинэ санаа, ашигтай загвар, төсөл, хөтөлбөрийг төрөөс Тусгай сан байгуулж,  эргэн төлөлтгүй нөхцлөөр шууд санхүүжүүлж, ашиг хуваалцах гэрээ байгуулж ажиллана. Энэ харилцааг тусгайлсан хуулиар зохицуулна. 

12. Монгол улсад хүний эрүүл мэндийг хамгаалахын тулд төрөх, яаралтай тусламж, нийгмийг хамарсан халдварт өвчин, урьдчилан сэргийлэх үзлэг, эрүүл аж төрөх, өвчлөлөөс урьдчилан сэргийлэх сургалт, сурталчилгааг төрөөс хариуцан төлбөргүй гүйцэтгэнэ. Иргэдэд эмнэлгийн тусламж үзүүлэх харилцааг хуулиар зохицуулна.

13. Хүн эрх, эрх чөлөөгөө эдлэхдээ үндэсний аюулгүй байдал, бусад хүний хууль ёсны  эрх, эрх чөлөөг хохироож, нийхэмийн хуулиар тогтоосон хэв журмыг гажуудуулж болохгүй. Энэ харилцааг хуулиар зохицуулна.

14. Монгол Улсад төрөө байгуулах, төрийг удирдах, өөрчлөх эзэн эрх, үүрэг зөвхөн нийхэмшсэн Монгол Төрт түмний мэдэлд байна. 

15. 18-аас дээш насны, Төрөө байгуулах эзэн эрх, үүрэг нь Төрөөр баталгаажсан нийт иргүн нь Монгол Улсын Төрт түмэн болно

16. Төрт түмэн нь эзэн эрх, үүргээ гэр бүлийн аравт, зуут, мянгатын зохион байгуулалтаар хариуцан гүйцэтгэнэ

17. Гэр бүлийн аравтын  зохион байгуулалтын бүтэц, төрөө байгуулах сонголт явуулах журам, хариуцлагыг Сонгуулийн Үйлчилгээний Хорооны тухай хуулиар  тогтооно.

18. Төрт түмэн нь Төрөө байгуулах сонгуулиудад хуулийн дагуу заавал оролцоно. Монгол Улсын Төрийн эрх барих дээд байгууллагуудаараа дамжуулан улс төр, эдийн засаг, нийгмийн харилцааны эрхээ эдэлж, үүргээ хариуцна. Сонголтод оролцоогүйгээс үүсэх аливаа хохирлыг төр хариуцахгүй.

19. Монгол Улсын тусгаар тогтнол, оршихуйн үндэс, үнэт зүйлтэй холбоотой бүх нийтийн санал асуулгыг Монгол төрт түмэн өөрсдийн санаачлагаар шууд зохион байгуулах эзэн эрхтэй, аливаа хохирол гарвал шууд хариуцах үүрэгтэй.

20. Монгол Улсын иргэний харьяалал хийгээд харьяат болох, харьяатаас гарах үндэслэлийг гагцхүү хуулиар тогтооно. 

21. Монгол Улсын Үндсэн хуулинд заасан Монгол Улсын иргүний жам ёсны эрхийг өөрийн нутагт байгаа гадаадын иргэн, харьяалалгүй хүнд эдлүүлэхдээ Монгол Улсын болон Монгол хүний аюулгүй байдлыг хангах, нийхэмийн хэв журмыг хамгаалахын тулд хуулиар зохицуулна.

22. Онц болон дайны байдал зарласан тохиолдолд Үндсэн хууль, бусад хуульд заасан эрхийг хуулиар хязгаарлаж болно. Тийнхүү хязгаарласан хууль нь хүний амьд явах эрх, итгэл үнэмшилтэй байх, шашин шүтэх эс шүтэх эрх чөлөө, хэнд ч болов эрүү шүүлт тулгах, хүнлэг бус хандахыг хориглосон хуулийн заалтыг үл хөндөнө.

23.Иргүн нь Хоёрдугаар бүлгийн Гуравдугаар зүйлд заагдсан Иргэний бүх эрхийг эдэлнэ.

Гуравдугаар зүйл

ИРГЭНИЙ ЭРХ БА ҮҮРЭГ

1. Монгол Улсад хууль ёсоор оршин суугаа хүн бүр хууль, шүүхийн өмнө эрх тэгш байна.

2. Хүнийг үндэс, угсаа, хэл, арьсны өнгө, нас, хүйс, нийгмийн гарал, байдал, хөрөнгө чинээ, эрхэлсэн ажил, албан тушаал, шашин шүтлэг, үзэл бодол, боловсролоор нь ялгаварлан гадуурхаж үл болно. Хүн бүр эрх зүйн этгээд байна.

3. Монгол Улсын иргэний харьяалал хийгээд харьяат болох, харьяатаас гарах үндэслэл, журмыг гагцхүү хуулиар тогтооно.

4. Монгол Улсын иргэнийг харьяатаас хасах, эх орноосоо хөөх, өөр улсад шилжүүлэн өгөхийг хориглоно.

5. Амьд явах эрхтэй. Монгол Улсад хүний амь нас бусниулахыг хатуу хориглоно.

6. Эрүүл, аюулгүй орчинд амьдрах, орчны бохирдол, байгалийн аюулт үзэгдлээс хамгаалуулах эрхтэй.

7. Хөдлөх, үл хөдлөх хөрөнгө шударгаар олж авах, эзэмших, өмчлөх, өв залгамжлуулах эрхтэй. Хувийн өмчийг хууль бусаар хураах, дайчлан авахыг хориглоно. Төрийн байгууллага нь дайны болон хуулиар зөвшөөрөгдсөн онцгой байдал, улсын эрх ашигт холбоотой шаардлагаар хувийн өмчид хамаарах харилцаа үүсвэл тусгайлсан хуулиар зохицуулна.

8. Ажил, мэргэжлээ сонгох, ажлын байрны стандартчлагдсан нөхцөлөөр хангуулах, цалинжих, амрах, бизнес эрхлэх эрхтэй. Хэнийг ч шүүхийн шийдвэргүйгээр албадан хөдөлмөрлүүлж болохгүй.

9. Өндөр наслах, хөдөлмөрийн чадвар алдах, хүүхэд төрүүлэх, асрах болон хуульд заасан бусад тохиолдолд эд, мөнгөний тусламж авах эрхтэй. 

10. Эрүүл мэндийн үйлчилгээ, эмнэлгийн тусламж авах эрхтэй. 

11. Иргэн суралцах эрхтэй. 

12. Шууд буюу төлөөлөгчдийн байгууллагаараа уламжлан төрийг удирдах хэрэгт оролцох эрхтэй. Төрийн байгууллагад сонгох, сонгогдох эрхтэй. Сонгох эрхийг арван найман наснаас эдэлнэ. Сонгогдох насыг төрийн зохих байгууллага, албан тушаалд тавих шаардлагыг харгалзан хуулиар тогтооно.

13. Нийгмийн болон өөрсдийн ашиг сонирхол, үзэл бодлын үүднээс нам, олон нийтийн бусад байгууллага байгуулах, сайн дураараа эвлэлдэн нэгдэх эрхтэй. Аль нэгэн нам, олон нийтийн бусад байгууллагад эвлэлдэн нэгдсэний төлөө болон гишүүний нь хувьд хүнийг ялгаварлан гадуурхах, хэлмэгдүүлэхийг хориглоно. 

14. Улс төр, эдийн засаг, нийхэм соёлын амьдрал, гэр бүлийн харилцаанд эрэгтэй, эмэгтэй тэгш эрхтэй. 

15. Төрийн байгууллага, албан тушаалтанд өргөдөл, гомдлоо гаргаж шийдвэрлүүлэх эрхтэй. Төрийн байгууллага, албан тушаалтан нь иргэдийн өргөдөл, гомдлыг хуулийн дагуу шийдвэрлэх үүргийг хуулиар зохицуулна.

16. Хүн халдашгүй, чөлөөтэй байх эрхтэй. Хуульд заасан үндэслэл, журмаас гадуур дур мэдэн хэнийг ч нэгжих, баривчлах, хорих, мөрдөн мөшгих, эрх чөлөөг нь хязгаарлахыг хориглоно. Хэнд боловч эрүү шүүлт тулгаж, хүнлэг бус, хэрцгий хандаж, нэр төрийг нь доромжилж болохгүй. Баривчилсан шалтгаан, үндэслэлийг баривчлагдсан хүн, түүний гэр бүлийнхэн, өмгөөлөгчид нь хуульд заасан хугацаанд мэдэгдэнэ. Иргэний хувийн ба гэр бүл, захидал харилцааны нууц, орон байрны халдашгүй байдлыг хуулиар хамгаална;

17. Монгол Улсын хууль, олон улсын гэрээнд заасан эрх, эрх чөлөө нь зөрчигдсөн гэж үзвэл уул эрхээ хамгаалуулахаар шүүхэд гомдол гаргах, бусдын хууль бусаар учруулсан хохирлыг нөхөн төлүүлэх, өөрийн болон гэр бүлийн гишүүд, эцэг эх, үр хүүхдийнхээ эсрэг мэдүүлэг өгөхгүй байх, өөрийгөө өмгөөлөх, хууль зүйн туслалцаа авах, нотлох баримтыг шалгуулах, шударга шүүхээр шүүлгэх, хэргээ шүүх ажиллагаанд биеэр оролцох, шүүхийн шийдвэрийг давж заалдах, уучлал хүсэх эрхтэй. Өөрөө өөрийнхөө эсрэг мэдүүлэг өгөхийг шаардах, мэдүүлэг гаргуулахаар шахалт үзүүлэх, хүч хэрэглэхийг хориглоно. Гэм буруутай нь хуулийн дагуу шүүхээр нотлогдох хүртэл хэнийг ч гэмт хэрэг үйлдсэн гэм буруутайд тооцож үл болно. Гэм буруутны ял зэмлэлийг түүний гэр бүлийн гишүүд, төрөл саданд нь халдаан хэрэглэхийг хориглоно.

Монгол Улсын иргэн дотоодын ба гадны халдлага, гэмт үйлдлээс хамгаалуулах эрхтэй. 

18. Шашин шүтэх, эс шүтэх эрх чөлөөтэй.

19. Итгэл үнэмшилтэй байх, үзэл бодлоо чөлөөтэй илэрхийлэх, үг хэлэх, хэвлэн нийтлэх, тайван жагсаал, цуглаан хийх эрх чөлөөтэй. Жагсаал, цуглаан хийх журмыг хуулиар тогтооно. Эрх, эрх чөлөөгөө зөрчигдсөн  гэж үзвэл Төрийн хэвлэл, мэдээлэлийн хэрэгсэл, төрийн цахим сүлжээгээр үзэл бодлоо илэрхийлэх эрхээр хангагдана.

20. Төр, түүний байгууллагаас хууль ёсоор тусгайлан хамгаалбал зохих нууцад хамаарахгүй асуудлаар мэдээлэл хайх, хүлээн авах эрхтэй. Хүний эрх, нэр төр, алдар хүнд, улсыг батлан хамгаалах, үндэсний аюулгүй байдал, нийхэмийн хэв журмыг хангах зорилгоор задруулж үл болох төр, байгууллага, хувь хүний нууцыг хуулиар тогтоон хамгаална.

21. Улсынхаа нутаг дэвсгэрт чөлөөтэй зорчих, түр буюу байнга оршин суух газраа сонгох, гадаадад явах, оршин суух, эх орондоо буцаж ирэх эрхтэй. Гадаадад явах, оршин суух эрхийг үндэсний болон хүн амын аюулгүй байдлыг хангах, нийхэмийн хэв журмыг хамгаалахын тулд зөвхөн хуулиар хязгаарлаж болно.

22. Үндсэн хууль, бусад хуулийг дээдлэн хүндэтгэж, сахин биелүүлэх.

23. Хүний нэр төр, алдар хүнд, эрх, хууль ёсны ашиг сонирхлыг хүндэтгэх.

24. Хуулиар ногдуулсан албан татвар төлөх.

25. Хөдөлмөрлөх, эрүүл мэндээ хамгаалах, үр хүүхдээ өсгөн хүмүүжүүлэх, байгаль орчноо хамгаалах нь иргэн бүрийн журамт үүрэг мөн.

26. Монгол Улсын нутаг дэвсгэрт байгаа гадаадын иргэний эрх, үүргийг Монгол Улсын хууль, уул иргэнийг харьяалсан улстай байгуулсан гэрээгээр тогтооно.

27. Монгол Улс олон улсын гэрээгээр гадаадын иргэний эрх, үүргийг тодорхойлохдоо уул иргэнийг харьяалсан улстай энэ талаар харилцан адил байх зарчим баримтална.

28. Монгол Улсад оршин байгаа харьяалалгүй хүн Монгол улсын хуулийг дагаж мөрдөнө.

29. Үзэл бодол, улс төрийн хийгээд шударга ёсны бусад үйл ажиллагааныхаа улмаас хавчигдан мөшгөгдсөн гадаадын иргэн, харьяалалгүй хүн үндэслэл бүхий хүсэлт гаргавал Монгол Улсад орогнох эрх олгож болно.

30. Үндсэн хуулийн арван зургадугаар зүйлд заасан Монгол Улсын иргэний үндсэн эрх, эрх чөлөөг тус улсын нутаг дэвсгэрт байгаа гадаадын иргэн, харьяалалгүй хүнд эдлүүлэхдээ Монгол Улсын нэгдэн орсон олон улсын гэрээнд заасан хүний салшгүй эрхээс бусад эрхийн хувьд үндэсний болон хүн амын аюулгүй байдлыг хангах, нийгмийн хэв журмыг хамгаалахын тулд хуулиар зохих хязгаарлал тогтоож болно.

31. Төрөөс хүний эрх, эрх чөлөөг хангахуйц эдийн засаг, нийгэм, хууль зүйн болон бусад баталгааг бүрдүүлэх, хүний эрх, эрх чөлөөг зөрчихтэй тэмцэх, хөндөгдсөн эрхийг сэргээн эдлүүлэх үүргийг иргэнийхээ өмнө хариуцна.

32. Онц болон дайны байдал зарласан тохиолдолд Үндсэн хууль, бусад хуульд заасан хүний эрх, эрх чөлөөг гагцхүү хуулиар хязгаарлаж болно. Тийнхүү хязгаарласан хууль нь хүний амьд явах эрх, итгэл үнэмшилтэй байх, шашин шүтэх, эс шүтэх эрх чөлөө, түүнчлэн хэнд боловч эрүү шүүлт тулгах, хүнлэг бус, хэрцгий хандахыг хориглосон хуулийн заалтыг үл хөндөнө.

33. Хүн эрх, эрх чөлөөгөө эдлэхдээ үндэсний аюулгүй байдал, бусад хүний эрх, эрх чөлөөг хохироож, нийгмийн хэв журмыг гажуудуулж болохгүй.

34. Монгол Улсын оршихуйн үндэс, тусгаар тогтнол, үнэт зүйлээ эрхэмлэн хамгаалах. 

35. Ургийн бичиг хөтлөх, бүртгүүлэх.

36. Гэр бүлээ нандигнан хамгаалж, үр хүүхдээ өсгөн нийхэмшүүлж, удмаа хамгаалах.

37. Түүх, соёл, өв уламжлалдаа эзэн болох, өвлүүлэх.

38. Гэр бүлийн гишүүд ураг, овог, удмынхаа өмнө хариуцлага хүлээх.

39. Монгол улс нэгдэн орсон олон улсын гэрээ, конвенцоор баталгаажсан хүний эрх, эрх чөлөөг эдлүүлнэ.

40. Хөндөгдсөн эрхээ төрөөр сэргээлгэх.

Дөрөвдүгээр зүйл

ӨВ ТЭЭГЧИЙН ЭЗЭН ЭРХ БА ҮҮРЭГ

1. Монгол Улсын ахмад насны хүмүүс нь өв тээгчид мөн бөгөөд тэдний эзэн эрх ба үүрэг гэдэг нь хариуцахыг хэлнэ. Үүнд:

- Өв тээгч ахмадууд нь Монголчуудын тусгаар тогтнол, аугаа баялаг түүх, соёл, уламжлал, технологи, мэдлэг, туршлага, төлөвшлийн эх уурхай мөн. Тэд хойч үедээ энэ бүхнийг өвлүүлж, үлгэрлэх үүргийг хариуцах ёстой.

2.  Өв тээгч ахмадууд нь дараахь хөрөнгийн эх үүсвэрүүдээс орлогоо бүрдүүлж амар тайван, эрүүл энх, үр хүүхэд, ач зээ   

нарынхаа сайн сайхныг мэдэрч аз жаргалтай амьдрах хувьтай. Үүнд:

- Улсын тэтгэвэрийн сангаас олгогдох орлого.

- Хувийн тэтгэвэрийн сангаас олгогдох орлого.

- Хувьцаа, хувь, бонд зэрэг дотоодын болон гадаад хөрөнгийн зах зээлээс олох орлого.

- Улсын ба Хот, Дүүргийн газар өмчлөлийн хувь.

- Оршин суугаа болон амьжиргаа тэтгэх өмчийн газраас олох орлого.

- Хадгаламжаас орох орлого.

- Ажиллаж байсан байгууллагуудын дэмжлэг.

- “Өв тээгчдэд ахин түүх бүтээх боломжийг олгох сан”-тай хамтран ажилласнаас олох орлого.

Эдгээр орлогуудыг олох боломж, хөрөнгийн эх үүсвэрүүдийг тусгайлсан хуулиудаар зохицуулна.

3.  “Өв тээгчдэд ахин түүх бүтээх боломжийг олгох сан”-г Монгол улсын төр хариуцна. Уг санг Ерөнхий сайд хариуцан дэргэдээ ажиллуулж байх харилцааг тусгайлсан хуулиар зохицуулна.

“Өв тээгчдэд ахин түүх бүтээх боломжийг олгох сан”-г Монгол Улсын Нийгмийн Хамгаалалын Үйлчилгээний Яам, Монгол Ахуйн Хороо хариуцаж тодорхой хөрөнгийг жил бүрийн төсөвт суулган зарцуулалтыг тайлагнана.

ГУРАВДУГААР БҮЛЭГ

ГЭР БҮЛ

Нэгдүгээр зүйл 

ГЭР БҮЛИЙН ЭЗЭН ЭРХ БА ҮҮРЭГ

1. Монгол Улсын Төр, Хууль, Нийхэм, Ахуй тэтгэх байгууллын суурь үндэс нь гэр бүл мөн. Гэр бүлийн эзэн эрх, үүрэг гэдэг нь гэр бүл  бүр эрх ба үүргээ хариуцахыг хэлнэ. Монгол гэр бүлийн төрөө байгуулах, авч явах, нийхэмтэй харилцах харилцаа нь түүний эзэн эрх, үүргээр дамжиж хэрэгжинэ. Монгол Улсын Төрийн хариуцсан байгууллагаар гэрлэлтээ батлуулсаны дараа тухайн гэр бүл хууль эрх зүй, эдийн засаг, нийхэмийн харилцааг үүсгэх нөхцөл бүрдэнэ. Гэр бүл бүр эзэн эрх, үүргээ нандигнан хайрлаж, хариуцаж, түүх бүтээх үүрэгтэй. Амьдралын явцад тохиолдох аз жаргал амсаж, бэрхшээлийг давах шаардлага гарсан тохиолдол бүрт бүтээсэн түүхээ авч үлдэх, уучлах, энэрэх, хайрлах, сэтгэлээр хариуцлагатай хандана.  

2. Монгол гэр бүл нь байгалийн жамын тогтолцоо болох эрэгтэй, эмэгтэй хос хүмүүсийн хайр сэтгэлийн харилцаанд суурилж үүснэ. Бэлгийн бусад чиг хандлагад суурилж албан ёсны гэр бүл болохыг хориглоно.

3. Монгол иргүний төрж, өсөх, хүмүүжих, боловсрол эзэмших, төлөвших, амьдарч аж төрөх орчныг хариуцагч нь Монгол гэр бүл тул гэр бүл болохоор эрхээ эдэлж сонголт хийж буй хосууд яаралгүй, ямар нэг шахалт дарамт, эрх ашигт авталгүй, өнгөц сонирхлыг урьтал болголгүй нухацтай хандах үүрэгтэй. Ургийн бичгээ харилцан үзсэн байна.   

4. Монгол гэр бүлийн гишүүд тэгш эзэн эрх, үүрэгтэй, харилцан хүндэтгэж амьдрах жам ёстой. Хүүхдийн хүмүүжил, боловсрол, эрүүл аж төрөх, ахуй, амьжиргаагаа тэтгэж авч явах дадлыг гэр бүл хариуцаж төлөвшүүлнэ.  

5. Монгол Улсын Төр нь Монгол иргүн, Монгол гэр бүлийн үнэт чанаруудыг төлөвшүүлэх албан сургалтуудыг зохион байгуулах, сурталчлах, иргүн, иргэн гэр бүлүүдийг бүрэн хамруулах үүрэгтэй. Монгол үндэстэн гэр бүлийн үнэт чанар нь: 

- Ёс суртахуун, хүмүүжил, уламжлал, түүх, удамшил.

- Боловсрол.

- Эрүүл мэнд.

- Өмч ба ахуйгаа зохицуулах чадавхид суурилна.

Хоёрдугаар зүйл

ГАДААДАД ТӨРСӨН ХҮҮХДИЙН ИРГЭНШИЛ, ДАВХАР ИРГЭНШИЛ

1. Монгол улсад бүртгэлтэй Монгол үндэстэн гэр бүлээс гадаадад төрсөн хүүхдэд иргэншил, давхар иргэншил олгохыг зөвшөөрнө. 

   ДӨРӨВДҮГЭЭР  БҮЛЭГ

 БАЙГУУЛЛАГЫН ЭЗЭН ЭРХ БА ҮҮРЭГ 

Нэгдүгээр зүйл 

МОНГОЛ БАЙГУУЛЛАГА

1. Монгол улсын харъяалалтай байгууллагууд нь дараахь төрлүүдээс аль нэгийг сонгосон байна. Үүнд:

-Төрийн байгууллага.

-Улсын байгууллага.

-Хувийн байгууллага.

-Бизнесийн байгууллага.

-Нийгмийн байгууллагууд.

Дээрх төрлийн байгууллагуудын нийхэм, төр болон гадаадтай харилцах харилцааг тусгайлсан хуулиар зохицуулна.

2. Монгол байгууллагын эзэн эрх, үүрэг гэдэг нь байгууллага  бүр эрх ба үүргээ хариуцахыг хэлнэ. Монгол байгууллага үйл ажиллагаагаа явуулах, төрийн, улсын, хувийн, бизнесийн болон нийхэмтэй харилцах харилцаа нь түүний эзэн эрх, үүргээр дамжиж хэрэгжинэ. Монгол Улсын Төрийн бүртгэлийн байгууллагад бүртгүүлж, гэрчилгээ авч, санхүүгийн данс нээж, татварын байгууллагад бүртгүүлснээр тухайн байгууллага хууль эрх зүй, эдийн засаг, нийхэмийн харилцааг үүсгэх нөхцөл бүрдэнэ. Байгууллага бүр эзэн эрх, үүргээ тухайн салбарын харилцааг зохицуулсан хуулинд заасны дагуу хариуцаж, сайн түүх бүтээхийн тулд бренд бүтээгдэхүүн, үйлчилгээний технологи, стандарт, дотоод журам, ажиллагсадтай хийх гэрээний загвар болон бусад шаардлагатай бичиг баримтуудыг хуулийн мэрэгжлийн байгууллагын тусламжтай боловсруулж, Үйлдвэрчний байгууллагатайгаа зөвшилцөн ажиллах үүрэгтэй.

3. Монгол Улсын байгууллагууд нь дэлхийд үнэлэгдэх сайн бүтээгдэхүүн, ажил үйлчилгээг явуулж, туршлагатай, хариуцлагатай, үнэ цэнэтэй хамт олон болж манлайлахын тулд дараахь шаардлагуудыг хангасан байна. Үүнд:

- Алсын хараа, зорилгоо аль салбарт юуг бүтээж ямар баялаг бий болгохоо урьдчилан харж тодорхойлно.  

- Стратегиа тодорхойлохдоо технологи нь шинээр нээх, нэвтрүүлэх эсвэл хуучин технологитой үйлдвэрлэл, үйлчилгээ явуулах эсэхээ урьдчилан харна. 

- Тактикаа боловсруулахдаа стандартчилагдсан бүтээгдэхүүн, үйлчилгээ, түүнийг борлуулах зах зээлийн судалгаа, маркетинг, олох ашигтай нь хамт тодорхойлно. 

- Төлөвлөлтийг богино, дунд, урт хугацаагаар гаргана. Гүйцэтгэлийн хугацааны үе бүрт тайлан гаргаж, мониторинг хийж, дүгнэлт судалгаа явуулна.

- Ажилтан, ажиллагсад шат ахин дэвших, цалин, урамшуулал, хангамж, шагналын тогтолцоотой байна. 

- Байгууллагын ажилтан, ажиллагсдын эрх ашигтай холбоотой харилцаанаас үүссэн маргааныг Үйлдвэрчний Байгууллагын оролцоотой шийдвэрлэнэ.  

4. Байгууллага дээр гарч болзошгүй түгээмэл зарчмын алдаа, эрсдлийн шүүлтүүрүүд. Үүнд:

- Цаг.

- Мөнгө, ашиг хуваарилалт.

- Тооцоолол.

- Хууль, эрх зүй.

- Хүний нөөц, түүний чадамж, сургалт, ажлын байрны стандарт, ажиллагсдын хүртэх өгөөж.

- Технологи, бүтээгдэхүүн үйлчилгээний чанар, шинэ буюу шинэчилсэн технологи, бүтээгдэхүүний загвараас ажилтан, ажиллагсдад олгох өгөөж.

- Хангамж.

- Борлуулалт.

- Байгууллагын соёл, удирдлагын менежмент, чадамж.

- Даатгал. 

5. Байгууллагууд дээр гарч болзошгүй дараахь үйлдлүүдийг хориглоно. Үүнд:

- Төрийн өндөр болон бусад албан тушаалтнууд, байгууллагуудын удирдлагууд нь ажил үүргээ хүлээлгэж өгөх шийдвэр гарсан үед тамга тэмдэг, бичиг баримт, тоног төхөөрөмж, эд зүйлс зэргийг авч зугтсан нь нотлогдвол шууд эрүүгийн гэмт хэрэг үйлдсэнд тооцож шийдвэрлэнэ. 

- Монгол Улсын аливаа байгууллагын албан хаагч нь ажил үүргээ сайн гүйцэтгэж, шударга зарчим баримтлах үед удирдлага нь зүй бусаар хавчих, гадуурхах, нэр хүндэд нь халдах, ажлаас халах зэрэг үйлдэл үйлдсэн нь нотлогдвол эрх нь зөрчигдсөн ажилтны ажлын байр, цалин хангамж, орчин нөхцлийг сайжруулан шийдвэрлэхийг шүүхийн журмаар хангана.

- Монгол Улсын аливаа байгууллагын албан хаагч нь ажил үүргээ муу гүйцэтгэх, үгсэн хуйвалдах, хуурамч гүтгэлэг тараах, ажил үүргээ цалгардуулах, хамт олны эв нэгдлийг бусниулах зэрэг үйлдэл үйлдсэн нь нотлогдвол удирдлага, хамт олны өмнө үнэнээ хүлээх, бичгээр болон амаар уучлалт гуйх, шудрага шүүхээр хариуцлага тооцох зэрэг эерэг аргуудаар шийдвэрлэнэ.  

Эдгээр харилцааг тусгайлсан хуулиар зохицуулна.   

Хоёрдугаар зүйл

ГАДААДЫН БА ОЛОН УЛСЫН БАЙГУУЛЛАГА

1. Монгол улсын нутаг дэвсгэр дээр газар эзэмшилийн эрхээ Монголын ард түмэнтэй гэрээ хийж хуулиар зөвшөөрөгдсөн Гадаадын ба Олон улсын харъяалалтай байгууллагууд нь дараахь төрлүүдтэй байж болно. Үүнд:

- Олон улсын байгууллага.

-Төрийн байгууллага.

-Улсын байгууллага.

-Хувийн байгууллага.

-Бизнесийн байгууллага.

-Нийгмийн байгууллагууд.

2. Гадаадын ба Олон улсын харъяалалтай байгууллагууд нь Монгол улсад Зочны дархан эрх ба үүрэг эдэлж түүнийгээ хариуцна. Монгол улсад үйл ажиллагаа явуулж буй гадаадын ба олон улсын байгууллагуудын Зочны эрх ба үүргээ хэрэгжүүлэх харилцааг тусгайлсан хуулиудаар зохицуулна. 

ТАВДУГААР  БҮЛЭГ

ҮЙЛДВЭРЧНИЙ ЭВЛЭЛИЙН БАЙГУУЛЛАГА

Нэгдүгээр зүйл 

ҮЙЛДВЭРЧНИЙ ЭВЛЭЛИЙН БАЙГУУЛЛАГЫН ЭЗЭН ЭРХ БА ҮҮРЭГ

1. Монгол Улсын материаллаг баялаг, бүтээгдэхүүн, үйлчилгээг бодитой болгож, үнэт чанарыг бий болгогч нь хөдөлмөрлөж буй хүн байдаг тул тэдний эрх ашгийг Үйлдвэрчний эвлэлийн байгууллага Монголын Төрд төлөөлнө. Монгол Улсын Их Хурлын Хуулийн танхимд Үйлдвэрчний Эвлэлийн байгууллага төлөөлөлтэй байна. Монголын Үйлдвэрчний Эвлэлийн байгууллагуудын төр, улс, нийхэмтэй харилцах харилцааг тусгайлсан хуулиар зохицуулна.  

2. Монгол улсад үйл ажиллагаа явуулж байгаа бүх байгууллагууд нь Үйлдвэрчний эвлэлийн байгууллагын төлөөлөлтэй байна.

3. Салбарын мэрэгжлийн холбоонд тухайн салбарын анхан шатны байгууллагуудын Үйлдвэрчний Эвлэлийн төлөөлөл байх ба хяналт тавих, санал оруулах, асуудлыг шийдвэрлэхэд хамтран ажиллаж, баримт бичигт гарын үсэг зурж, тамга дарж батална.

4. Монгол улсын болон Салбарын байгууллагуудын төсөв батлах, гүйцэтгэлийн тайлан хэлэлцэхэд Үйлдвэрчний Эвлэлийн төлөөлөл оролцож баримт бичигт гарын үсэг зурж, тамга дарж батална.

ЗУРГААДУГААР  БҮЛЭГ

МОНГОЛ УЛСЫН НЕОНЭҮРИТ ЗАСАГЛАЛЫН БҮТЭЦ 

Нэгдүгээр зүйл

ХОТ БА ДҮҮРЭГ

1. Монгол Улсын нутаг дэвсгэр нь засаг захиргааны Хот ба Дүүрэг гэсэн нэгжүүдэд хуваагдана. Хот, Дүүргийн нутаг дэвсгэрийн  хуваарийг тусгайлсан хуулиар зохицуулна. 

2. Неонэүрит засаглалтай Хот, Дүүргийн удирдлага нь хуулиар тогтоосон эзэн эрх ба үүрэгтэй.  Хот, Дүүргийн удирдлагын эзэн эрх ба үүрэг гэдэг нь Хот, Дүүрэг бүр бие даан эдийн засаг, хууль эрх зүйн харилцаагаа хариуцахыг хэлнэ. Эдгээр харилцааны эрх зүйн үндсийг хуулиар тогтооно.

3. Хотын дарга нь өөрийн нутаг дэвсгэр дээрхи Монгол Улсын Ерөнхийлөгч, Дэд Ерөнхийлөгчийн хариуцсан Төр, Улсын үйлчилгээний байгууллагуудын үйл ажиллагааг зохион байгуулж явуулна.

4. Дүүргийн Төлөөлөгчдийн Хурал нь өөрийн нутаг дэвсгэртээ хамаарах иргэд, гэр бүлүүдийн өмнө дараахь эзэн эрх ба үүргийг хариуцна. Үүнд:

- Улсын нэгдсэн төлөвлөлттэй уялдуулж хот, дүүргийн төлөвлөлтийг алсын, дунд хугацааны, ойрын хугацааг хамарсан байдлаар хийнэ. Эдгээр төлөвлөлтүүдэд дэд бүтэц, ажиллах хүчин, барилга, хангамж, тээвэр логистикийн төслүүд тусгагдсан байх ёстой. Технологи, хууль эрх зүй, материал, тоног төхөөрөмж, зах зээл тусгагдсан байна. Хөрөнгийн эх үүсвэр, эргэн төлөлт, ашигт ажиллагааны коэффициент, даатгал, татвар, гадагш экспортлох боломж зэргийг мөн тусгана. Аль болох зээлгүйгээр санхүүжүүлэх аргуудыг сонгодог байх ёстой. Технологийн хоцрогдсон, үрэлгэн, алсын хараагүй, судалгаа төлөвлөлт нь хангалтгүй төсөл хэрэгжүүлбэл хариуцлага тооцох механизмыг тодорхой байлгана. 

- Хот ба дүүргийн төлөвлөлттэй холбоотой шийдвэр гаргах, саналаа тусгах, батлах, захиалах, хэрэгжилтэнд хяналт тавих ажлыг гардан зохион байгуулна. Санаачлагатай ажиллахыг хариуцна.

- Дүүрэгтээ байх шаардлагатай ажил, үйлчилгээний жагсаалт гарган, хэрэгжүүлж ажиллана.

- Газар ба түүний өмчлөл, эзэмшил, ашиглалттай холбоотой тусгайлсан хуулиудад заагдсан бүх эрх ба үүргүүдийг хариуцна.

- Тусгай зөвшөөрөл шаарддаг ажил, үйлчилгээний зөвшөөрөл олгох, сунгах, цуцлах.

- Бизнесийн гэрээ хэлэлцээрт захиалагчийн үүрэгтэй оролцож хэрэгжилтийг хангуулна.

- Улсын болон Төрийн үйлчилгээний хууль, тогтоомж, шийдвэрүүдийг байгууллага, аж ахуйн нэгж, өрх, иргэдэд сурталчилж, гүйцэтгэх арга хэмжээг тухай бүрд авна.

5. Хот, Дүүрэг нь Засаг даргын ажлын албатай байна. Ажлын албаны бүтэц, орон тоог Мэрэгжлийн Холбоодын төлөвлөснөөр тусгай хуулиар тогтооно.

6. Хот, Дүүргийн Хурал эрх хэмжээнийхээ хүрээнд тогтоол, Хот, Дүүргийн дарга захирамж гаргана. Аравт, зуутын дарга нь тогтоол болон бусад хэлбэрээр албан бичиг үйлдэж тамга дарж баталгаажуулна. Эдгээр баримт бичиг нь Монгол Улсын Үндсэн хуулийн агуулга, зарчимд нийцсэн байна.

Хоёрдугаар зүйл

МОНГОЛ УЛСЫН НЕОНЭҮРИТ ЗАСАГЛАЛЫН УДИРДЛАГА

1. Монгол Улсын Неонэүрит Засаглал нь дараахь бүтэцтэй байна. Үүнд:

1.1 Монгол Улсын Их Хурал- Төлөөлөгчдийн Танхимын дарга хариуцна.

  1.2 Монгол Улсын Их Хурлын Төлөөлөгчдийн Танхим- Төлөөлөгчдийн Танхимын дарга хариуцна.  

  1.3 Монгол Улсын Их Хурлын Хуулийн Танхим- Хуулийн Танхимын дарга хариуцна.

  1.4 Төрийн үйлчилгээний Хороо, бүтцийн байгууллагууд- Монгол Улсын Ерөнхийлөгч хариуцна.

  1.5 Улсын үйлчилгээний Хороо, бүтцийн байгууллагууд- Монгол Улсын Дэд Ерөнхийлөгч хариуцна.

  1.6 Монгол Ахуй, Бизнесийн Хороо, бүтцийн байгууллагууд- Монгол Улсын Ерөнхий сайд хариуцна.

  1.7 Монгол Улсын Дээд Шүүх, бүтцийн байгууллагууд- Монгол Улсын Дээд Шүүхийн Ерөнхий Шүүгч хариуцна.

Гуравдугаар зүйл

МОНГОЛ УЛСЫН НЕОНЭҮРИТ ЗАСАГЛАЛЫН УДИРДЛАГЫН СОНГУУЛИЙН ҮЙЛЧИЛГЭЭНИЙ ТОГТОЛЦОО

Монгол Улсын Төрийн Сонгуулийн үйлчилгээний тогтолцоо нь дараахь бүтэцтэй байна. Үүнд:

1. Монгол Улсын Их Хурлын Төлөөлөгчдийн Танхимын гишүүний сонгууль. 5 жил тутамд явагдана.

Монгол Улсын Хууль батлах Төрийн бүтэц болох Монгол Улсын Их Хурлын Төлөөлөгчдийн Танхимын гишүүнийг сонгох,   эргүүлэн татах сац бүтэц нь Аравтын, Дүүргийн, Хотын төлөөлөгчдийн хурал мөн. Эдгээр хурлууд нь тухайн газар нутагтаа эзэн эрх ба үүргээ хэрэгжүүлэх бөгөөд үүнийг хариуцах гэнэ. Арван гэр бүл нийлж хуралдан нэгдсэн шийдвэрүүд гаргах болон Хууль батлах Төрийн бүтцэд төлөөлөлөө илгээх хурлыг Аравтын Хурал гэнэ. Арваас дээш Аравтын ахлагч нар нийлж хуралдан Дүүргийн Төлөөлөгчдийн хурлыг байгуулж дарга болон Хотын төлөөлөгчдийн хурлын гишүүнээ сонгоно. Хотын Төлөөлөгчдийн хурлаас Хурлын дарга болон Монгол Улсын Их Хурлын Төлөөлөгчдийн Танхимын гишүүнээ сонгоно. Монгол Улсын Их Хурлын Төлөөлөгчдийн Танхимын сац бүтцийн эзэн эрх ба үүрэг, хариуцлагын тогтолцоог тусгайлсан хуулиар зохицуулна. Тухайн хот, дүүргийн Төлөөлөгчдийн Хурлын дарга эсвэл төлөөлөгч нь эзэн эрх ба үүргээ хуулинд заасан хэмжээнд биелүүлж чадаагүй нь баримтаар нотлогдвол сонгосон Аравт, Зуутын ахлагч нар нийлж хуралдан эргүүлэн татах эрхтэй төдийгүй хуулийн байгууллагаар шалгуулах хүсэлт гаргаж болно. Аравт, Зуутын ахлагч нь тамгатай байна. 

2. Монгол Улсын Их Хурлын Хуулийн танхимын сонгууль. 5 жил тутамд явагдана.

 Монгол Улсын Их Хурлын Хуулийн танхимын гишүүдийг Салбарын мэрэгжлийн холбоо квотдоо багтаан сонгоно. Салбараас сонгогдсон Хуулийн танхимын гишүүд нь улирал бүр Мэрэгжлийн холбоондоо тайлан тавьж ажиллана. Салбараас сонгогдсон Хуулийн танхимын гишүүн, салбарын яамны сайдыг уг салбарын Мэрэгжлийн холбоо эргүүлэн татах эрхтэй. 

3. Ерөнхийлөгч, Улсын Дээд Шүүхийн шүүгчдийг сонгох нийт ард түмний сонгууль. 5 жил тутамд явагдана.

Ерөнхийлөгчөөр Төрийн удирдлага, Хууль эрх зүй, Эдийн засаг, Гадаад хэлний дээд боловсролтой, мэрэгшсэн, салбартаа удирдах ажил хийж байсан туршлагатай, тавин нас хүрсэн, сүүлийн таваас доошгүй жил эх орондоо байнга оршин суусан, Монгол Улсын уугуул иргүнийг таван жилийн хугацаагаар сонгоно. Монгол Улсын Ерөнхийлөгч, Улсын Дээд Шүүхийн Шүүгч нараас сонгуульт хугацаа дууссан, огцорсон, нас барсан, хүсэлтээрээ чөлөөлөгдсөн бол сонгуулийг нэг сарын дотор зарлан явуулна. Ардын Хянан Шалгах, Хууль-Уялдуулгын, Төрийн, Улсын, Монгол Ахуй- Бизнесийн  Үйлчилгээний Хороод, Улсын Дээд Шүүх, Шүүхийн Үйлчилгээний Яамны нэгдсэн хуралдаанаас Ерөнхийлөгчид 5 хүнийг, Монголын Эрх Зүйчдийн Холбооноос Улсын Дээд Шүүхийн гишүүдэд 45 хүнийг тус тус нэр дэвшүүлж, Сонгуулийн Үйлчилгээний Хороонд хүргүүлнэ. Сонгуулийн Үйлчилгээний Хороо нь нэр дэвшигчдийг Төрийн телевиз, радио, мэдээлэлийн сүлжээгээр 60 хоногийн турш сурталчилж, бүх ард түмний сонгуулиар Ерөнхийлөгчөөр 1 хүнийг, Улсын Дээд Шүүхийн шүүгчээр 15 хүнийг сонгоно. Төрийн телевиз, радио, мэдээлэлийн сүлжээнээс бусад хэрэгслэлээр ямар нэг сурталчилгаа явуулахыг хориглоно. 

Монгол Улсын Ерөнхийлөгчийг нэг удаа улируулан сонгож болно. 

4. Ерөнхий сайд, Яамдын сайд, Хуулийн танхимын гишүүд, Хороодын гишүүд, Мэрэгжлийн Холбооны даргыг сонгох Мэрэгжлийн Холбоодуудын сонгууль. 5 жил тутамд явагдана.

Мэрэгжлийн Холбоод нь сонгуулиараа Дэд Ерөнхийлөгч, Ерөнхий сайд, Яамдын сайд, квотоор зөвшөөрөгдсөн тооны Хуулийн танхимын гишүүд, Хороодын гишүүд, Мэрэгжлийн Холбооны даргыг шууд сонгоно. Сонгуулийн Үйлчилгээний Хороо сонгуулийг зохион байгуулж үр дүнг мэдээллэнэ.

5. Хот ба Дүүргийн даргыг сонгох ард түмний сонгууль. 5 жил тутамд явагдана. 

Хотын Төлөөлөгчдийн хурлаас Хотын даргад 5 хүнийг нэр дэвшүүлж тухайн хотод амьдарч байгаа сонгуулийн насны иргэд Хотын дарга, орлогч даргаа сонгоно. 

Эдгээр сонгуулиудыг тусгайлсан хуулиудын дагуу Сонгуулийн Үйлчилгээний Хороо зохион байгуулж, үр дүнг баталгаажуулж, тайлагнаж дуусгана. Эдгээр харилцааг Сонгуулийн Үйлчилгээний Хорооны тухай тусгайлсан хуулиар зохицуулна.

6. Дүүргийн Даргыг Дүүргийн Төлөөлөгчдийн хурлаас шууд сонгож ажиллуулна. 

7. Ерөнхийлөгчөөс бусад Төрийн, Төрийн Дээд, Төрийн Өндөр Дээд Албан Тушаалтанг хэдэн ч удаа улируулан сонгож болно.

Дөрөвдүгээр зүйл

МОНГОЛ УЛСЫН ҮНДЭСНИЙ АЮУЛГҮЙ БАЙДЛЫН ЗӨВЛӨЛ 

1. Монгол Улсын Үндэсний Аюулгүй Байдлын Зөвлөл нь дараахь бүтэцтэй байна. Үүнд:

  1.1 Монгол Улсын Ерөнхийлөгч бөгөөд Үндэсний Аюулгүй Байдлын Зөвлөлийн дарга.

  1.2 Монгол Улсын Их Хурлын Төлөөлөгчдийн Танхимын дарга.  

  1.3 Монгол Улсын Их Хурлын Хуулийн Танхимын дарга.

  1.4 Монгол Улсын Дэд Ерөнхийлөгч.

  1.5 Монгол Улсын Ерөнхий сайд.

2. Монгол Улсын Үндэсний Аюулгүй Байдлын Зөвлөл нь болзошгүй аюул, байгалийн үзэгдэл, бэрхшээл, дайн, цар тахал, террорист үйл ажиллагааны үед авах арга хэмжээг урьдчилан харж төлөвлөсөн хууль, эрх зүйн шийдвэр, хариуцах субъектуудыг тодорхойлж хувилбаруудыг кодолсон байна. 

3. Монгол Улсын Үндэсний Аюулгүй Байдлын Зөвлөлийн үйл ажиллагааг тусгайлсан хуулиар зохицуулна.

Тавдугаар зүйл

МОНГОЛ УЛСЫН МЭРЭГШСЭН АЛБАН ТУШААЛТНУУДЫН 

ЭЗЭН ЭРХ БА ҮҮРЭГ

1. Төрийн албан хаагч.

Дараахь шалгууруудыг хангасан байна. Үүнд:

- Мэрэгжлийн байна.

- Ажлын байрны ур чадварыг хангасан байна. Уг ажлын байр тусгайлсан ур чадвар шаарддаг бол шалгалтыг өгсөн байна.

- Хууль биелүүлэхдээ түүртдэггүй соёлтой байна.

- Ёс зүй, харилцааны өндөр чадвартай байна. 

- “Мэрэгшсэн албан тушаалтны ажлын гүйцэтгэлийн түүхийн дэвтэр”-тээ “Хангалттай” гэсэн үнэлгээтэй байна.

- Монгол Улсын мэрэгшсэн албан тушаалтнууд нь Шинжлэх ухааныг хүлээн зөвшөөрөгч, Ертөнцийн болон байгалийн жам, Үнэний сургааль, шудрага ёсны тухай Философийн суурь ойлголтуудыг гүнзгий судалсан, хууль сахиж биелүүлэхдээ түүртдэггүй, ард түмэнтэйгээ хамтарч сайн түүх бүтээх аргуудыг мэддэг, өндөр эрмэлзлэлтэй, тэвчээртэй, зорилготой, Неонэүритизмын онолыг судалсан иргүн байх ёстой.

2. Төрийн Дээд албан хаагч.

- Төрийн албан хаагчийн шалгууруудыг хангасан байна.

Хороодын дарга, гишүүд, Сайдууд, Монгол Улсын Их Хурлын Төлөөлөгчдийн болон Хуулийн Танхимын гишүүд, Хотуудын дарга, орлогч дарга, Хотуудын Төлөөлөгчдийн Хурлын дарга, Шүүгчдийг Төрийн Дээд албан хаагчид гэнэ. 

Дараахь шалгууруудыг хангасан байна. Үүнд:

- Гадаад хэлний мэдлэг, чадвартай байна.

- Зохион байгуулах өндөр ур чадвартай байна.

- Эрүүл мэндийн үзүүлэлт, нас, салбартаа ажиллаж, манлайлж байсан туршлага.

- Салбарынхаа Монгол Улсад гүйцэтгэдэг үүрэг, хамрах хүрээ, түвшинг мэддэг байна. 

- Жил бүр Хөрөнгө, Орлогын мэдүүлэг гаргана. Гаргаагүй бол огцрох үндэслэл болно.

3. Төрийн Өндөр Дээд албан хаагч.

Монгол Улсын Ерөнхийлөгч, Дэд Ерөнхийлөгч, Ерөнхий сайд, Улсын Их Хурлын Төлөөлөгчдийн болон Хуулийн Танхимын дарга, Улсын Дээд шүүхийн Шүүгчдийг Төрийн Өндөр Дээд Албан Тушаалтан гэнэ. Дараахь шалгууруудыг хангасан байна. Үүнд:

- Төрийн албан хаагчийн болон Төрийн Дээд албан хаагчийн шалгууруудыг хангасан байна.

- Өөрт нь хуулиар үүрэгжүүлэн заасан ажил, үйлчилгээгээ өндөр гүйцэтгэлтэй хариуцдаг байна.

- Гадаад хэлний яриа, бичиг, сонсож ойлгох, харилцан ярилцах өндөр ур чадвартай, олон улсад хүлээн зөвшөөрөгдсөн хэлний шалгалтын өндөр оноотой байна.

- Салбарын удирдах ажлыг 5-аас доошгүй жил хийсэн байна.

- Монгол Улсын хөгжлийн түвшинг дэлхийн түвшинд харьцуулж ойлгодог, өндөр түвшинд гаргах гарц шийдлийг эрж хайдаг, мэддэг, хийдэг байх.

- Нөхцөл байдалд хурдан дасч, уур амьсгалыг эерэг болгон хувиргаж, зөв шийдэл гаргаж, зорилгодоо хүрч чаддаг ур чадвартай байх.

- Неонэүритизмын онолыг гүн судалсан байна.

- Олон улсын харилцааны мэдлэг, ур чадвар, соёлд дассан байна.

- Хуулиар  тогтоосон үүрэгт нь үл хамаарах бусад ажил, албан тушаал хавсран гүйцэтгэхийг хориглоно.

- Монгол гэр бүлтэй байна.

- Төрийн өндөр дээд алба хашигчид нь ажил үүргээ хангалттай гүйцэтгэж байхад нь сонгосон мэрэгжлийн холбоо нь зүй бусаар татах, хангалтгүй гүйцэтгэж байхад нь үргэлжлүүлэн ажиллуулсаар байх зэрэг тохиолдлууд нотлогдвол Төлөөлөгчдийн танхим хуралдаж зохих шийдвэрүүдийг гаргах эрхтэй.

- Төрийн өндөр дээд албан тушаалтны ажил үүргээ хэрхэн биелүүлж байгааг хуулиар зөвшөөрөгдсөн Монгол Төрийн мэрэгшсэн байгууллагууд ил ба далд аргаар тогтмол хяналт тавьж ажиллах эзэн эрх ба үүрэгтэй. Монгол Улсын Төрийн албан хаагчдын зарлиг, захирамж, тушаал, тогтоол хуульд нийцээгүй байж болохгүй. Хэрэв Төрийн албан хаагчдын албан шийдвэр гаргасан хэвлэмэл баримт хууль зөрчсөн үйлдэл болох нь тогтоогдож өөрөө засахгүй бол Монгол Улсын Их Хурлын Төлөөлөгчдийн Танхим хуралдан шийдвэр гарган хүчингүй болгох эрхтэй. Хууль зөрчсөн нь баримтаар нотлогдвол огцрох үндэслэл болно. 

Монгол Улсын Ерөнхийлөгч, Дэд Ерөнхийлөгч, Ерөнхий сайд, Улсын Их Хурлын Төлөөлөгчдийн болон Хуулийн Танхимын дарга, Улсын Үйлчилгээний Хорооны дарга, Улсын Дээд шүүхийн Шүүгчдийн нэр төр, амь бие, ажлын байр, өргөө, унаа, холбоо халдашгүй дархан байна. Эдгээр харилцаануудыг тусгайлсан хуулиудаар зохицуулна.

Зургаадугаар зүйл

МОНГОЛ УЛСЫН ИХ ХУРАЛ 

1. Монгол Улсын Их Хурал нь Төлөөлөгчдийн Танхим ба Хуулийн танхимаас бүрдэнэ. Монгол Улсын Их Хурал нь Төрт түмнийг төлөөлөх Төрийн дээд байгууллага мөн.

2. Монгол Улсын Их Хурал нь дараахь тохиолдлуудад хуралдана. Үүнд:

-Монгол Улсын Үндсэн Хууль батлах, нэмэлт, өөрчлөлт оруулах.

-Монгол Улсын Ерөнхийлөгчийн болон Улсын Дээд Шүүхийн шүүгчдийн сонгууль зарлах.

-Монгол Улсын Ерөнхийлөгчийг батламжлах.

-Монгол Улсын Ерөнхийлөгчийг эргүүлэн татах, түдгэлзүүлэх.

-Зуны ба Өвлийн Хүндэтгэлийн хуралдаан хийх.

 3. Монгол Улсын  Их Хурлын хуралдааныг Монгол Улсын  Их Хурлын Төлөөлөгчдийн Танхимын дарга зарлан хуралдуулна.

 4. Монгол Улсын  Их Хурлын үйл ажиллагааг тусгайлсан хуулиар зохицуулна.

Долоодугаар зүйл

МОНГОЛ УЛСЫН ИХ ХУРЛЫН ТӨЛӨӨЛӨГЧДИЙН ТАНХИМ

1. Монгол Улсын Их Хурлын Төлөөлөгчдийн Танхим нь Монголын ард түмэн, гэр бүлүүдийг төлөөлөх байнгын ажиллагаатай Төрийн дээд байгууллага мөн.

2. Хууль батлах бүрэн эрх гагцхүү Монгол Улсын Их Хурлын Төлөөлөгчдийн Танхимд байна. Хууль батлагдалгүй буцвал Монгол Улсын Их Хурлын Төлөөлөгчдийн Танхимын хуралдааны Албан дүгнэлт заавал хавсаргасан байна. Иргэд, байгууллагын гомдол, хүсэлтээр буцсан бол уг гомдол, хүсэлтийг хавсаргана. Буцсан хуулийн төслийг Мэрэгжлийн холбооноос эхлэн дахин боловсруулна. Хэрэв анх Мэрэгжлийн холбооноос боловсруулсан төслийн утга, тоо баримт Монгол Улсын Их Хурлын Төлөөлөгчдийн Танхимын хуралдааны Албан дүгнэлт таарч байвал хаана зорилготой зассаныг тогтоож Хуулийн танхимын хуралдааны Албан дүгнэлтээ гарган Монгол Улсын Их Хурлын Төлөөлөгчдийн Танхимд илгээнэ. Монгол Улсын Их Хурлын Төлөөлөгчдийн Танхим уг илгээсэн Албан дүгнэлтийг хуралдаанаараа хэлэлцээд Албан дүгнэлт гаргаж шийдвэрлэнэ.   

3. Монгол Улсын Их Хурлын Төлөөлөгчдийн Танхимын анхны хуралдааныг хамгийн ахмад настай гишүүн даргалан хуралдуулж Төлөөлөгчдийн Танхимын Дарга, Дэд даргыг сонгож баталгаажуулна. Гишүүд тангараг өргөнө.

4. Монгол Улсын Их Хурлын Төлөөлөгчдийн Танхим нь Төр, Улсын байгууллагуудын албан тушаалтныг эргүүлэн татах, түдгэлзүүлэх, буцаан томилох эрхийг эдэлнэ.   

5. Монгол Улсын Их Хурлын Төлөөлөгчдийн Танхим нь Аравтын системээр зохион байгуулагдсан Хот, Дүүргийн Төлөөлөгчдийн Хурал ба Төрийн үйлчилгээг хариуцсан байгууллагуудтай байна. Зуут, Мянгатын дарга нар улсын төсвөөс цалинжиж ажиллана. Дүүрэг, хотоо төлөөлж бизнесийн ашигтай гэрээ хийсний шагналыг Зуут, Мянгатын дарга нарт олгодог тогтолцоог тусгайлсан хуулиар зохицуулна.

6. Монгол Улсын Их Хурлын Төлөөлөгчдийн танхимын зөвшөөрөлгүйгээр аливаа хуульд өөрчлөлт оруулах, эргүүлэн татах, хүчингүй болгохыг хориглоно. Төлөөлөгчдийн танхим шаардлагатай хуулийг өөрчлөх, захиалах эрхтэй.

7. Монгол Улсын Их Хурлын Төлөөлөгчдийн танхимын гишүүд нь ажиллаж буй хугацаандаа Монгол Улсын ард түмэнтэйгээ байнгын харилцаа холбоотой байж аливаа хуулиудын хэрэгжилтийг соргог ажиглан хянаж шаардлагатай бол санал асуулга явуулах, хуулийн өөрчлөлт, засвар, эргүүлэн татах, шинэчлэх, шинэ хууль санаачлах саналуудыг цуглуулан нэгтгэж Хуулийн танхимд явуулна.

8. Монгол Улсын Их Хурлын Төлөөлөгчдийн танхимын гишүүд нь хууль сурталчлах, иргүн бэлтгэх ажлыг тасралтгүй хийж ард түмэнд үлгэрлэнэ.

9. Салбарын Хороодын санаачлан батлуулсан хуулийн дагуу Улсын цол, цэргийн дээд цол, одон, тэмдэгээр шагнах, гардуулах харилцааг хэрэгжүүлнэ. Тусгай хуулиар энэ харилцааг зохицуулна.

10. Монгол Улсын Их Хурлын Төлөөлөгчдийн танхимын гишүүн таван жил ажиллах эрхтэй. 

11. Монгол Улсын Их Хурлын Төлөөлөгчдийн танхим нь дэргэдээ Ардын Хянан Шалгах Хороотой байна. Уг хороо нь бүтцийн байгууллагуудын дарга нараас бүрдэнэ. Тус хороо, түүний бүтцийн байгууллагууд Монгол Улсын Их Хурлын Төлөөлөгчдийн танхимаар төлөвлөгөө, төсвөө батлуулж, улирал бүр тайлагнана.

Ардын Хянан Шалгах Хороонд дараахь байгууллагууд харъяалагдана. Үүнд:

- Үндсэн Хуулийн Цэц. 

Хуулийн танхимаар батлагдаж ирсэн хуулиудыг Үндсэн хуульд нийцүүлэн хянаж, Төлөөлөгчдийн Танхимд илгээн батлуулж, зөв хууль эрх зүйн орчин бүрдүүлэх ажлыг хариуцна.

Үндсэн Хуулийн Цэцийн үйл ажиллагааг тусгайлсан хуулиар зохицуулна. 

- Авлигатай тэмцэх Газар.

Авлига, албан тушаалын гэмт хэрэгтэй тэмцэнэ. Авлигатай тэмцэх Газрын үйл ажиллагааг тусгайлсан хуулиар зохицуулна.

- Төрийн Аудит, Арбитрын газар.

Аудитын хөндлөнгийн дүгнэлт гаргах бүтэц, аж ахуйн нэгж, байгууллагуудын маргаан шийдвэрлэх бүтцүүд. Эдгээр байгууллагуудын харилцааны эрх зүйн зохицуулалтыг тусгайлсан хуулиар зохицуулна. 

- Мэрэгжлийн Хяналтын Газар.

Мэрэгжлийн хяналтыг хариуцаж ажиллана. Мэрэгжлийн Хяналтын Газрын үйл ажиллагааг тусгайлсан хуулиар зохицуулна.

- Төрийн хэвлэл мэдээлэлийн газар. 

Монголын Ард Түмний Телевиз, Монголын Ард Түмний Радио, Монгол Төрийн Сонин, Монголын Ард Түмний Мэдээлэлийн Сүлжээ. Энэ харилцааг тусгайлсан хуулиар зохицуулна.

Наймдугаар зүйл

МОНГОЛ УЛСЫН ЕРӨНХИЙЛӨГЧ

1. Монгол Улсын Ерөнхийлөгчийн сонголтонд оролцсон нийт сонгогчийн олонхийн санал авсан нэр дэвшигчийг Улсын Их Хурлаас Ерөнхийлөгчөөр сонгогдсоныг зарлаж, бүрэн эрхийг нь хүлээн зөвшөөрсөн хууль батлана.

Ерөнхийлөгчийн бүрэн эрх тангараг өргөснөөр эхэлж, дараагийн  сонгогдсон Монгол Улсын Ерөнхийлөгч тангараг өргөснөөр дуусгавар болно.

Монгол Улсын Ерөнхийлөгч сонгогдсоноосоо хойш гуч хоногийн дотор “Монголын ард түмний сонголтоор сонгогдсон Ерөнхийлөгч ........ овогт ............. – ний .................. би Монгол Улсын тусгаар тогтнол, бүрэн эрхт байдал, ард түмнийхээ эзэн эрх, үндэсний эв нэгдлийг эрхэмлэн, Неонэүритизмын онолт Монгол Улсын Хууль, эрх зүйн тогтолцоог  дээдлэн сахиж, Монгол Улсын Ерөнхийлөгчийн эзэн эрх, үүргийг хариуцан, нэр төртэй биелүүлэхээ батлан тангараглая” хэмээн  Монголын ард түмэндээ тангараг өргөнө.

2. Монгол Улсын Ерөнхийлөгч бол Төрийн тэргүүн, Монголын ард түмний эв нэгдлийг илэрхийлэгч, Неонэүрит Монгол төрийн бодлого, залгамж чанарыг хэрэгжүүлэгч мөн. Монгол Улсын Ерөнхийлөгчийн үндсэн үүрэгт ажил нь Төрийн үйлчилгээний Хороо, түүний салбар байгууллагуудыг хариуцан ажиллаж Монголын ард түмэнд төрийн үйлчилгээ үзүүлнэ. Ерөнхийлөгч нь шийдвэрээ Зарлиг болгон гаргаж албажуулна. Монгол Улсын Ерөнхийлөгчийг түр эзгүйд бүрэн эрхийг нь Монгол Улсын Дэд Ерөнхийлөгч хэрэгжүүлнэ.

3. Ерөнхийлөгч нь Төрийн Үйлчилгээний Хороог  харъяалагдах байгууллагууд, Мэрэгжлийн Холбоодуудтай хамтран байгуулж ажиллуулна. Үүнд:

- Төрийн Прокурорын газар.

- Монгол банк.

- Төрийн татварын Ерөнхий газар.

- Төрийн түүх, соёл, уламжлал, шашны газар. 

- Төрийн Сонгуулийн Үйлчилгээний Хороо.

- Төрийн тагнуулын газар.

- Төлөвлөлт, Статистик, Санхүүгийн Үйлчилгээний Яам.

- Гадаад Харилцааны Үйлчилгээний Яам.

4. Гадаад харилцаанд улсаа бүрэн эрхтэй төлөөлж, Төрийн үйлчилгээний Хороотойгоо зөвшилцөн Монгол Улсын нэрийн өмнөөс олон улсын гэрээ байгуулах эрхтэй. Байгуулагдсан гэрээ хууль болж батлагдсанаар хүчин төгөлдөр болно. Энэ харилцааг хуулиар зохицуулна.

5. Монгол Улсаас гадаад улсад суух бүрэн эрхт элчин сайдыг Төрийн үйлчилгээний Хороотойгоо зөвшилцөн томилох буюу эргүүлэн татах.

6. Монгол Улсад суух гадаад улсын бүрэн эрхт төлөөлөгчийн газрын тэргүүнийг итгэмжлэх, эргүүлэн татах,  жуух бичгийг хүлээн авах.

7. Ерөнхийлөгч нь Монгол Улсын Үндэсний Аюулгүй Байдлын Зөвлөлийн тэргүүн, Монгол Улсын Зэвсэгт хүчний Ерөнхийлөн захирагч мөн. 

8. Монгол Улсын Ерөнхийлөгч ард түмэндээ хандан маш ойлгомжтой, цөөн асуулттай, байж болох хувилбарыг шингээсэн, хариулт нь тодорхой санал асуулга явуулах, үр дүнг нэгтгэх, шийдвэр гаргах, Улсын Их Хуралд танилцуулах, хууль захиалах эрхтэй. Бүх нийтийн санал асуулгыг Сонгуулийн Үйлчилгээний Хороо гүйцэтгэн явуулна. Энэ харилцааг тусгайлсан хуулиар зохицуулна. 

Есдүгээр зүйл

МОНГОЛ УЛСЫН ИХ ХУРЛЫН ХУУЛИЙН ТАНХИМ

1. Монгол Улсын Их Хурлын Хуулийн танхим нь хууль боловсруулах, санаачлах, батлах ажлыг гүйцэтгэнэ. Монгол Улсын Их Хурлын Хуулийн танхимыг салбар бүрийн мэрэгжлийн холбоодуудаас сонгогдсон гишүүд бүрдүүлнэ. Хуулийн танхим нь салбарынхаа байгууллагуудаар дамжин ажиллаж туршлагажсан эрдэмтэн мэргэд, мэрэгжилтнүүдээс шигшигдэн бүрдсэн 91 гишүүний бүрэлдэхүүнтэй байна. Хуулийн танхимыг Монгол Улсын Их Хурлын Хуулийн танхимын дарга, дэд дарга тэргүүлж Монгол Улсын Их Хурлын Төлөөлөгчдийн танхимд улирал бүр ажлаа тайлагнана. 

2. Монгол Улсын Их Хурлын Хуулийн танхим нь байнгын  үйл ажиллагаатай байна.

3. Монгол Улсын Их Хурлын Хуулийн танхимын дарга, дэд даргыг анхны хуралдаанаас ил санал хураалтаар сонгоно. Хуулийн танхимын анхны хуралдааныг эрх зүйч мэрэгжилтэй хамгийн ахмад гишүүн зарлаж, даргалан хуралдуулна. Гишүүд тангараг өргөнө.

4. Монгол Улсын Их Хурлын Хуулийн танхимын үйл ажиллагааг тусгайлсан хуулиар зохицуулна.

5. Монгол Улсын Хуулийн танхимын гишүүн нь Монгол Ахуйн Хороо, Уялдуулгын Хороо, бусад Мэрэгжлийн Холбоодтой өргөн хүрээнд харилцаж Салбарынхаа хөгжлийн эрх зүйн орчныг төгөлдөржүүлэн хангах ажлыг хариуцна.

6. Монгол Улсын Их Хурлын Хуулийн танхимын дарга, дэд дарга, гишүүд нь ямар нэг ажил, албыг давхар хашиж болохгүй. 

7. Монгол Улсын Их Хурлын Хуулийн танхим нь хууль санаачлах, батлах эрхтэй. Нэгэнт хэрэгжиж буй хуулийг эргүүлэн татах, өөрчлөлт оруулах саналыг Монгол Улсын Их Хурлын Төлөөлөгчдийн танхимд гаргах эрхтэй.

8. Монгол Улсын Их Хурлын Хуулийн танхимаар хэлэлцэж батлагдсан хуульд уг хуулийг санаачилсан, хамтран ажилласан, хэлэлцүүлж батлуулсан гишүүд, Мэрэгжлийн холбооны нэр, хянасан Үндсэн хуулийн Цэцийн гишүүдийн нэрийг заавал оруулна.  

9. Монгол Улсын Их Хурлын Хуулийн танхим нь Хууль, уялдуулгын Хороог байгуулж ажиллуулна.

10. Аливаа хуулийг Мэрэгжлийн холбоо, Хороод, Салбарын Хуулийн танхимын гишүүд хамтарч санаачлан батлуулна. Энэ харилцааг тусгайлсан хуулиар зохицуулна.

Хууль, уялдуулгын Хороо нь Монгол Улсын хөгжлийн Алсын хараа, Стратеги, Тактикийн зорилтуудыг тодорхойлж дараах байгууллагуудыг хариуцан хамтран ажиллаж, уялдуулах харилцааг зохицуулна. Үүнд:

1. Төлөвлөлт, Статистик, Санхүүгийн Үйлчилгээний Яам.

2. Гадаад Харилцааны Үйлчилгээний Яам.

3. Мэрэгжлийн холбоодууд.

4. Монгол ахуйн Хорооны Төлөвлөлтийн Газар.

5. Шинжлэх ухаан, технологи, инновацийн Газар.

6. Оюуны өмчийн газар.

7. Цахим засаглалын Яам.

Аравдугаар зүйл

МЭРЭГЖЛИЙН ХОЛБООД

1. Эрх ба үүрэг. 

- Салбарын алсын хараа, хөгжлийн зорилт, стратеги, тактикийг тодорхойлох.

- Хууль эрх зүйн орчныг төлөвлөх, шаардлагатай хуулиудын жагсаалт гаргаж төсөл бэлтгэх.

- Хөтөлбөр, стандарт, гарын авлага, удирдамж, ном, сурах бичиг бэлтгэх.

- Хүний нөөцийн бодлого хангалт, сургалт.

- Салбарын төсөв, тайлан. 

- Барилга, машин, тоног төхөөрөмж, хангамж, түүхий эд, газар, хөрөнгө.

- Дэд бүтэц.

- Дотоод ба гадаад харилцаа.

- Технологи, Know how.

- Бүтээгдэхүүн, үйлчилгээний төслүүд.

- Менежментийг боловсруулж шийдвэрлэх арга замыг тогтоон Монгол Улсын Их Хурлын Хуулийн танхимд хуулийн төсөл болгон оруулах үүрэгтэй. Энэ ажлыг хуваарилагдсан квотыг эзэмшин буй гишүүдээр дамжуулан оруулна. Төсөл хуулийн шаардлага хангасан эсэхийг Хуулийн танхимын тухайн төслийг хүлээж авсан гишүүн хариуцна.

2. Монгол Улсын Их Хурлын Хуулийн Танхимын гишүүдийг бүрдүүлэх Мэрэгжлийн Холбоодын бүтэц, Квот.

2.1 Төрийн Үйлчилгээний Хорооны Мэрэгжлийн Холбоод -  4 квот.

- Төрийн Үйлчилгээ Эрхлэгчдийн Мэрэгжлийн Холбоо.

- Хотуудын Мэрэгжлийн Холбоо  -  Хот бүрт 1квот.

2.2 Улсын Үйлчилгээний Хорооны Мэрэгжлийн Холбоод -  5 квот .

- Боловсролын ажилтны Мэрэгжлийн Холбоо.

- Анагаах Ухааны ажилтны Мэрэгжлийн Холбоо.

- Дотоод хэргийн ажилтны Мэрэгжлийн Холбоо.

- Нийгмийн Хамгаалалын ажилтны Мэрэгжлийн Холбоо.

- Батлан хамгаалах, Энхийг сахиулагчдын Мэрэгжлийн Холбоо.

2.3 Монгол Ахуй, Бизнесийн Хорооны Мэрэгжлийн Холбоод -  29 квот.

- Машин механизм, металлургийн үйлдвэрлэлийн Мэрэгжлийн Холбоо. 

- Монгол Ахуй, Бизнесийн Хууль Эрх зүйн ажилтны Мэрэгжлийн Холбоо.

- Дэд бүтцийн ажилтны Мэрэгжлийн Холбоо.

- Том аж ахуйн нэгж, Хувьцаат Компаниудын ажилтны Мэрэгжлийн Холбоо.

- Хөрөнгө оруулагч, Банк, Санхүүгийн ажилтны Мэрэгжлийн Холбоо.

- Аж үйлдвэрлэл эрхлэгчдийн Мэрэгжлийн Холбоо.

- Жижиг, дунд үйлдвэрлэл эрхлэгчдийн Мэрэгжлийн Холбоо.

- Шинэ бүтээл, шийдэл, гарц гаргагчдын Мэрэгжлийн Холбоо.

- Бизнесийн Мэдээлэлийн технологийн ажилтны Мэрэгжлийн Холбоо.

- Бизнесийн гадаад харилцаа эрхлэгчдийн Мэрэгжлийн Холбоо.

- Тээвэр, ложистик, зуучлалын үйлчилгээ эрхлэгчдийн Мэрэгжлийн Холбоо.

- Хүнсчид, мал аж ахуй, газар тариалан эрхлэгчдийн Мэрэгжлийн Холбоо.

- Худалдаа, Үйлчилгээний ажилтны Мэрэгжлийн Холбоо.

- Хот байгуулагчид, Барилгачидын Мэрэгжлийн Холбоо.

- Спортын Мэрэгжлийн Холбоо.

- Байгаль, хүрээлэн буй орчны Мэрэгжлийн Холбоо.

- Геологи, ашигт малтмал, газрын тосны Мэрэгжлийн Холбоо.

- Өв, соёл, урлаг, түүхийн дурсгал, архив, аялал жуулчлалын Мэрэгжлийн Холбоо.

2.4 Хууль, Уялдуулгын Хорооны Мэрэгжлийн Холбоод -  22 квот.

- Хууль, Эрх зүйн Мэрэгжлийн Холбоод.

2.5 Ардын Хянан Шалгах Хорооны Мэрэгжлийн Холбоод -  4 квот.

- Хэвлэл, Мэдээлэл, Сэтгүүлчдийн Мэрэгжлийн холбоо.

- Хяналтын албаны ажилтны Мэрэгжлийн Холбоо.

2.6 Шүүх, Эрх зүйчдийн Мэрэгжлийн Холбоо -  9 квот.

- Шүүх, Прокурор, Өмгөөлөгч, Эрх Зүйчдийн Мэрэгжлийн Холбоо.

2.7 Монголын Үйлдвэрчний Эвлэл- 1 квот.

3. Мэрэгжлийн холбоо нь салбарын мэрэгжилтэн, мэрэгшсэн ажилчид, мэрэгжлийн байгууллагуудын төлөөлөлөөс бүрдэнэ. Мэрэгжлийн холбоо нь Төрийн бүтцийн байгууллага тул давхардсан, зэрэгцсэн холбоо байгуулах, жижиглэхийг хориглоно.

Монгол Улсын Их Хурлын Хуулийн Танхимыг салбарын мэрэгжилтнүүдийн мэдлэг, туршлага, чадамж дээр суурилсан бүтэц байлгахын тулд албан ёсны Мэрэгжлийн Холбоодуудыг байгуулна. Мэрэгжлийн Холбоонд дор дурьдсан эрхүүдийг Монголын ард түмнийг төлөөлөн Монголын төрөөс олгож байна. Үүнд:

- Салбарын мэрэгжилтнүүд нэгдэн хуралдаж Мэрэгжлийн Холбоогоо байгуулж, дүрэм, бүтэц, зохион байгуулалтаа батлах, удирдах бүрэлдэхүүнийг сонгох.

- Үүсгэн байгуулагдсан мэрэгжлийн Холбоог Төрийн бүртгэлийн байгууллагад бүртгүүлж, гэрчилгээ авч, санхүүгийн данс нээж, татварын байгууллагад бүртгүүлснээр тухайн Холбоо хууль эрх зүй, эдийн засаг, нийхэмийн харилцааг үүсгэх нөхцөл бүрдэнэ. Мэрэгжлийн Холбоо бүр тусгайлсан хуулинд заагдсаны дагуу дараахь эзэн эрх ба үүргүүдийг хариуцаж ажиллана. Үүнд: 

- Сайдад нэр дэвшүүлж сонгох, эргүүлэн татах, түдгэлзүүлэх.

- Монгол Улсын Их Хурлын Хуулийн танхимын гишүүдийг нэр дэвшүүлж сонгох, эргүүлэн татах, түдгэлзүүлэх.

- Мэрэгжлийн холбоодууд нь тухайн салбарын толгой хувьцаат компаний хэлбэртэйгээр бүтцээ зохион байгуулж улсын төсөвт заагдсан ажил үүргийг гүйцэтгэсний орлого, гишүүн байгууллага, гишүүдийн татвар, хандив, тусламж, бизнесийн орлого, бусад эх үүсвэрээс хөрөнгөө бүрдүүлж ажиллана.

- Мэрэгжлийн холбоодууд нь салбарынхаа хөгжлийн бодлого тодорхойлох ажлыг урт, дунд, жилийн гэсэн үечлэлүүдээр хийх ажлыг Уялдуулгын хороо, Монгол Ахуйн Хороотой хамтран төлөвлөж, төсөв хийгээд  Монгол Улсын Их хурлын Хуулийн болон Төлөөлөгчдийн танхимаар батлуулах ажлыг гүйцэтгэнэ.

- Салбарын тухайн жилд хийх ажлын төлөвлөгөө, төсвийг гишүүдийнхээ хурлаар батлуулж хуулийн төсөл болгон боловсруулаад Улсын Их хурлын Хуулийн болон Төлөөлөгчдийн танхимд өргөн барьж мөрдөнө.

- Салбарын хариуцан тухайн жилд улсын төсвөөр хийх ажлын гүйцэтгэгчийг сонгон шалгаруулах, гүйцэтгэлд технологийн хяналт тавих.

- Салбарын мэрэгжилтэй ажиллах хүчнийг бий болгох, ажлаар хангах ажлыг зохион байгуулах.

- Сургалт.

- Шинжлэх ухаан, инновацийг хөгжүүлэх, франчайзингээр бүтээгдэхүүн ажил үйлчилгээ явуулах.

- Экспорт дэмжих, импорт орлох бренд бүтээгдэхүүн, ажил үйлчилгээнүүдийг бүтээх, хөгжүүлэх.

- Салбарын хувийн болон нийтийн өмчийн компаниудыг олноор бий болгох, хөгжүүлэх, олон улсын зах зээлд гарах бололцоог бүрдүүлэх.

- Монгол улсын хууль эрх зүйн орчныг шинэчлэх, боловсронгуй болгох, хоорондын уялдааг хангах, үйл ажиллагаа явуулах тусгай зөвшөөрөл олгох, цуцлах ажлыг зохион байгуулна.

- Салбарын гадаад харилцааг хангах.

- Салбарын том бүтээн байгуулалтын ажлуудад хөрөнгө оруулах, хөрөнгө босгох ажлыг зохион байгуулах.

- Салбарын мэрэгжлийн хяналтын ажлыг ажиллуулна.

Мэрэгжлийн холбоодууд нь гишүүд болон гишүүн байгууллагуудынхаа өмнө дараах үүргүүдийг хүлээж ажиллана. Үүнд:

3.1. Салбарын хөгжлийн бодлого тодорхойлох ажлыг урт хугацааны, дунд хугацааны, тухайн жилийн гэсэн үечлэлүүдтэй хийж төсвийг тодорхойлох ажлыг Засгийн газар, Төр түмний өмчийн корпорацийн Шинжлэх ухаан, технолог, инновацийн хороотой хамтран хийгээд  Улсын Их хурлын Хуулийн болон Төлөөлөгчдийн танхимаар батлуулах ажлыг гүйцэтгэнэ.

3.2. Салбарын тухайн жилд хийх ажлын төлөвлөгөө, төсвийг гишүүдийнхээ хурлаар батлуулж хуулийн төсөл болгон боловсруулаад Улсын Их хурлын Хуулийн болон Төлөөлөгчдийн танхимд өргөн барьж мөрдөнө.

3.3 Засгийн газраас хариуцан тухайн жилд улсын төсвөөр хийх ажлын гүйцэтгэгчийг сонгон шалгаруулах, гүйцэтгэлд технологийн хяналт тавих.

3.4. Салбарын мэрэгжилтэй ажиллах хүчнийг бий болгох, ажлаар хангах ажлыг зохион байгуулах.

3.5.Сургалт.

3.6. Шинжлэх ухаан, инновацийг хөгжүүлэх, франчайзингээр бүтээгдэхүүн ажил үйлчилгээ явуулах.

3.7. Экспорт дэмжих, импорт орлох бренд бүтээгдэхүүн, ажил үйлчилгээнүүдийг бүтээх, хөгжүүлэх.

3.8. Салбарын хувийн болон нийтийн өмчийн компаниудыг олноор бий болгох, хөгжүүлэх, олон улсын зах зээлд гарах бололцоог бүрдүүлэх.

3.9. Монгол улсын хууль эрх зүйн орчныг шинэчлэх, боловсронгуй болгох, хоорондын уялдааг хангах, үйл ажиллагаа явуулах тусгай зөвшөөрөл олгох, цуцлах ажлыг зохион байгуулна.

3.10. Салбарын гадаад харилцааг хангах.

3.11. Салбарын том бүтээн байгуулалтын ажлуудад хөрөнгө оруулах, хөрөнгө босгох ажлыг зохион байгуулах.

Арваннэгдүгээр зүйл

УЛСЫН ҮЙЛЧИЛГЭЭНИЙ ХОРОО

1. Монгол Улсын ард түмэнд үйлчлэх Улсын үйлчилгээний Хороо, түүний бүтцийн байгуулагуудыг Монгол Улсын Дэд Ерөнхийлөгч тэргүүлнэ. 

2. Улсын Үйлчилгээний Хороо нь Салбарын Мэрэгжлийн Холбоодуудаас сонгогдон ирсэн гишүүд, Салбарын Яамны сайд нараас бүрдэнэ. 

3. Монгол Улсын Дэд Ерөнхийлөгчийг Улсын үйлчилгээний Хорооноос нэр дэвшүүлж, шууд сонгоно. Сонгуулийн Үйлчилгээний Хороо уг сонгуулийг хуулийн дагуу зохион байгуулна. 

4. Монгол Улсын Улсын үйлчилгээний Хороо, түүний бүтцийн байгууллагуудад дараахь улсын үйлчилгээг ард түмэнд үзүүлэгч байгууллагууд хамаарагдана. Үүнд:

- Боловсрол, Гэгээрлийн Үйлчилгээний Яам.

- Эрүүл мэндийн Үйлчилгээний Яам.

- Нийгмийн хамгаалалын Үйлчилгээний Яам.

- Дотоод Хэргийн Яам.

- Гадаад харилцааны Үйлчилгээний Яам.

- Батлан Хамгаалах Яам.

- Шинжлэх Ухааны Академи.

5. Монгол Улсын Улсын Үйлчилгээний Хороо, бүтцийн байгууллагуудын эзэн эрх ба үүрэг, зохион байгуулалт, үйл ажиллагааны журмыг тусгайлсан хуулиудаар тогтооно.

6. Улсын Үйлчилгээний Хороо бүтцийн байгууллагууд нь хариуцсан Салбарын Мэрэгжлийн Холбоодуудтай байх бөгөөд шатлан дэвших зарчмаар үйл ажиллагаа, хүний нөөц нь чанаржин мэрэгшиж ажиллана.

7. Улсын Үйлчилгээний байгууллагуудын Удирдах бүрэлдэхүүн нь салбартаа тогтвортой ажилласан, Мэрэгжлийн Холбоондоо хүлээн зөвшөөрөгдсөн мэрэгшсэн ажилтан байна. 

8. Улсын Үйлчилгээний бүтцийн байгууллагууд нь тус бүр нэг Мэрэгжлийн Холбоотой байна.

9. Мэрэгжлийн Холбоо нь Салбарын Яамныхаа сайдыг шууд сонгоно.

10. Мэрэгжлийн Холбоо нь Улсын Үйлчилгээний Хорооны гишүүнийг шууд сонгоно.

Арванхоёрдугаар зүйл

МОНГОЛ АХУЙ, БИЗНЕСИЙН ХОРОО

1. Монгол Ахуй, Бизнесийн Хороог Монгол Улсын Ерөнхий Сайд удирдана.

2. Монгол Ахуй, Бизнесийн Хороо нь Салбарын Мэрэгжлийн Холбоодуудаас сонгогдон ирсэн гишүүд, Салбарын Яамны сайд нар, Монгол Ахуй, Бизнесийн Хорооны хотууд дахь салбарын дарга нараас бүрдэнэ. Хорооны анхны хуралдааныг гишүүдийн хамгийн ахмад нь зарлан хуралдуулж бүтэц, зохион байгуулалтаа хэлэлцэн Хорооны дарга, орлогч даргыг сонгон баталгаажуулна. Сонгуулийн Үйлчилгээний Хороо уг сонгуулийг хуулийн дагуу зохион байгуулна.

3. Монгол Улсын Ерөнхий сайдыг Монгол Ахуй, Бизнесийн Хорооноос шууд сонгоно. Сонгуулийн Үйлчилгээний Хороо уг сонгуулийг хуулийн дагуу зохион байгуулна.

4. Монгол Ахуй, Бизнесийн Хороонд дараахь байгууллагууд харъяалагдаж үйл ажиллагаагаа явуулна. Үүнд:

- Монгол Ахуй, Бизнес төлөвлөлт, уялдуулга, хууль эрх зүй, гадаад харилцааны газар.

- Ард Түмний Банк.

- Дэд бүтцийн Яам.

- Байгаль орчин, Аялал жуулчлал, Соёлын Яам.

- Хот Байгуулалт, Барилгын Яам.

- Хувийн Бизнесийн Газар.

- Төрийн өмчийн аж ахуйн нэгжүүдийн Газар.

- Хөрөнгө, санхүү, банк, даатгалын Газар.

- Том аж ахуйн нэгжүүдийн Газар.

- Худалдаа, үйлчилгээний Газар.

- Чөлөөт бүс, Тээвэр, Ложистикийн Газар. 

- Газар, Бирж, Хувьцаа, бонд, үнэт цаас өмчлөгчдийн Газар.

5. Монгол Улсын Ерөнхий Сайд нь хийсэн ажлаа Монгол Улсын Их Хурлын Төлөөлөгчдийн Танхимд сар, улирал, жил бүр тайлагнана. Монгол Ахуй, Бизнесийн Хороо нь жил бүр төсвийг хууль болгон төлөвлөж, Монгол Улсын Их Хурлын Төлөөлөгчдийн Танхим болон Монгол Улсын Их Хурлын Хуулийн танхимаар батлуулан, мөрдөж, тайлагнана. Монгол Улсын Их Хурлын Төлөөлөгчдийн Танхим нь хуулийн хэрэгжилтийг уг Хорооны болон татвар, аудит, Үйлдвэрчний Эвлэлийн байгууллагуудын тайлантай харьцуулж үнэлж, дүгнээд тогтоол гаргаж баталгаажуулна. Уг тайлан хууль болно.

МОНГОЛ УЛСЫН НЕОНЭҮРИТИЗМЫН ЭДИЙН ЗАСГИЙН БОДЛОГО

1. Неонэүритизмын онолд суурилсан Монгол мөнгөний бодлого.

- Монгол Улсын Төрөөс эдийн засгийн хөгжилд дараахь мөнгөний бодлогын зарчмуудыг баримтлана. Үүнд: 

- Монголын ард түмэн Монгол мөнгө гаргах эрхтэй.

- Монголын ард түмэн Монгол төв банк байгуулах эрхтэй.

- Монгол Улсад үйл ажиллагаа явуулж буй Төв Банкууд Алтан Монгол төгрөг ба Крипто Алтан Монгол төгрөгийг алтан баталгаатай болгоно. Энэ нь эдийн засгийн хямралын үед мөнгөний ханш унахыг зогсоож хямрал гүнзгийрэхээс сэргийлнэ. Эдийн засаг, үйлдвэрлэл сэргэх үед мөнгөний ханш суларч үйлдвэрлэлд барааны үнэ өсөхөөс сэргийлж эерэг нөлөөлдөг.

- Монгол Улсад үйл ажиллагаа явуулж буй Төв Банкууд нь Алтан Монгол төгрөг ба Крипто Алтан Монгол төгрөгийг дотоод ба гадаад зах зээлд алтан баталгаандаа тааруулж нийлүүлэн тоо хэмжээ ба ханшийг зарлаж байна. 

- Монгол Улсад үйл ажиллагаа явуулж буй Төв Банкууд нь Алтан Монгол төгрөг ба Крипто Алтан Монгол төгрөгтэй гадаад хөрвөдөг валютуудтай харьцаж байгаа ханшийг байнга зарлана. 

- Монгол Улсад үйл ажиллагаа явуулж буй Төв Банкууд нь орж ирсэн валютуудаар алт худалдаж авч Монгол алтан төгрөг, Крипто Монгол алтан төгрөгийн баталгааг хангах үүрэгтэй. Металл алт, мөнгөний нөөц бүрдүүлж Олон Улсын хэмжээнд үйл ажиллагаа явуулдаг гадаад орнуудын нэр хүндтэй Банкуудад тараан байршуулж хадгалуулна.

- Гаргасан алтан баталгаатай Монгол төгрөг, крипто Алтан Монгол төгрөгийг гадаад ба дотоодын зах зээлд нийлүүлж эргэлтэнд оруулна. Энэ нь гадаад валютын нөөцийн хэмжээнээс шалтгаалж Монгол Улсын эдийн засаг агших үзэгдлийг хязгаарлана.

- Алтаар баталгаажсан монгол валютуудыг хэт ихэсгэхээс урьдчилан сэргийлж зохист тоо хэмжээг бариулахыг Монгол Улсад үйл ажиллагаа явуулж буй Төв Банкууд хариуцна.  

- Монгол Улсад үйл ажиллагаа явуулж буй Төв Банкууд нь бодлогын хүүгээ 1 хувиас хэтрүүлэхийг хориглоно.

- Монгол Улсад үйл ажиллагаа явуулж буй ард түмний өмчлөлтэй Төв Банк нь Монгол Улсын төрөөс хуулиар зөвшөөрөгдсөн ард түмний өмчийн Алтан баталгаатай Мөнгө гаргана. Энэхүү Алтан баталгаатай Мөнгийг ард түмэн, хувийн хэвшлийнхэн хамтарч гаргах бөгөөд уг Мөнгө цор ганц байна. Энэ харилцааг Ард түмний өмчийн Төв банк хариуцан ажиллана. 

- Арилжааны банкууд 3 хувиас хэтрүүлж мөнгө хүүлэхийг хориглоно.

Уг харилцаануудыг тусгайлсан хуулиудаар зохицуулна.

2. Төрийн эдийн засгийн бодлого, хууль эрх зүй, Төсвийн бодлого.

- Төсвийн зарлага: А.Төрийн зарлага. Б.Улсын зарлага. В.Бизнесийн зарлага.

- Төсвийн орлого: А.Төрийн орлого. Б.Улсын орлого. В.Бизнесийн орлого.

- Экспортын шинжилгээ. Импортын шинжилгээ.

- Мониторинг, дүн, шинжилгээ, статистик.

Улсын төсөв: Улсын төсвийн орлого талыг Монгол Ахуй, Бизнесийн Хороо, Төрийн Үйлчилгээний Хороо, Улсын Үйлчилгээний Хороо хариуцаж тайлагнана.

Улсын төсвийн зарлага талыг Төрийн Үйлчилгээний Хороо, Улсын үйлчилгээний Хороо, Монгол Улсын Их Хурлын Танхимууд, Монгол Улсын Дээд, Шүүхийн Үйлчилгээний Яам, Монгол Ахуй, Бизнесийн Хороо болон тэдгээрийн бүтцийн байгууллагууд хариуцаж тайлагнана. 

Төрийн татварын бодлого.

- Монгол Улсын төр нь байгууллага, аж ахуйн нэгж, хувь хүмүүсийн үйлдвэрлэл, худалдаа, үйлчилгээ эрхэлж олсон орлогын зөвхөн ашгаас 10 хувийн татвар хураана.

- НӨАТ-ын хэмжээ нь 10 хувь байна. Түүний буцаан олголт нь 8 хувь байна.

- Монгол Улсын Гаалийн татварын бодлого нь импортыг орлож, экспортыг хөхүүлэн дэмжих зарчмыг хэрэгжүүлнэ.  Үйлдвэрлэлийг нь дотоодоо хөгжүүлэх зорилт тавьсан бараа, бүтээгдэхүүний гаалийн татварын өсгөх хэмжээ нь 2-оос доошгүй жилийн өмнө урьдчилан зарлагдсан байна.

- Импорт орлох бараа бүтээгдэхүүн шинээр үйлдвэрлэсэн байгууллагын ашгийн татварыг 1 жил 1 хувиар бууруулан тооцож шагнана. Хэрэв гадаадад гүн боловсруулсан бүтээгдэхүүн экспортолсон бол ашгийн татварыг 1 жил 2 хувиар бууруулан тооцно. 

- Боловсруулах үйлдвэрүүдээс АМНАТ татвар авахыг хориглоно.

- Монгол Улсын төр импорт орлох, экспорт дэмжих бараа бүтээгдэхүүн, ажил үйлчилгээний шинэ санаа, нээлт, загвар, төсөл боловсруулж, хэрэгжүүлж чадсан нь нотлогдсон бол хариуцагч ажилтан, хамт олныг улсын төсвөөс шагнаж болно. Уг харилцааг тусгайлсан хууль гаргаж зохицуулна. 

 Монгол Улсын Төрийн Эдийн засгийн монополь эрх.

- Монголын төр архины дотоод үйлдвэрлэл, худалдаанд монополь эрхтэй.

- Монголын төр автомашины шатахуун, онгоцны түлшний дотоод зах зээлд монополь эрхтэй.

- Монголын төр цахилгаан эрчим хүчний дотоод зах зээлд монополь эрхтэй.

- Монголын төр дотоодод үйлдвэрлэсэн автомашинд монополь эрх олгоно.

- Монголын төр дотоодод үйлдвэрлэсэн бүтээгдэхүүнүүдэд монополь эрх олгох эрхтэй. Үүнийг тусгайлсан хуулиар зохицуулна.

Монгол Улс дахь өмчийн хэлбэрүүд. 

- Ард түмний өмч.

- Төрийн өмч.

- Улсын өмч.

- Хувийн өмч.

- Байгууллагын.

- Гадаадын өмч.

- Хамтарсан өмч.

Эдгээр өмчүүдтэй холбоотой харилцааг тусгайлсан хуулиар зохицуулна.

 Өмч хувьчлал.

- Монголын төр иргэн бүрт үнэ төлбөргүй хувьцаа, бонд, бусад үнэт цаас өмчлүүлэх хөтөлбөрийг байнга явуулна. Энэ харилцааг тусгайлсан хуулиар зохицуулна.

- Монгол улсад Төрийн, Улсын болон Ард түмний өмчийг хувьчлах бол Монголын Ард түмэн 51-ээс дээш хувийг төлбөргүйгээр шууд өмчлөнө. Энэ харилцааг тусгайлсан хуулиар зохицуулна.

Монгол Улсын Төсөв.

 Монгол Улсын Төсөв хэлэлцэх, гүйцэтгэл тайлагнах үйл явц нь тусгайлсан хуультай байна. Уг хууль нь дараахь зарчмуудыг агуулсан байна. Үүнд:

    -  Монгол Улсын  Төсвийг хагас жилд нэг удаа, гүйцэтгэлийг улирал бүр тайлагнана. 

- Төсөв хэлэлцэх, гүйцэтгэл тайлагнах хуралд Төрийн Үйлчилгээний Хороо, Улсын Үйлчилгээний Хороо, Монгол Ахуй, Бизнесийн Хороо, Төлөөлөгчдийн болон Хуулийн танхим, Монгол Улсын Дээд Шүүх, Шүүхийн Үйлчилгээний Яам, Санхүүгийн Үйлчилгээний Яам, Уялдуулгын Хороо, төсвийн ерөнхийлөн захирагч нар, Монгол Улсын Ерөнхий Аудитор, Монголын Үйлдвэрчний Эвлэлийн төлөөлөл зэрэг бүрэлдэхүүнтэйгээр Монгол Улсын Их Хурлын Хуулийн танхимд ирж хуралдан шийдвэр гаргана. Монгол Улсын Ерөнхий Аудитор болон Монголын Үйлдвэрчний Эвлэл тус тусдаа хөндлөнгийн шийдвэр гаргана. Гарсан шийдвэрүүд хууль болж Хуулийн Танхимаар батлагдан Төлөөлөгчдийн Танхимаар мөн батлагдсанаар хүчин төгөлдөр болно.

Оффшор бүс. 

- Монгол хүмүүст хязгаартай үйлчилнэ. 

- Оффшор бүсэд хамаарах нутаг дэвсгэрийг тухайн хот, дүүргийн иргэдтэй хийсэн гэрээний дагуу эзэмшиж ашиглана.

- Оффшор бүсэд хамаарах нутаг дэвсгэрт хуулиар зөвшөөрөгдөөгүй үйл ажиллагаа явуулахыг хориглоно.

- Оффшор бүсэд хамаарах нутаг дэвсгэрт санхүүгийн бүх харилцаа явуулахыг зөвшөөрнө. Эдгээр болон бусад харилцааг тусгайлсан хуулиар зохицуулна.

3. Хөрөнгө оруулалтын бодлого.

- Цалингийн өсөлтөөр оруулах урсгал хөрөнгө оруулалт.

- Улсын төсвөөс хийгдэх хөрөнгө оруулалт.

- Хот, Дүүргийн хөрөнгө оруулалтаар.

- Байгууллага, аж ахуйн нэгжийн хөрөнгө оруулалтаар.

- Дотоодын хөрөнгийн зах зээлээс хөрөнгө төвлөрүүлэх аргаар.

- Гадаадын хөрөнгийн зах зээлээс хөрөнгө төвлөрүүлэх аргаар.

- Дотоодын хувь хүмүүсийн хөрөнгө оруулалтаар.

- Гадаадын хувь хүмүүсийн хөрөнгө оруулалтаар.

- Тусламжаар.

- Дотоодын зээлээр.

- Гадаадын зээлээр.

- Хамтарсан хөрөнгө оруулалтаар.

- Ард түмний хөрөнгө оруулалтаар.

- Шинэ хөрвөдөг Монгол валют эргэлтэнд нэмж оруулах аргаар.

- Мөнгөний ханшийг чангаруулах аргаар.

- Мөнгөний ханшийг сулруулах аргаар.

- Технологи сайжруулах аргаар.

- Зардал бууруулах аргаар. 

4. Технологийн ба Шинэ шийдэл, гарцыг нээн гаргагчдыг дэмжих бодлого. 

- Хөрөнгө оруулалтаар дэмжих.

- Шинэ Санаа, шийдлийг гаргах аргуудыг мэддэг болоход дараахь хүчин зүйлс нөлөөлдөг. Үүнд:

    - Байгалийн үзэгдэл, амьтан ургамлын тогтоц, харилцаа, давуу тал, өвөрмөгц онцлог.

    - Байгаль, цаг уурын хүчин зүйл.

    - Энерги, түүний хувирал, шилжилт.

    - Хүний хүсэл, хэрэглээ.

    - Технологи шинээр гаргах, сайжруулах, холих, салгах.

    - Өөр үйлдвэрлэл, үйлчилгээнд хэрэглэдэг арга, технологийг хувиргах аргаар.

    - Дижитал загварчлал, тооцоололыг ашиглах аргаар.

    - Бүтэц, тогтоц, хэлбэр, дизайныг өөрчлөх хувиргах, ашиглах аргаар.

    - Шийдэл нэхсэн асуудлыг шийдэх замаар.

    - Материал судлал дээр.

    - Хэмнэлтийн бодлогоос.

    - Хоцрогдлыг шинэчлэх аргаар.

- Хууль эрх зүйн орчноор.

- Тааламжтай нөхцөл үүсгэх аргаар.

- Хүүгүй, эргэн төлөгдөхгүй нөхцлөөр хөрөнгө оруулж, ашиг хуваах аргаар.

5. Хуримтлал, хөгжлийн сангийн бодлого.

- Баялгийн сан.

- Хөгжлийн сан.

- Технологийн сан.

- Дэд бүтцийн хөгжлийн сан.

- Шинжлэх ухаан, инновацийн хөгжлийн сан.

- Тэтгэвэрийн сан.

- Нийгмийн даатгалын сан.

- Хүүхдийн сан.

- Төрийн давхар Даатгалын сан.

- Эрүүл мэндийн даатгалын сан.

6. Үйлдвэрлэлийн бодлого. 

- Неонэүритзмын онолд суурилсан “Технологи”, “Мөнгө-Хөрөнгө оруулалт”, “Үйлдвэрлэл-борлуулалт” хэмээх нөхцөлдүүлэгчидтэй “Монгол бизнес эрхлэгч” гэдэг зорилготой амин сүнс иргүний аз жаргалын төлөө, хууль эрх зүйн орчноор зохицуулагдсан “Монгол ахуй-бизнесийн хурдасгуур” –ыг синусоид циклын зарчмаар ажиллуулна. Энэ эдийн засаг-үйлдвэрлэлийн бодлогыг Монгол Ахуй, Бизнесийн Хороо хариуцан гүйцэтгэж байна.

“Алтан гурвалжингийн хурдасгуур” технологийг бизнес хөгжилд авч ашиглах аргыг нэвтрүүлж үйлдвэрлэлийн үсрэнгүй дэвшилд хүрч болох замыг нээнэ.

- Том компаниудыг дотоод зах зээлээс татан авч гадаад зах зээлд экспортын чиглэлээр ажиллуулах зарчмыг баримтална.

- Ард түмний банкнаас зах зээлд гаргасан шинэ мөнгийг үнэ цэнэтэй валют болгохын тулд ард түмний захиалгат үйлдвэр аж ахуйн газар барих, хөгжүүлэх төсөлд оруулж бодитой болгосны дараа ард түмэнд хувьцаа болгон үнэ төлбөргүй өмчлүүлнэ. 

7. Борлуулалтын бодлого. 

- Гааль, худалдааны өндөр татварын бодлогыг давж зорилтот зах зээлд нэвтрэх аргууд. Үүнд:

    - Хэлэлцээрийн журмаар.

    - Бартераар.

    - Гадаадын хөрөнгө оруулалт хэлбэрээр мэрэгжилтэй ажилчин, ажилтан, түүхий эд, материал, хэрэгсэл, мөнгө, төсөл оруулж нутагт нь үйлдвэрлэж бэлэн бүтээгдэхүүн болгож борлуулах арга.

    - Сонирхсон зах зээлд оршин буй үйлдвэр, аж ахуйн нэгжийг худалдан авах замаар бэлэн бүтээгдэхүүн үйлдвэрлэж борлуулах арга.

    - Технологийн франчайз, Know how-гаа зарах аргаар тухайн зах зээлд орж байрших арга.

    - “Ногоон” технологоор үйлдвэрлэсэн бүтээгдэхүүн, үйлчилгээгээр дамжиж орох арга.

    - Бусдын ба өөрийн нэр дээр олгогдсон бүтээгдэхүүн борлуулах квот ашиглаж зорилтот зах зээлд нэвтрэх арга. 

8. Түүхий эд, материал хангамжийн бодлого.

- Монгол улсын нутаг дэвсгэр дээрх ашигт малтмал, байгалийн түүхий эд, байгаль экологийн нөөц боломжийг тогтоох.

- Мал аж ахуй, газар тариалан, хүнсний ногооны боломжит нөөц тогтоох.

- Усны нөөц тогтоох.

- Энергийн нөөц тогтоох.

- Амьтан ургамлын нөөц тогтоох.

- Оюуны өмчийн нөөц тогтоох.

- Дэд бүтэц, газар зүйн нөөц тогтоох.

9. Дэд бүтцийн бодлого.

- Халаалт, дулааны экологийн цэвэр шинэ шийдэл.

- Төвлөрсөн цэвэрлэх байгууламжийн технологоос татгалзах.

- Хот төлөвлөлтийн шинэ бодлого хэрэгжүүлж бренд бий болгох.

- Тосгон, хотхоноор нь төлөвлөдөг болох.

- Эрчим хүчний олон эх үүсвэртэй систем хийж гадаад улсууд руу цахилгаан эрчим хүч экспортлох.

- Зүүн Хойд Азийн гипер эрчим хүчний систем.

- Зүүн Хойд Азийн автозамын сүлжээ.

- Зүүн Хойд Азийн төмөр замын сүлжээ.

- Зүүн Хойд Азийн агаарын дамжуулан өнгөрөөх замын сүлжээ.

- Зүүн Хойд Азийн дамжин өнгөрөх агаарын гарц, замын сүлжээ.

- Зүүн Хойд Азийн мэдээлэл холбооны сүлжээ, өртөөнүүд.

- Зүүн Хойд Азийн байгалийн хийн дамжин өнгөрүүлэх хоолой сүлжээ.

- Зүүн Хойд Азийн аялал жуулчлалын бүсийн сүлжээ, өртөөнууд.

- Усны нөөцийг үр ашигтай ашиглаад дамжуулан өнгөрүүлэх эдийн засгийн бүсүүд.

- Газар нутаг, бэлчээрийг эдийн засгийн хэмнэлттэйгээр эргэлтэнд оруулах.

- Ойн нөөцийг зохистой ашиглах, үржүүлэх.

10. Бизнесийн хууль эрх зүйн бодлого.

- Үндсэн хууль ба дагалдах бизнесийн харилцааны хуулиуд.

11. Эрсдлийн менежментийн бодлого. 

- Даатгал.

- Эрсдлийн сан бүрдүүлэх.

- Эрсдлийн үеийн хууль, эрх зүйн орчин.

12. Эдийн засгийг дижиталжуулах бодлого.

- Хууль эрх зүй, төрийн харилцааны дижиталчлал.

- Нийгмийн харилцааны дижиталчлал.

- Санхүүгийн дижиталчлал.

- Зураг төслийн дижиталчлал.

- Тооцооллол.

- Аж үйлдвэрийн робот, автоматжуулалт.

- Дэд бүтцийн бүрэн автоматжуулалт.

- Улсын үйлчилгээний салбаруудын дижиталчлал.

- Блокчейн технологид шаардлагатай салбаруудыг шилжүүлэх.

- NFT технологид шаардлагатай салбаруудыг шилжүүлэх.

13. Мониторинг, судалгаа, дүгнэлт, санал. 

- Төсөвт гарсан өөрчлөлт эерэг ба сөрөг савалгаанууд, ард түмний амьжиргааны өөрчлөлт, түүний учир шалтгаан, нөлөөлөл үзүүлдэг хүчин зүйлүүдийг хэрхэн ашигласан болон ашиглаж чадаагүй байдал, үзүүлсэн нөлөө, алдагдсан боломж, оновчтой шийдсэн өөрчлөлтүүд, гаргасан шийдэл, хууль эрх зүйн нөлөөлөл, гадны ба дотоодын нөлөөлөл.

- Хууль эрх зүйн орчинд зайлшгүй хийх шаардлагатай өөрчлөлтүүдийн төсөл.

- Алдаатай шийдвэрүүдийн жагсаалт, хариуцлага тооцох санал.

- Дараагийн төсвийн жилд зайлшгүй хийх ажлууд, түүнд учирч болох эрсдэлүүд, давж гарах аргууд.

- Төсвийн Ерөнхийлөн захирагч нарын санал, дүгнэлт.

- Монголын Үйлдвэрчний Эвлэлийн санал дүгнэлт.

- Төрийн Ерөнхий Аудиторын дүгнэлт, гарсан алдаа, авах арга хэмжээний санал.

-Тайлан хэлэлцээд гарсан шийдвэрийг баталгаажуулсан хуулийн хэрэгжилтийн тайлан .  

Арван гуравдугаар зүйл

МОНГОЛ УЛСЫН ШҮҮХ

1. Монгол Улсад Бүх шатны шүүх нь хууль тайлбарлах эзэн эрх ба үүрэгтэй. Хууль тайлбарлах эзэн эрх ба үүрэг гэдэг нь хуулийн биелэлтийг хариуцахыг хэлнэ. Үүнд:

- Зөвхөн ертөнцийн жам, үнэн, шудрага, хууль мөрдөх зарчимд захирагдана.

- Монголын ард түмний шүүх дэлхийн хүн төрөлхтөнд хамгийн шилдэг нь байх ёстой. 

- Монгол Улсын эрхэм хүндэт шүүгчид дэлхийн шилдэг шүүхүүдэд уригдаж ажилладаг байх ёстой.

- Монголын шүүхээр шийдвэрлэгддэггүй хэрэг байх ёсгүй.

- Хохирогч байх ёсгүй.

- Хохироогч, гэмтэн ял завших ёсгүй.

- Бүх хэрэг анхан шатны шүүх дээр эцэслэн шийдэгддэг байх ёстой.

- Монгол Улсын Хууль тайлбарлах бүтцийн үйл ажиллагааны албан ёсны хэл нь Монгол хэл мөн.

- Хуулийн цоорхой, үнэнд нийцэхгүй, байнга асуудал дагуулдаг, бүрхэгдүүлдэг, олон утгатай зэрэг хуулийн заалтуудыг Хуулийн танхимд албан тоотоор мэдэгдэж сайжруулах арга замыг тодорхойлсон саналаа хавсарган хүргүүлэх үүрэгтэй. Ийнхүү Монголын хуульчийнхаа эзэн эрх үүргийг сайн биелүүлж, хүргүүлсэн санал нь холбогдох хуулинд сууж батлагдсан тохиолдолд Монголын хууль, эрх зүйн орчныг улам боловсронгуй болгоход үнэтэй хувь нэмэр оруулсныг үнэлж цол нэмэх, мерит зарчмаар албан тушаал ахих, мөнгөн шагналаар шагнах зэрэг харилцааг зохицуулсан хуулийг баталж мөрдөнө. 

- Давж заалдах болон Монгол Улсын Дээд Шүүхэд давж заалдсан хэргүүдийг хариуцан шүүсэн шүүгч нь ажлаа хариуцлагагүй гүйцэтгэсэнд тооцогдож “Шүүгчийн ажлын түүхийн дэвтэр”-т тэмдэглэгдэнэ. “Шүүгчийн ажлын түүхийн дэвтэр”-ийг тусгайлсан хуулиар баталж мөрдөнө.

- Давж заалдсан хэргийн шийдвэр нь анхан шатны шүүхийн шийдвэртэй ижил гарвал давж заалдагчид нэмэлт ял тооцно. Энэ харилцааг хуулиар зохицуулна.

2. Монгол Улсын Дээд Шүүх шийдвэрлэгдээгүй хэрэг орхих ёсгүй.  

3. Монгол Улсын шүүгч бүрийг төрийн өндөр дээд албан тушаалтан гэнэ.    

4. Ямар ч нөхцөлд хуулиас гадуур шүүх байгуулах, хууль тайлбарлах, шүүх эрх мэдлийг өөр байгууллага эрхлэн хэрэгжүүлэхийг хориглоно.

5. Шүүхийг дараахь зарчмууд хангагдсан тусгайлсан хуулиар байгуулж ажиллуулна. Үүнд:

- Монгол Улсын Хууль Тайлбарлах Засаглалын бүтэц нь: 

А. Улсын дээд шүүх.  

Б. Давж заалдах шатны шүүх.

В. Анхан шатны ба тангарагтны шүүх

Г. Дагнасан шүүхээс бүрдэнэ. 

  - Улсын Дээд Шүүхийн шүүгчдийг 5 жил тутам Монголын бүх ард түмний сонгуулиар сонгоно. Улсын Дээд Шүүхийн шүүгчээр Монгол Улсын Анхан ба дунд шатны шүүхийн шүүгчээр 10-аас доошгүй жил ажилласан, “Шүүгчийн ажлын түүхийн дэвтэр”-т “Хангалтгүй” гэсэн үнэлгээтэй тодорхойлолт байхгүй, Монгол Улсын иргэн нэр дэвшинэ. 

  - Давж Заалдах Шүүхийн шүүгчдийг Анхан шатны Шүүхийн шүүгчээр 5-аас доошгүй жил ажилласан, “Шүүгчийн ажлын түүхийн дэвтэр”-т “Хангалтгүй” гэсэн үнэлгээтэй тодорхойлолт байхгүй, Монгол Улсын иргэнийг Монгол Улсын Шүүхийн Мэрэгжлийн Холбоо нэр дэвшүүлж, Монгол Улсын Дээд Шүүхийн хуралдаанаар сонгон, баталж, Монгол Улсын Дээд Шүүхийн дарга томилно.

  - Анхан шатны Шүүхийн шүүгчдийг Тангарагтны Шүүхийн шүүгчээр 5-аас доошгүй жил ажилласан, “Тангарагтан Шүүгчийн ажлын түүхийн дэвтэр”-т “Хангалтгүй” гэсэн үнэлгээтэй тодорхойлолт байхгүй, Монгол Улсын иргэнийг Монгол Улсын Эрх зүйчдийн Мэрэгжлийн Холбоо нэр дэвшүүлж, Монгол Улсын Дээд Шүүхийн хуралдаанаар сонгон, баталж, Монгол Улсын Дээд Шүүхийн дарга томилно.

  - Тангарагтан шүүгчийг Монголын Эрх Зүйн Мэрэгжлийн Холбоо нэр дэвшүүлж, сонгон, батална.

  - Монгол Улсын Хууль Тайлбарлах Засаглалын бүтцэд орж Бүх шатны Шүүгчээр ажиллах бүрэлдэхүүнийг Монгол Улсын Төрийн Телевиз, Радио, Сонин, Мэдээлэлийн сувгаар сурталчлан ард түмэнд танилцуулж байна. 

    - Монгол Улсын Дээд Шүүхийн шүүгчдийн хуралдаан бүрийг Монгол Улсын Төрийн Телевиз, Радио, Сонин, Мэдээлэлийн сувгаар дамжуулан ард түмэнд танилцуулж байна.  

  - Иргэний, Эрүүгийн, Оюуны өмчийн, Хөдөлмөрийн, Санхүүгийн, Ёс зүй-Захиргааны хэргийн зэрэг дагнасан шүүхүүд байгуулж болно.

  - Шүүгчийн алба, цалин, хангамж насан туршийнх байна. Тэтгэвэрт гарсанаас хойшхи амьдрал, ажил, уран бүтээлээ өв тээгчийн журмаар явуулж болно.  

Эдгээр харилцааг тусгайлсан хуулиудаар зохицуулна.

  - Шүүх улсын төсвөөс санхүүжнэ. Шүүх үйл ажиллагаагаа явуулах эдийн засгийн баталгааг төр хангана.

  - Шүүгч хараат бус байж, гагцхүү хуульд захирагдана.

  - Төр, Улс, Аж ахуй, Олон нийтийн болон гадаадын байгууллага, албан тушаалтан, иргэн, хэн боловч шүүгчээс шүүн таслах үүргээ хэрэгжүүлэхэд хөндлөнгөөс, хэзээ ч, ямар нэг байдлаар оролцохыг хориглоно.

- Шүүн таслах ажиллагааг Монгол хэлээр явуулна.

- Монгол хэл мэдэхгүй хүнд хэргийн баримт сэлтийг хэлмэрчлүүлэн бүрэн танилцуулах бөгөөд шүүх хуралдаан дээр эх хэлээр нь үг хэлэх эрх олгоно.

  - Шүүх хуульд тусгайлан зааснаас бусад тохиолдолд хэргийг ил таслан шийдвэрлэнэ.

- Монгол Улсын бүрэн эрхт байдал, тусгаар тогтнол, оршихуйн үндэс, үнэт зүйлд харшилсан аливаа хэрэг, маргааныг хянан шийдвэрлэх  шүүх хуралдаан нээлттэй явагдана. Ийм хэрэгт хөөн хэлэлцэх хугацаа тогтоохгүй.

- Шүүгдэгч өөрийгөө өмгөөлөх эрхтэй.

- Шүүгдэгчид шүүх хуралдаанд биечлэн оролцох боломжийг шүүх олгоно.

  - Прокурор хэрэг бүртгэх, мөрдөн байцаах, ял эдлүүлэх ажиллагаанд хяналт тавьж, шүүх хуралдаанд төрийн нэрийн өмнөөс оролцоно.

Монгол Улсын Дээд Шүүх уучлал, өршөөл үзүүлэх харилцааг хэрэгжүүлнэ. Уучлал үзүүлэх боломжгүй дараахь харилцаанууд үүссэн тохиолдолд уучлал, өршөөл үзүүлэхгүй, хөөн хэлэлцэх хугацаа хязгааргүй. Үүнд: 

- Эх орноосоо урвах, ашиглагдах, тагнах, тусгаар тогтнолд аюул занал учруулах .

- Авилга, албан тушаалын гэмт хэрэг.

- Хар тамхины хэрэглээ, дамжуулах, борлуулах, тээвэрлэх, үйлдвэрлэх, хөрөнгө оруулах, мөнгө угаах, сүлжээ үүсгэх, дарамтлах. 

- Хүний амь хохироох, зорилготой гэмтэл учруулах, барьцаалах, эрүүдэн шүүх, хулгайлах, худалдах, эд эрхтэнийг худалдах.

- Хүчирхийлэх, хүчиндэх гэмт хэрэг.

- Хорлон сүйтгэх, террорист халдлагад оролцох, зохион байгуулах, үйлдэх.

- Санаатайгаар хортой үйлдвэрлэл үйлчилгээ явуулах.

- Зэвсгийн наймаа, үйлдвэрлэл.

- Хүн, байгаль, ан амьтанд халтай туршилт явуулах.

- Хориотой эм, бэлдмэл үйлддвэрлэх, борлуулах.

Уучлал, өршөөл үзүүлэх харилцааг тусгайлсан хуулиар зохицуулна.

ДОЛООДУГААР  БҮЛЭГ

НЕОНЭҮРИТ ЗАСАГЛАЛТАЙ МОНГОЛ УЛСЫН ҮНДСЭН ХУУЛЬД

 НЭМЭЛТ, ӨӨРЧЛӨЛТ ОРУУЛАХ

1. Монгол Улсын Үндсэн Хуульд нэмэлт, өөрчлөлт оруулах, шинэчлэн найруулах шаардлага гарсан тухай Монгол Улсын Их Хурлын Төлөөлөгчдийн болон Хуулийн Танхимын нэгдсэн хуралдаанаар хэлэлцсэн тогтоол гарсан тохиолдолд Монгол Улсын Их Хурлын Хуулийн танхим төслийг боловсруулан Монгол Улсын Их Хурлын Төлөөлөгчдийн болон Хуулийн Танхимын нэгдсэн хуралдаанд өргөн барина. Төсөл зөвшөөрөгдсөн тохиолдолд Монголын бүх ард түмний санал асуулга явуулж дэмжигдвэл Хуулийн ба Төлөөлөгчдийн танхим гарсан шийдвэрийг өөрчлөлгүй баталж хүчин төгөлдөр болгоно. 

2. Монгол Улсын Үндсэн Хуульд оруулсан өөрчлөлтийг Үндсэн Хуулийн үндсэн эхийн арын хуудсанд оруулж нийтлэх бөгөөд Үндсэн хуулийн адил хүчин төгөлдөр байна.

3. Монгол Улсын Неонэүрит засаглалтай энэхүү Үндсэн Хуулийг   20 ....  оны ........  сарын  ... ний өдрийн  ..... цагаас эхлэн Монгол Улс даяар дагаж мөрдөнө.

Монгол улс даяар Неонэүритизмыг  зарлан тунхаглаж байна. Мэдэгтүн,  Сахигтун!

УЛААНБААТАР ХОТ.

НЭР ТОМЪЁОНЫ ТАЙЛБАР ТОЛЬ:

1. Нэүрит засаглал. 13-р зууны үед Чингис хааны хэрэгжүүлсэн Монголын Энхтайван, Нийхэмт Хууль эрх зүйт төр- Neurit government-Төлөөлөлийн, Хууль тогтоох,  Гүйцэтгэх, Хууль тайлбарлах(Шүүх), Нийтийн өмчийн Засаглал болон Мэдээлэлийн Засаглалын нийхэмт хууль эрх зүйт бүтэц –Instutions of the Neurit Government.

2. Неонэүрит засаглал- Шинэ Нийхэмт Хууль эрх зүйт төр- Neoneurit government-Төлөөлөлийн, Хууль тогтоох,  Гүйцэтгэх, Хууль тайлбарлах(Шүүх), Нийтийн өмчийн Засаглал болон Хэвлэл, мэдээлэлийн Засаглалын нийхэмт хууль эрх зүйт бүтэц –Instutions of the Neoneurit Government.

3. Засаглал- Эрхийг олгож, үүргийг мөрдүүлэх хууль эрх зүйн зөвшөөрөгдсөн орчин бүхий бүтэц- Institution of Government. 

4. Алтан дээд үнэний аялгуу- Гурван цагийн хэлхээст байгалийн тогтолцоо, арга билэгт хүмүүний гэр бүлийг үүсгэн, төртэйгөө хууль эрх зүйн харилцан торлог хамааралтай амьдарч, ахуйгаа тэгшитгэх үнэнийг таньж мэдсэн философи ойлголтууд, төрийн системийн бүтцийн уламжлалт хөгжүүлэлтүүд- Early Philosopy’s theory of the Great Mongolian Government in 13th century.  

5. Дотоод цахим Засаглал- Closed Inner Digital Government(CIDG)- Иргүний бүртгэлийн дугаараар Төртэй болон хоорондоо харилцах албан цахим талбар: Албан цахим бүртгэл, Албан цахим хуудас, месенжер, албан и-мейл систем, сонгууль, хууль эрх зүй, сургалт, хүмүүжил, зар сурталчилгаа, арилжаа, төлбөр тооцооны цогц систем.

6. Их Монгол Улсын Их Засаг Хууль- 13-р зууны үеийн Чингис хаан хамтран зүтгэгчидтэйгээ байгуулсан Их Монгол Улсын Эрх зүйт Төрийн Анхны суурь Хууль- First primary Law(Constitution) of the Great Mongolia.

7. Монголын Төрт түмэн- Монголын хууль дээдлэгч ний олон иргүн-Civil nations of the Mongolia.

8. Монгол Улсын Их Хурал- Монгол Улсын Их Хурлын Төлөөлөгчдийн ба Хуулийн Танхимын нэгдсэн хурал- The parlament of the Mongolia.

9. Монгол Улсын Их Хурлын Төлөөлөгчдийн танхим- Хотуудын төлөөлөгчдийн танхим- The House of Representatives.

10. Монгол Улсын Их Хурлын Төлөөлөгчдийн танхимын гишүүн- Хотын төлөөлөгч- Member of the House of Representatives.

11. Хотын Төлөөлөгчдийн Хурлын гишүүн- Дүүргийн төлөөлөгч- Member of the House of Representatives of the City.   

12. Дүүргийн Төлөөлөгчдийн Хурлын гишүүн- Зуутын төлөөлөгч- Member of the House of Representatives of the District

13. Зуутын дарга- Зуун гэр бүлийн дарга.

14. Аравтын дарга- Арван гэр бүлийн дарга.

15. Монгол Улсын Ерөнхийлөгч- Монгол Улсын Төрийн Үйлчилгээний Засаглалын Удирдагч.

16. Монгол Улсын Их Хурлын Хуулийн танхим- Мэрэгжлийн Салбарын хууль санаачлагч, тогтоогчдын танхим.

17. Монгол Улсын Их Хурлын Хуулийн танхимын Дарга- Монгол Улсын Их Хурлын Хуулийн танхимын хуралдааныг зохион байгуулагч. 

18. Улсын Үйлчилгээний Засаглал- Боловсрол, Гэгээрлийн Үйлчилгээний Яам, Эрүүл Мэндийн Үйлчилгээний Яам, Дотоод Хэргийн Яам, Батлан Хамгаалах Яам, Гадаад харилцааны Үйлчилгээний Яам.

19. Дэд Ерөнхийлөгч - Улсын Үйлчилгээний Засаглалын Удирдагч.    

20. Нийхэм- Хууль эрх зүйн эерэг орчин буюу шудрага хэмт үйл хэрэгт үнэнч иргүнд хөгжих боломж хязгааргүй хэмээх философи. Шудрага хэмт үйлийг эрхэмлэгч ний олон, Сайн хууль, Шудрага төрийн гурамсан бодлогоор гэмт хэрэг гаргахгүй байж болно хэмээх онолын ойлголт. Чингис хааны байгуулсан Их Монгол Улсын үед үүнийг хэрэгжүүлснээр цоожгүй, ялтангүй, шоронгүй, эмнэлэггүй төртэй улс болж чадсан.

21. Нийгэм- Хууль зөрчигч гэмт үйлдлийн орчин: “Б 4-Хай”төрлүүд - “B 4 khai” criminal types. 

22. Хууль, Уялдуулгын Хороо- Төлөвлөлт, уялдаатай харилцааг хууль болгон бэлтгэх бүтэц.  

23. Иргүн- Хуулийн эерэг хүрээнд нийхэмээр сэтгэн амьдрагч хүмүүн- “Гэгээрсэн Бурхан”.

24. Мөргүн- Онолч, эрдэмтэн, судлаач, чиг тогтоогч- стратегич.

25. Удирдагч- Нийхэмийн харилцаат үйлийг зохион байгуулагч.

26. Гүйцэтгэгч- Нийхэмийн харилцаат үйлийг бодит болгон хувиргагч.

27. Иргэн- Хүн, Нийхэмшиж амжаагүй хүмүүн.

28. Гэр бүл- Монгол төрийн үүдэл нэгж, хуулиар баталгаажсан, Арга билгийн харилцаанд суурилсан хамтран амьдрагч хүмүүс.

29. Монгол ахуй- Эх дэлхийнхээ байгалийн тогтолцоог алдагдуулахгүй, иргүний зохист амьдарлыг тэтгэгч технологи, үйлдвэрлэл, хэрэглээний орчин.

30. Монгол Ахуй, Бизнесийн Засаглал- Монголын ард түмний өмчийг дотоод ба гадаад эдийн засгийн харилцаанд төлөөлөгч мэрэгжлийн байгууллагууд, компаниуд- Монголын ард түмний өмчийн Корпорац, түүний охин компаниуд, Баялагийн болон Тэтгэврийн сан, Технологийн хөгжлийн сан, Ард түмний банк, биржүүд, Байгаль орчин, Аялал Жуулчлал, Соёлын Яам, Хөнгөн үйлдвэрийн Яам, Дэд бүтцийн Яам, хувийн өмчийн гарааны, ХХК, Хувьцаат компаниуд, Чөлөөт бүсүүд. 

31. Ерөнхий сайд- Ард түмний өмчийн Засаглалын Удирдагч.

32. Хууль тайлбарлах Засаглал- Монгол Улсын Дээд Шүүх, Шүүхийн Үйлчилгээний Яамны Сайд.

33. Хэвлэл мэдээлэлийн Засаглал: Төрийн Телевиз, Радио, Сонин, Мэдээлэлийн бирж - Official News and Media Agency of the Government and Educated civilians.

34. Салбарын Мэрэгжлийн хууль санаачлах Засаглал- Мэрэгжлийн холбоодууд- Government Organization of a Profession’s

35. Нийхэмийн харилцааны байгууллага- Төрийн бус байгууллагууд Non Government Organizations(NGO)- Шашин, Нам, Эвлэл, Холбоо, Клуб, Цахим орчны нэгдлүүд г.м.  

“Жей Ди техинвест” ХХК-ын захирал,   

Системийн судлаач, онолч, хөгжүүлэгч                                                        

Шархай овогт ........................................Дашийн Жамц                                                                       

Утас: 976 99013026                                                                                       

И-мейл:  d.jamts@gmail.com                                                                          

Веб сайт:  www.jdtechinvest.inc

Веблог:   automarketofmongolia.blogspot.com

Неонэүритизмын хүрээлэн”- гийн захирал,

Системийн судлаач, онолч, хөгжүүлэгч

Наран овогт ..........................................Даваагийн Зоригтбаатар

Утас: 976 99994690

И-мейл:  zorigtbaatar4690@gmail.com

Хөрөнгө оруулагчид, хандив өргөгчдөд зориулсан данс:

Худалдаа Хөгжлийн Банк. "Неонэүритизмын Хүрээлэн". Данс № 435028760